Zakoni dvanaest tablica

Fragmenti tablica iz Gortina sa Krita, oko 450. godina pne.

Zakon dvanaest tablica (lat. Leges Duodecim Tabularum) je zbornik na kome se zasnivao celokupan rimski pravni sistem.

Istorijske prilike

Rimsko društvo je bilo podeljeno na dve oštro suprotstavljene grupe – patricije i plebejce. Patriciji su bili potomci plemenitih roditelja koji su vodili glavnu reč u rimskoj državi, dok su plebejci bili običan narod. Čitava koncepcija rimske države zasnivala se na favorizovanju patricija i diskriminisanju plebejaca. Bilo je zabranjeno sklapanje brakova između ove dve grupe, plebejci nisu imali nikakvih političkih prava, a celokupna rimska vojska bila je sastavljena upravo od njih. Patriciji su bili oficiri za čije su interese plebejci morali da prolivaju krv, a nisu mogli da učestvuju u podeli ratnog plena. Pored svega ovoga pravo je bilo sprovođeno od strane sveštenstva (koje su činili isključivo patriciji), a norme su bile usmene, te ih je bilo lako sakriti od plebejaca koji su time bili izloženi samovolji i velikim zloupotrebama od strane patricija, pa su morali nekako da se bore za svoja prava.

Najefikasniji način bile su seobe (secesije). Naime, u Rimu su plebejci bili u većini, i praktično održavali čitavu ekonomiju države, jer su radili sve poslove, za razliku od patricija koji jednostavno nisu mogli da se spuste na nivo jednog zanatlije ili trgovca. U takvim uslovima pretnja seobom bila je jedan od najboljih načina da plebs izvrši pritisak na vladajuću klasu i izbori se za svoja prava. Tokom istorije desilo se nekoliko seoba, a upravo posle jedne masovne, patriciji su popustili i odlučili da eliminiši zloupotrebe u pravnom postupku tako što će kodifikovati svoje pravo.

Nastanak

Godine 451. p. n. e, patriciji su izabrali komisiju od deset sopstvenih ljudi (lat. Decemviri legibus scribundis consulari imperio), kojima su dali ovlašćenje da napišu zakone. Ova desetorka je tada krenula na put po razvijenijim delovima tada poznatog sveta (u grčke polise) i tamo prikupila materijal za pisanje ukupno deset tablica zakonika. Ovo nije bilo dovoljno, pa su naredne (450. godine p. n. e.) određeni novi decemviri (ovog puta po pet patricija i plebejaca), koji su dodali još dve tablice i time završili posao. Iste godine svih dvanaest tablica je objavljeno na rimskom Forumu.

Članovi prve desetorice (451. p. n. e.):

• Apije Klaudije Kras Inregilski Sabinski, konzul (lat. Appius Claudius Crassus Inregillensis Sabinus) - šef komisije,
• Tit Genucije Augurin, konzul (lat. Titus Genucius Augurinus),
• Tit Venturije Kras Cikurin (lat. Titus Veturius Crassus Cicurinus),
• Gaj Julije Julo (lat. Gaius Iulius Iullus),
• Aulo Manlije Vulzon (lat. Aulus Manlius Vulso),
• Servije Sulpicije Kamerin Kornut (lat. Servius Sulpicius Camerinus Cornutus),
• Publije Sescije Kapiton Vatikanski (lat. Publius Sestius Capito Vaticanus),
• Publije Kurijacije Fist Trigemin (lat. Publius Curiatius Fistus Trigeminus),
• Tit Romilije Rok Vatikanski (lat. Titus Romilius Rocus Vaticanus),
• Spurije Postumije Albo Regilski (lat. Spurius Postumius Albus Regillensis).

Članovi druge desetorice (450. p. n. e.):

• Apije Klaudije Kras Inregilski Sabinski (lat. Appius Claudius Crassus Inregillensis Sabinus),
• Marko Kornelije Maluginski (lat. Marcus Cornelius Maluginensis),
• Marko Sergije Eskvilin (lat. Marcus Sergius Esquilinus),
• Lucije Minucije Eskvilin Augurin (lat. Lucius Minucius Esquilinus Augurinus),
• Kvin Fabije Vibulan (lat. Quintus Fabius Vibulanus),
• Kvint Petelije Libon Vizol (lat. Quintus Poetelius Libo Visolus),
• Tit Antonije Merenda (lat. Titus Antonius Merenda),
• Cezon Duilije Long (lat. Caeso Duillius Longus),
• Spurije Opije Kornicen (lat. Spurius Oppius Cornicen),
• Manije Rabulej (lat. Manius Rabuleius).

Sadržina

Tekst Zakona dvanaest tablica nije sačuvan, jer su tablice koje su bile istaknute na Forumu bile od drveta, pa su izgorele prilikom provale Gala u Rim. Kasnije su, po svemu sudeći, tablice bile obnovljene, ali nam nije poznata njihova sudbina. Međutim, to i ne predstavlja neki problem ako se zna da su Rimljani postali fanatično odani svojim Zakonima da su ih svi učili napamet u školama, pa da su ih kasnije i svi značajni rimski pravnici citirali u svojim delima. Sve ovo omogućilo je dosta preciznu rekonstrukciju. Najpoznatije rekonstrukcije su: Godofredusova iz 1653. godine, Dirksenova iz 1824, i Šelova, koja je poslužila kao osnov mnogim savremenim izdanjima i prevodima. Zakon dvanaest tablica je preveden i na ostale svetske jezike. U Srbiji je najpoznatije izdanje iz 1970. godine koje su priredili profesori Jelena Danilović i Obrad Stanojević. Sadržaj tablica:

• 1−3. Sudski postupak i izvršenje presuda;
• 4−5. Porodično i nasledno pravo;
• 6−8. Imovinski odnosi;
• 9. Krivična dela;
• 10. Religijski obredi;
• 11−12. Dopuna prethodnih tablica i različita pravila koja uređuju razne oblasti društvenog života (npr. zabrana sklapanja braka između patricija i plebejaca, što je ukinuto nekoliko godina kasnije).

Vidi još

• Rimsko pravo
• Justinijanov zbornik
• Justinijan I