Događaji i manifestacije u Zlatiborskom okrugu u koje spadaju turističke, etnografske i privredne manifestacije, vašari i narodnih sabori, po svojoj prirodi prilagođene su turističkoj i privrednoj prezentaciji ovog regiona Srbije. Ove manifestacije su vrlo privlačan motiv za posetioce, i često su sastavni deo boravka turista u nekom od mesta u ovom okrugu i jedan od bitnijih motiva za odabir buduće turističke destinacije.
Opšti pojam manifestacija, potiče od latinske reči „manifestacion” koja označava ”javno ispoljavanje, pokazivanje, objava, objavljivanje” odnosno ”javno izražavanje, priređivanje”. Izraz „manifestovati” znači ”ispoljiti, objaviti, objavljivati, javno ispoljiti svoje mišljenje ili raspoloženje”, odnosno, ”učestvovati—sudelovati, u manifestacijama, javno izraziti, izražavati, pokazivati” (Vujaklija 1980) Navedeni izrazi ukazuju da manifestacije u stvari predstavljaju različite događaje, oblike predstavljanja i izražavanja. Sa turističkog stanovišta to bi bili oblici priređivanja programa sa interesantnim sadržajem koji može da privuče posetioce.
Zlatiborski okrug je teritorija koja poseduje raznovrsna turistička bogatstva, kako prirodna, tako i antropogena, i to ga čini idealnim za razvoj mnogobrojnih vrsta savremenog turizma i turistički i kulturnih manifestacija.
Na turističkoj destinaciji Zlatiborskog okruga održavaju se mnogobrojne manifestacije i događaji različitog karaktera (kulturne, sportsko-rekreativne, etnografsko-folklorne, muzičke, filmske i druge). One su brojne ne samo u turističkim centrima već i u okolnim selima. Najzastupljenije su u toku letnje turističke sezone, a ređe u toku zime i drugih perioda u godine.
U postojećoj turističkoj ponudi Zlatiborskog okruga, manifestacije predstavljaju događaje koji u velikoj meri doprinese atraktivnosti određenog mesta, a samim tim i povećanju prometa tipičnih proizvoda Zapadne Srbije.
U Zlatiborskom okrugu od ukupno 11% svih turističkih manifestacija koje se održavaju u Srbiji. Dok se najveći broj manifestacija, u lokalnim samoupravama Zlatiborskog okruga održavaju u:
Najveći značaj imaju turističke, etnografske i privredne manifestacije, zbog promocija tipičnih proizvoda Zlatiborskog okruga mada ne treba umanjivati ni značaj vašara i narodnih sabora čiji je cilj upravo promocija lokalne zajednice i njenih vrednosti.
Manifestacije u turizmu u Zlatiborskom okrugu su po svojoj prirodi prilagođene turističkoj prezentaciji i vrlo su privlačne za posetioce. Ona su sastavni deo boravka turista na ovom pprostoru, a neretko i jedan od bitnijih motiva za odabir Zlatibora, Tare, Zlatara ili Pešterske visoravni za turističku destinaciju. U postojećoj turističkoj ponudi Zlatiborskog okruga, manifestacije predstavljaju događaje koji u velikoj meri mogu da doprinesu povećanju atraktivnosti određenog mesta, a samim tim i povećanju prometa tipičnih proizvodaZlatiborskog kraja. Značaj manifestacija i njihova posećenost se povećavaju sa prisustvom prirodnih i društvenih motiva kraja.
Turističke, etnografske i privredne manifestacije na teritoriji Zlatiborskog okruga
Pršutijada je tradicionalan srpski takmičarski sajam suvomesnatih proizvaoda, koji se održava sake godine u januaru u selu Mačkat, između Užica i Zlatibora. Na sajmu se biraju najbolji srpski suvomesnati proizvodi, oko 20 proizvođača užičke goveđe, svinjske i ovčije pršute, slanine, stelje i kobasice.[3]
Svake godine manifestaciju prati bogat kulturno-umetnički program, izložbe raznih rukotvorina i tradicionalnih proizvoda, predavanja iz oblasti poljoprivrede i bogate nagrade za posetioce kao što su vreća pršuta, 1 m² slanine, 10 metara kobasice.[4]
Postavka tradicionalne aparature za pečenje rakije je pozitivan primer povećanja nivoa turističke prezentacije na ovom sajmu
Šljivovački sajam po svom sadržaju spada u privredno-turističke manifestacije. Prezentacija tradicije i načina proizvodnje ovog domaćeg proizvoda je posebna vrednost Šljivovačkog sajma, na kome lokalno stanovništvo predstavlja svoje privredne proizvode. Šljivovački sajam domaće rakije poseti nekoliko hiljada posetilaca.
Efekti ove manifestacije se prvenstveno ogledaju u iskorišćenju imena Šljivovica u marketinške svrhe čime bi se ovo selo promovisalo. Istoimeno, opšte poznato, piće je tradicionalni proizvod većeg dela naše zemlje, a korišćenje imena Šljivovica ima veliki potencijal. Promocija domaće rakije kao lokalnog proizvoda je značajna aktivnost u upravljanju imidžom Zlatibora, koji važi za područje u kome se neguje tradicinalna gastronomija. Postavka tradicionalne aparature za pečenje rakije je pozitivan primer povećanja nivoa turističke prezentacije, što je još jedan pozitivan efekat ovog događaja. Održavanje ove manifestacije nije imalo veće efekte na ukupni turistički promet i potrošnju čitave destinacije, ali je značajno sa aspekta proširenja ponude i razvoj ruralnog turizma.
Sabor izvornog stvaralaštva Zlakusa u pesmi i igri održava se početkom jula. U sklopu sabora, organizuje se i nastupom dečijeg folklornog ansambla Etno udruženja Zavičaj i gostujućih ansambala u samom Gradu Užicu.
Međunarodna kolonija umetničke keramike Zlakusa[uredi | uredi izvor]
Međunarodna kolonija umetničke keramike održava se u Zlakusi u organizaciji Udruženja Keramika Zlakusa, pod rukovodstvom Sofije Bunardžić akademskog slikara-keramičara iz Užica. Kolonija se održava u ustaljenom terminu od 1. do 11. avgusta svake godine pod pokroviteljstvom Grada Užica i Ministarstva kulture Republike Srbije.[5]
„
Posebnost ove kolonije ogleda se kroz građenje finih spona između tradicionalnog lončarstva jedinstvenog po materijalu, metodu rada i pečenju keramike na otvorenom plamenu vatre i primeni savremenih tendecija u umetničkoj keramici.[6]
”
Specifičnost tehnike „Zlakusa” i lončarsko – grnčarskog zanata je u materijalu i načinu rada: glina se meša sa sitno mlevenim mineralom kalcita (vrsta kamena), zatim se od pripremljene smese rade posude, odnosno umetnički predmeti na ručnom točku (kolu) zidanjem – građenjem, a nakon toga se predmeti suše, predgrevaju i peku na otvorenom plamenu vatre od visoko kaloričnog drveta na oko 600 – 700 stepeni. Materijal – glina i meneral kalcita se kopaju i vade sa lokaliteta u selu Vranjani i Rupeljevo.[5]
Kroz kolonije je do sada prošao veliki broj umetnika sa svih kontinenata (oko 400), likovnih kritičara, arheologa, umetničkih fotografa i arhitekata.[6]
Tradicionalna turistička manifestacija Zavičajni dani Mokre Gore organizuje se svake godine, krajem juna, u užičkomseluMokra Gora, u organizaciji MZ Mokra Gora i Udruženje mokrogoraca „Šargan”.[7] Njen prvobitni cilj je bio da okuplja Mokrogorce koji su otišli iz sela i one koji su još uvek tu, ali je brojnim sadržajima prerasla u turističku manifestaciju. U okviru manifestacije demonstriraju se stare veštine, oživljavaju običaji, izlažu predmeti tradicionalne zanatske proizvodnje kao i tkani i pleteni proizvodi ženske domaće radinosti. Čitav događaj upotpunjen je kulinarskim specijalitetima zlatiborskog kraja (sir, kajmak, pršuta, rakija) i prepoznatljivom muzikom trubača.[8][9]
Drinska regata je najveća regata u Jugoistočnoj Evropi sa velikim rok festivalom „MOST FEST“ uz niz pratećih dešavanja od sajmova zdrave hrane i narodnog stvaralaštva preko takmičenja na vodi i skokova sa mosta do koncerata narodne muzike i trubačkog predtakmičenja za festival u Guči. Regata se uvek održava krajem jula.
Narodno verovanje je da se tog dana, na Božić, treba provozati kako bi nam cela godina bila uspešna, pa su Požežani tog dana napravili manifestaciju na kojoj se ljubitelji konja svojim kočijama provozaju od sela Čestobrodica do Požege, gde ih dočekaju zvuci trube i lepo druženje.
Kulturno-umetnička manifestacija Jesen u Zlakusi je kulturno-umetnička manifestacija koja se održava od 1992. godine, u seluZlakusa, kod Užica. Do 2009. godine u okviru nje se održavala i jedna od dve međunarodne kolonije keramike, a od tada je uveden i međunarodni sajam grnčarije – lončarijada, u organizaciji Udruženja lončara Zlakusa, MZ Zlakusa i Etno udruženje „Zavičaj”.[10][11]
Manifestacija dočarava život i običaje čobana, čobanske igre i pesme, takmičenje devojaka u lepoti, nošnji, pripremi tradicionalnih jela i veštini izrade ručnih radova, uz kazivanje legendi i događaja iz života čobana. Dešava se početkom jula svake godine.
Manifestacija je nastala 1997. godine, u Bulatovićima, na farmi zemljoradničke zadruge iz Nove Varoši, prvo kao svojevrsno takmičenje proizvođača zlatarskog sira, da bi od 2013. godine počela da se održava u Novoj Varoši, u okviru manifestacije Zlatarfest.[12] Zlatarski sir od juna2013. godine, zvanično je zaštićen brend sa geografskom oznakom porekla u Zavodu za zaštitu intelektualne svojine.
U okviru ove manifestacije pored takmičenja i izložbe najboljih sireva sa Zlatara, održava se i prateće takmičenje u pravljenju najbolje pite od heljde (heljdopite) koja bez neizostavnih sastojaka zlatarskog sira i zlatarske heljde sa obronaka zlatnog Zlatara ne bi bila tako posebna.
Međunarodni dečji muzički festival „Zlatini dani”[uredi | uredi izvor]
Festival „Zlatini dani” održava se tradicionalno maja meseca na Zlatiboru, u organizaciji Udruženje umetnika, Udruženja ljubitelja umetničkog stvaralaštva za decu „Lira” iz Užica i Turističke organizacija „Zlatibor”. Kao integralni turistički proizvod Zlatibora festival doprinosi njegovom značaju kao centra dečjeg i omladinskog turizma.
Po svom programskom sadržaju prevashodno je muzičkog karakter, ali i takmičarskog tipa u kome učestvuje preko petnaest dečaka i devojčica iz deset zemalja. Nagrade se dodeljuju za najbolje soliste i kompozicije.
Zlatne ruke Zlatar je tradicionalna turistička manifestacija u organizaciji Turističkog i sportskog centara Zlatar koja se održava u junu ili julu svake godine. Na ovoj već tradicionalnoj izložbi rukotvorina, suvenira, pića, posuđa i starih zanata okupljaju se brojni izlagači iz Prijepolja, Priboja, Sjenice, Užica, Požege, Niša, Kragujevca i grada domaćina.[13]
Cilj manifestacije je promocija tradicionalnih vrednosti: jela, stari zanati, nošnja, običaja Srbije.
Sajam meda održava se tardicionalno u septembru mesecu svake godine na Kraljevom trgu u Užicu. Ovu prodajnu izložbu organizuje Udruženje pčelara Zlatibor" Čjetina, a pokrovitelj je opština Čajetina.
Na sajmu posetioci mogu da probaju i da kupe najkvalitetniji med, polen, matičnu mlečicu, propolis, med sa dodatkom lekovitog bilja, medenjaka, kao i razne kreme i balzame, ali i da dobiju savete pčelara o njihovoj pravilnoj upotrebi.[14]
Vašar starih zanata održava se tradicoonalno svake godine u avgustu mesecu u Muzeju na otvorenom „Staro selo“ u Sirogojnu. Ova manifestacija okuplja zanatlije zlatiborskog kraja koji pored izlaganja i prodaje proizvoda predstavljaju i tradicionalne zanatske veštine izrade tih proizvoda.
Cilj programa je da se doprinese očuvanju, razvoju, prezentovanju i vrednovanju zanatskih umeća koji predstavljaju deo nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije. U toku vašara biće predstavljene i upotrebne vrednosti zanatskih proizvoda i organizovane i radionice za posetioce Muzeja što je još jedan vid muzejske komunikacije sa turistima i meštanima okolnih mesta.[15]
Muzej „Staro selo“ u Sirogojnu u kome se održava Vašar starih zanata i zanimanja
Andrejević, Aleksandar; Grubor, Aleksandar. Menadžment događaja, Fakultet za uslužni biznis, Novi Sad 2007: 7–8.
Bjeljac, Željko. Manifestacioni turizam u odnosu na ukupnu turističku ponudu Srbije, Vodič kroz turističke manifestacije, broj 2, GPR International, Beograd 2006: 58–59.
Bjeljac, Željko. Teorijsko-metodološke osnove manifestacionog turizma, SANU; Beograd 2006: 10.
Vujaklija, Milan. Leksikon stranih reči i izraza, Prosveta, Beograd 1980: 533.
Ivanović, Miroslav. Kulturni turizam u Zlatiborskom okrugu, magistarska teza, PMF, Novi Sad 2008: 1–166.
Ivanović, Miroslav. Kulturno nasleđe u turizmu jugozapadne Srbije, Zadužbina Andrejević, Beograd 2009: 10.
Romelić, Jovan. Definicija i klasifikacija turističkih manifestacija kao osnova prilaza kreiranju manifestacionog turizma. Organizacija i razvitak turističke privrede BiH u regiji sjeveroistočne Bosne. Zbornik radova. Turistička zajednica Tuzlanskog kantona, Tuzla 2006: 16–19.
