Egeta (lokalitet)

Lokalitet Egeta se nalazi u istočnoj Srbiji, oko 30 km južnood Kladova, na mestu ušća Crkvenog potoka u Dunav.

Nalazište je smešteno sa desne strane magistralnog puta Kladovo–Negotin u ataru današnje Brze Palanke. Sa obe strane ušća Crkvenog potoka otkrivene su kulture iz različitih epoha. Nalazište je, krajem 17. veka, prvi uočio grof L. F. Marsilji, koji je na pomenutom prostoru otkrio osnovu kvadratnog utvrđenja sa isturenim kružnim kulama. Naredna svedočanstva potiču iz pera Feliksa Kanica u 19. veku, i tiču se postojanja tri utvrđenja i tragova naselja . Prema tim istraživanjima, na uzvišenju sa desne strane Crkvenog potokan alaze se ostaci utvrđenja dimenzija 106 h 94 m, ispod koga se na rečnoj terasi oko ušća nalaze tragovi naselja u širini od oko 170m i ostaci rimskog puta. Na levoj strani potoka, neposredno iznad ušća, Kanic beleži još jedno utvrđenje dimenzija 54 h 26 m, a oko 0,9 km severno od njega tragove još jednog utvrđenja, za koju smatra da bi moglo odgovarati onom koju je ranije uočio L. F. Marsilji. Smatra se da je naziv Egeta tračkog porekla.

Reč je o naselju na srednjem toku Dunava, formiranom još u prerimskom periodu. U pisanim izvorima prvi put se sreće u 2. veku kod Ptolomeja. Rimski itinereri navode Egetu kao stanicu na desnoj obali Dunava, u kojoj se spajaju dva glavna putna pravca u ovom delu Rismkog carstva. Jedan od njih se pružao duž Dunava, dok je drugi vodio preko Miroč planine i naselja Gerulata do Talijate, u blizini današnjeg Donjeg Milanovca.

Arheološka istraživanja Egete započinju 1962. godine sondažnim iskopavanjima manjeg obima, tokom kojih je potvrđeno postojanje utvrđenjasa desne strane Crkvenog potoka. Tom prilikom konstatovani su i ostacinaselja oko njegovog ušća, u okviru koga je istraženo svetilište Jupitera Dolihena. Nastavak arheoloških iskopavanja usledio je posle gotovo dvadeset godina, u okviru projekta izgradnje HE Đerdap II. Tako su u razdoblju 1980−1982. godine sprovedena obimna arheološka istraživanja na širem prostoru oko ušća Crkvenog potoka. Tom prilikom je, radi lakšeg iskopavanja, pomenuti prostor podeljen na pet sektora. Sektor I je obuhvatao ranorimsku nekropolu, sektor II civilno naselje na obali Dunava, a sektor III utvrđenje II na levoj obali Crkvenog potoka. Sektor IV pokrivao je utvrđenje III, a sektor V kasno-antičku nekropolu na desnoj obali Crkvenog potoka. Budući da nije bila ugrožena podizanjem nivoa Dunava, najveća fortifikacija, smeštena na desnoj obali Crkvenog potoka i označena kao utvrđenje I, nije istraživana prilikom pomenutih iskopavanja.

Najstariji tragovi naseljavanja na istraživanom prostoru uočeni su u sektoru III, unutar utvrđenja II. O njemu svedoče ulomci keramike iz praistorijskog perioda, hronološki opredeljeni u starije i mlađe gvozdeno doba, među kojima se nalaze i fragmenti tzv. dačke keramike. Sledeća faza korišćenja uočena je u sektorima I i II, gde je otkriveno ranorimsko naselje sa ostacima stambenih objekata, peći, terme i pristaništa, kao i nekropola sa kremiranim pokojnicima datovana u 2. i prvu polovinu 3. veka. Iz sledeće faze potiče utvrđenje pravougaonog oblika (utvrđenje II), dimenzija 84 x 33 m, sa isturenim kružnim ugaonim kulama i malom pravougaonom kapijom na zapadnom bedemu, podignuto iznad leve obale Crkvenog potoka. Bedemi utvrđenja imali suširinu oko 2 m i bili su načinjeni od kamena vezanog malterom .

Sledećoj fazi života na lokalitetu Egeta pripada utvrđenje III, koje je istraženo krajnje skromno, otvaranjem jedne sonde, dok je površinski ispraćen deo zapadnog bedema u dužini od 8 m. Na osnovu konfiguracije tla izneta je pretpostavka da je reč o trougaonom utvrđenju sazidinama dužine oko 70 m. Bedemi, građeni tehnikom opus mixtum uz upotrebu pet redova opeke, bili su široki 3,40 m. Unutar utvrđenja sakupljena je manja količina pokretnih nalaza opredeljenih u 6. vek. U prilog Egeti konstatovani su i srednjovekovni horizonti. Najstariji, datovan u period 11−13. veka istražen je u sektoru III, dok je u arealu koji obuhvata sektor II, u blizini ušća Crkvenog potoka, delimično istražena nekropola iz 13. i 14. veka, iznad koje se nalaze ostaci naselja opredeljenog u razdoblje 15−17. veka .