Dorski red
Dorski red (ili dorski stil) je jedan od tri reda organizacionog sistema klasične arhitekture. Druga dva reda su jonski i korintski. U antičkoj grčkoj arhitekturi dva osnovna reda su dorski i jonski, dok je korintski izveden iz jonskog.[1] Postoje takođe i dva niža reda, deblji toskanski red i bogatija varijanta korintskog, složeni red. Postoji više verzija dorskog reda od kojih je prvi i najstariji Grčki dorski red od 7. veka p. n. e.. Druga poznata verzija je Rimski dorski red.
U svojoj originalnoj verziji grčki dorski stubovi stoje direktno na ravnom stubnom podnožju (stilobatu) hrama bez posebne platforme. Trup stuba je kanelurisan i završava se vertikalno kapitelom bez ornamentike. Kapitel se sastoji od dva dela:prvi, koji se širi od trupa naviše, ehinus (u obliku jastučeta) i četvrtasta ploča nazvana abakusu koja nosi glavni venac.
Naglašena karakteristika i grčke i rimske verzije dorskog reda su triglifi i metope. Triglifi su dekorativna udubljenja stavljena da predstavljaju rub tradicionalne drvene grede koja sedi na jednostavnom frizu koji je niži deo glavnog venca. Ispod svakog triglifa su stilizovani okrugli klinovi koji izgledaju kao da su ukucani da bi stabilizovali noseći sistem stuba i grede. Triglifi su centrirani iznad svakog stuba i sa još jednim a ponekad i dva između stubova. Prostor između triglifa su metope koje su nekad prosto, a ponekad manje skulpturisani. Razmaci između stubova su obično postignuti proporcionalnim i modularnim merama mada su dva spoljna razmaka između stubova obično manja kako bi se dala veća vizuelna snaga uglovima hrama.
Rimski dorski red se razlikuje po tome što je visina glavnog venca smanjena. Triglifi na krajnjim stranama glavnog venca su centrirani sa stubom, a ne na uglu arhitrava kao u grčkoj verziji, pa su stubovi proporcionalno malo vitkiji. Ispod kapitela astragalna profilacija okružuje stub kao prsten. Krunska profilacija ima blaže prelaze između friza i venca i time naglašavaju gornji rub abakusa. Rimski dorski red takođe ima profilaciju na platformi koja je inače četvrtastog oblika a nekad i uzdignuta na plintu. Takođe rimski dorski stubovi su ravnomerno kanelurirani.
Jedan od najčuvenijih hramova dorskog reda je grčki Partenon izgrađen u 5. veku p. n. e.
Dorski hram[uredi | uredi izvor]
Izraz „dorski hram” se odnosi na standardne delove i njihovu organizaciju koji čine spoljašnjost svakog hrama koji je označen kao „dorski”.[2] Njegova tri glavna dela su: stepenasta platforma (stilobat), stubovi i glavni venac koji obuhvata sve ono što leži na stubovima[2]. Dorski stub čine: stablo, s vertikalnim brazdama ili žlebovima pod imenom kanelure; kapitel koji sačinjava i prošireni ehinus u obliku jastučeta; i četvrtasta ploča nazvana abakus.[2]
Glavni venac ili entablatura, je najsloženiji od pomenute tri jedinice. Podeljen je na arhitrav – niz kamenih blokova koji leže neposredno na stubovima, friz sa triglifima i metopama i istureni venac (corniche). Na dužim stranama hrama venac je horizontalan a na užim (pročeljima) je prelomljen tako da obuhvati zabat između svojih gornjih delova.
Cela hrama je sagrađena od kamenih blokova koji priležu jedan uz drugi bez maltera (klesani su izuzetno tačno da bi sastavci bili sasvim glatki). Gde je bilo potrebe vezivani su metalnim zglavcima ili klamfama.
Stubovi su, s vrlo rektim izuzecima, sastavljeni iz delova, tzv., tambura. Jedna od glavnih karakteristika stuba dorskog reda antičkog grčkog hrama jeste da on leži direktno na stilobatu i nema stopu.
Krov je bio od crepova pečene zemlje koje su nosile drvene rožnjače, a drvene grede su korišćene i za tavanicu.
Osnove grčkih hramova nisu neposredno vezane za redove budući da postoje značajne varijacije u odnosu na veličinu građevine ili pak regionalne sklonosti graditelja, mada u osnovi njihove osnovne crte su veoma slične.[2] Jezgro hrama jeste cela ili naos (prostorija u kojoj prebiva statua božanstva) i predvorje, pronaos, koje ima dva stuba i po jedan pilaster s obe strane. Nerijetko se sreće još jedno predvorje dodato iza cele što čini da građevina bude još simetričnija.[2] U većini hramova ovu središnu jedinicu okružuje niz stubova (kolonada), koji se zove peristil. Takve građevine su poznate kao peripteralne. Kod najvećih hramova jonske Grčke može se sresti i dvostruka kolonada.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Janson 1975, str. 89.
- ^ a b v g d đ Janson 1975, str. 90–91.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Janson, H. W. (1975). „Stari svet, 5. Grčka umetnost”. Istorija umetnosti – Pregled razvoja likovnih umetnosti od praistorije do danas (Umetnost). Beograd, Jugoslavija: Prosveta.
