Epitelska ćelija

Prototip epitelske ćelije:1-mikroresice; 2-treplje; 3- veze između susednih epitelskih ćelija; 4- uvrati ćelijske membrane; 5- Goldžijev aparat; 6- centrozom; 7- granularni endoplazmatični retikulum; 8- jedro; 9- mitohondrije; 10- podepitelska lamina

Epitelske ćelije nikada nisu pojedinačne već su uvek udružene tako da formiraju neprekidne površine koje se nazivaju epitel. Pokrivaju sve kanale, unutrašnju površinu krvnih sudova, duplje i slobodnu površinu tela. Poreklom su od sva tri klicina lista. Odlikuje ih stalnost oblika, nepokretnost i polarizovanost.

Embrionalno poreklo

Epitelske ćelije odraslog organizma vode poreklo od sva tri klicina lista:

• od ektoderma postaju ćelije:
  • epidermisa kože;
  • epitela usne i nosne duplje;
• od endoderma se diferenciraju ćelije:
  • epitela nervne cevi
  • parenhima žlezda koje pripadaju sistemu za varenje;
  • epitela disajnih puteva;
• od mezoderma nastaju ćelije koje oblažu:
  • unutrašnjost krvnih sudova;
  • telesnih duplji.

Opšte osobine

Epitelske ćelije obavljaju raznovrsne funkcije pa se kao rezultat toga obrazuje veliki broj morfološki različitih epitelskih ćelija koje imaju i različito embionalno poreklo.

Bez obzira na sve različitosti moguće je uspostaviti neke osnovne opšte karakteristike koje važe za svaku epitelski ćeliju:

• nepokretnost, koja je posledica čvrstih veza između susednih ćelija kao i povezanosti sa podepitelskom laminom;
• polarizovanost, koja je primetna ne samo spolja već i unutrašnjosti ćelije.

Na ćeliji se, usled spoljašnje polarizovanosti, razlikuju:

• vršna (apikalna) površina na kojoj se nalaze različite diferencijacije (kakve su mikroresice i treplje) koje obrazuje ćelijska membrana i elementi citoskeleta,
• osnovica, baza koja naleže na podepitelsku laminu;
• bočne strane kojima se susedne ćelije povezuju čvrstim vezama i preko kojih se ostvaruje komunikacija među njima.

Glavni članak: podepitelska lamina

Glavni članak: Međućelijski spojevi

Unutrašnja polarizovanost ogleda se u tome što se:

• granularni endoplazmatični retikulum i mitohondrije grupišu oko i ispod jedra, odnosno, u donjoj polovini ćelije
• Goldžijev aparat i centrozom nalaze u gornjoj polovini ćelije, odnosno, iznad jedra (slika).

Neophodno je napomenuti da se ovakava izrazita unutrašnja polarizovanost kod nekih epitelskih ćelija ne može tako jasno uočiti.

Vršna površina

Vršna površina je snabdevena različitim diferencijacijama:

• glikokaliksom (mukusom) koji ima zaštitnu ulogu;
• pokretnim: treplje i bičevi (flagelumi);
• nepokretnim: mikrovili i stereocilije.

Bičevi imaju istu strukturu kao treplje samo se od njih razlikuju po dužini, treplje su kraće.

Glavni članak: treplje

Mikrovili (mikroresice) su prstoliki izraštaji membrane onih epitelskih ćelija koje učestvuju u prcesima apsorpcije i transporta tečnosti i metaboličkih proizvoda, kao što je npr. epitel tankog creva. Stereocilije su iste građe kao mikrovili samo su veće dužine i nalaze se na površini cilindričnih ćelija muških polnih kanala, vestibularnim ćelijama i dr.

Uloge/funkcije

Nalaze se na veoma raznovrsnim mestima u organizmu i obavljaju veliki broj funkcija:

• pokrovna, zaštitna (pokrivaju površinu tela i oblažu duplje);
• apsorptivna (upijajuća);
• sekretorna
• transportna
• čulna.

Literatura

• Mariček, Magdalena; Ćurčić, B; Radović, I: Specijalna zoologija, Naučna knjiga, Beograd, 1996.
• Pantić, V:Biologija ćelije, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1997.
• Ćurčić, B: Razviće životinja, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
• Šerban, M, Nada: Pokretne i nepokretne ćelije - uvod u histologiju, Savremena administracija, Beograd, 1995.
• Šerban, M, Nada:Ćelija-strukture i bolici, ZUNS, Beograd, 2001.

Spoljašnje veze

• Bionet škola