Дуглазија
| Duglazija | |
|---|---|
| |
| Pseudotsuga menziesii var. menziesii in | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | P. menziesii
|
| Binomno ime | |
| Pseudotsuga menziesii (Mirbel) Franco
| |
| Podvrste | |
|
P. menziesii ssp viridis | |
Zelena duglazija (lat. Pseudotsuga menziesii) jedan je od najvažnijih četinara sjevernoameričkog kontinenta, kako po svojoj rasprostranjenosti tako i po ogromnom šumskom bogatstvu koje sadrži. Gotovo 40% količine drveta iz šuma zapada, tj. od Stjenovitih planina do obale Tihog okeana, kako u Britanskoj Kolumbiji tako i u SAD, daje duglazija.
Naziv[uredi | uredi izvor]
U početku je ovaj četinar bio uvršten u rod jela (Abies) i borova (Pinus), a kao narodni nazivi još su u upotrebi Daglasova jela (Douglas fir) i Oregonski bor (Oregon pine). Rod Pseudotsuga 1867. godine postavlja Karije sa vrstom Pseudotsuga douglasii, nazvanom kasnije 1889. godine po Britanu Pseudotsuga taxifolia i po Sudvortu Ps. mucronata. Zanimljivo je da je prvi naziv bio za dugo vremena opšteprihvaćen, dok je kasnije zadržano ime Britona suprotno hronološkom pravilu nomenklature, jer je, kako se vidi, ovo drugo ime dao Briton 1887. godine, skoro dvadeset godina poslije prvog naziva. Zvanična nomenklatura u SAD je ponovo promijenjena pedesetih godina prošlog vijeka, uz prijedlog da se da ime Pseudotsuga menziesii [Mirbel] Franco.
Areal[uredi | uredi izvor]
U postojbini nalazi se u zapadnom djelu Sjeverne Amerike. Njen areal proteže se u pravcu sjeverozapad – jug, od 52. paralele u Britanskoj Kolumbiji do 37. paralele u Kaliforniji i Novom Meksiku, na prostranstvu od Tihog okeana do 104. meridijana u Teksasu. Obilježen je gorskim lancem Stjenovitih planina, koji počinje u Engleskoj Kolumbiji u Kanadi i završava u Novom Meksiku, probijajući se duboko u pravcu istoka, prema kontinentu u svom centralnom sektoru između 50. i 60. paralele. To prodiranje ide čak do 100 – tog meridijana u Koloradu. Na zapadu od ovog razdolja, na relativno kratoj udaljenosti od obale Pacifika i paralelno sa njim, protežu se dugi planinski lanci od manjeg značaja. Okeanu najbliži planinski lanac je lanac Obalnog Gorja (Coast Range), koji se proteže od Kanade do Kalifornije. Više u unutrašnjost na jugu od 50 – te paralele, diže se lanac Kaskada (Cascade Range) i još više na jugu Sijera Nevada. Nalazi se u dijelovima sa mnogo padavina (preko 2.000mm godišnje u primorju), ali i sa malo padavina (400 mm u unutrašnjosti i na jugu). Duglaziji prijaju umjerena ljeta i blage zime koje nemaju ni u jednom mjesecu prosječnu temperaturu ispod 0°C. Zbog velikog areala razvio se čitav niz ekotipova sa različitim uzgojnim svojstvima. Od svih varijeteta i formi najbolje rezultate pokazala je zelena duglazija (Pseudotsuga menziesii var. viridis Asch. Et Graebn.), koja se odavno uzgaja u evropi, ne samo u parkovima nego i u šumskim kulturama[1].
U tipičnim šumama duglazije ona je udružena sa vrstama visokog rasta, na srednjoj nadmorskoj visini od oko 350 m, to su: Thuja plicata, Tsuga heterophylla, Abies grandis, a na većim nadmorskim visinama u šumama planinskog tipa: Abies amabilis, A. procera, Pinus monticola. U sjevernom dijelu njenog areala obrazuje mješovitu šumu sa Sitkanskom smrčom (Picea sitchensis), vrstom sa najbržim rastom među četinarima i veoma važnom vrstom pri formiranju ekspresnih šuma, plantaža brzorastućih vrsta. U južnom djelu obrazuje suvlje šume sa drvećem takođe impozantnih dimenzija: Pinus ponderosa, P. lambertiana, Calocedrus decurrens. U primorskoj kalifornijskoj oblasti ona raste u društvu sekvoja (Sequoia sempervirens).
Osobine[uredi | uredi izvor]
Drvo vrlo velikog rasta, koje može da postigne visinu od 100 m. Njegova kora brzo postaje debela, manje – više duboko ispucala. Grane nisu potpuno pršljenasto raspoređene, jer pored površinskih pupoljaka postoje i bočni pupoljci nejednako raspoređeni duž glavnog izbojka. Bočne grane vodoravno ispružene ili nagnute na dolje, kruna nepravilna, grane vise. Grana mrkocrvena ili zelenkasta, obrasla rijetkim maljama.
Četine prave, linearne, meke, od 15 do 30 mm dužine, izrasle sa lisnog ispupčenja blago istaknutog, koje kada otpadnu ostavljaju okrugli ožiljak, vrh im je zaobljen, gornja strana ulegnuta po dužini, ova centralna brazdica ne dopire do samog vrha, zatvorenozelene boje, donja strana skoro ravna, ima dvije trakice od 3 do 6 linija sitnih pora, raspoređene kao kod uspravljene četke na rodnim granama, kao kod spuštene četke, ili gotovo dvoredne na donjim granama. Četine kad se zgnječe ispuštaju jak prijatan miris. Pupoljci jajasti šiljasti, vretenasti, sa malim brojem ljuski, s leđa mrkocrvenosjajni, sa resastom i bjeličastom ivicom i slabim tragovima smonog premaza.
Muške strobile raspoređene sa gornje strane grane, kod cvjetanja zelenožućkaste. Ženske strobile pojedinačne uspravne, najčešće subterminalno, crvenkaste ili zelenkaste kod cvjetanja sa tipičnim trodelnim sterilnim ljuspama koje ostaju i na šišarci.
Šišarka jajasta, kupasta, od 5 do 10 cm dužine, sastavljena od tankih ljuski, čije su gornje i bočne strane zaobljene, sterilne ljuspe duže od fertilnih ljuski, imaju tri vrška, srednji režanj dva puta duži od bočnih režnjeva, tijesno priljubljene.
Sjemenke trouglaste, 6 do 8 cm dužine, dva puta duže nego šire, suprotna stana krila završava se u kratak izvijen šiljak, strane pokrivene krilom mrkotamnosjajne, malo naborane prema vrhu, druga strana sivomrkotamna, krilozaobljeno, slobodni dio iste dužine kao i sjemenka. Od jednog hektolitra dobije se 0,5 do 1,7 kg sjemena bez krilaca. U 1 kg sjemena ima 100000 zrna bez krila. Sjeme ima malu klijavost, najčešće oko 50%, koju brzo gubi. Teško se čuva do sljedećeg proljeća[2].
Klijavac ima 5 do 8 kotiledona, od 15 do 25 mm dužine, sa dobro razvijenim vršnim pupoljkom, mnogobrojnim primarnim četinama, bočnim pupoljcima i bočnim granama.
Duglazija je vrlo vrijedna vrsta za ozeljavanje naselja, pošumljavanje goleti kao i za plantažni uzgoj stabala. Zbog izvanredno brzog rasta u kratkom vremenu ispunjava sve planirane funkcije, uz blagotvorni uticaj koji ostvari lijepim izgledom, četinama koje rastrljane mirišu na jabuku i proizvodnjom velike količine kiseonika sa akumuliranjem ugljen dioksida što je posljedica brzog prirastanja drvne mase. Osim toga, smatra se da duglazija popravlja kvalitet zemljišta[3].
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Pavari, A. 1959: Rod Pseudotsuga u Americi. Savjetovanje o plantažama i kulturama brzog rasta, Varaždin. Zbornik radova: Četinari brzog rasta. Beograd 25-42.
- ^ Jovanović, B. 1961: Dendrologija sa osnovama fitocenologije. Beograd
- ^ Šilić, Č. 1964: Prilog poznavanju dendroflore Banje Luke i okoline. Sarajevo
