Zlatovez
Zlatovez je vez sa zlatnom ili srebrnom ukrasnom niti (takozvanom srmom) na tekstilu. Uglavnom se koristi za ukrašavanje narodne, liturgijske i, istorijski, vladarske odeće.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Zlatovez potiče potiče sa istoka i koristi se najmanje 2000 godina. Posredstvom Vizantije, tehnika zlatoveza širi se i u Evropu. Upotreba zlatoveza je bila posebno popularna u srednjem veku, posebno za crkvenu i vladarsku odeću, kada je dostigla zavidan nivo vještine. U Engleskoj je u srednjem veku razvijen stil zlatoveza nazvan Opus Anglikanum. Na prostorima gde žive Srbi, zlatovez (npr. za jeleke) se koristio u svim oblastima, počev od Vojvodine pa do Vranja. Iz dvorova, crkvi i bogataških kuća, zlatovez je prešao i u kuće običnih ljudi, koji su ga u 19. veku koristili kao znak prestiža. Njime su se izrađivale najsvečanija devojačka i momačka odora, bogato ukrašena da pokaže bogatstvo momka ili devojke koji su ih nosili.
Bogatstvo i lepota zlatoveza[uredi | uredi izvor]
Postoji čist zlatovez koji je rađen na platnenim odevnim predmetima, dok je na tanjim materijalima, ova tehnika rađena u kombinaciji sa pamučnim ili svilenim koncem. Vez je ukrašavan i zrnima korala, šljokicama upredenim gajtanima, talasastim trakama, koncenričnim krugovima i palmetama.
Zlatovez u Hercegovini[uredi | uredi izvor]
Zlatovez koji je rađen na području istočne Hercegovine odaje uticaj dalekog Istoka. Radile su ga pretežno muslimanke, mada je bilo pravoslavki koje su vezle zlatovez. Životna svakodnevnica ovih žena je bila drugačija. Naime, pravoslavke su učestvovale u vanjskim poslovima ravnopravno sa muškarcima, dok muslimanska vera njihovim ženama nalaže da obavljaju isključivo poslove unutar kućnih bedema. Stoga su one bile posvećene izradi zlatoveza na različitim platnima. Vezle su jastučnice, peškire, maramice i druge tekstilne predmete. Pored tekstilnih predmeta, koji su služili kao kućni inventar, zlatovezom su se ukrašavali i odevni predmeti bošnjačke narodne nošnje na području istočne Hercegovine.[1]
Tehnika zlatoveza[uredi | uredi izvor]
,_%C4%8Detverougla_marama.jpg)
Tehnika zlatoveza spada u grupu starih vezilačkih tehnika, a svoje poreklo vodi iz Vizantije.[2]U Evropi se zlatovez, kao tehnika ukrašavanja, najpre primenjivao kod svešteničkih odora, a vremenom prelazi na odeću vlastodržaca te potom i običnog čoveka. Da se zlatovez radio svilom, pokazuje i istorijski podatak-kralj Stefan Dečanski naređuje 1330. godine da Piloćani Zaharije i Mihajlo daju Dečanima godišnje „svile”, i to Zaharije 4 000, a Mihajlo 2 000 perpera (svilenih čaura). Car Dušan naređuje 1348. godine da stanovnici Donjeg Pilota daju Prizrenskom manastiru Svetih arhangela Mihaila i Gavrila „svile 100 000” (perpera).
U srednjem veku svila je imala veliku vrednost-vredila je kao zlato, čak su je i vagali zlatom. U Hercegovni je bilo razvijeno svilarstvo, i to na području Popova polja.[3] Svilene bube su se gajile u Dvrsnici i u Veljoj Međi, mada su se proizvodile i u drugim popovskim selima. Bila je velika potražnja svile, krajem 19. i početkom 20. veka, jer su se od nje pravile ribarske mreže, a korištena je za vez i izradu mekih suvenira. Početkom Drgog svetskog rata svilarstvo na području Istočne Hercegovine nestaje iz upotrebe.
Zlatovez kao tehnika ukrašavanja radio se i po broju i po pismu, pomoću 12 različitih tehnika. Žene muslimanke su najčešće vezle svatovske maramice[4]
Vranjski zlatovez[uredi | uredi izvor]
Vranjanski zlatovez je u duhu vizantijske i orijentalne tradicije. U svečanim prilikama Vranjanke i danas ukrašavaju svoju odeću (marame, pojaseve haljina i suknji) zlatovezom. Posebno svadbene darove karakteriše bogat vez zlatnim utkanim nitima konca (srmom). U martu 1996, u Vranju je priređena izložba Zlatovez kustoskinje Ive Laković, etnografkinje Narodnog muzeja u Vranju. [5][6]
Vojvođanski zlatovez[uredi | uredi izvor]
Zlatovez ulazi u narodnu vezilačku umetnost Vojvodine i susednih prostora pod uticajem srednjovropskog baroka.
Banatski zlatovez[uredi | uredi izvor]
Zlatovez karakterističan za područje Banata, vrhunac doživljava u periodu od 1880. do 1920. godine.
Remek-delo[uredi | uredi izvor]
Najpoznatiji srpski zlatovez je „Pohvala caru Lazaru“ koji je posle bitke na Kosovu izvezla monahinja Jefimija.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Đurđica Petrović, „Od pusta do zlatoveza” , Srpski geneološki centar, Beograd 2003. godine
- ^ Jelica Bjelović Bernadzikovska,„ Srpski narodni vez i tekstilna ornamentika”, Marica srpska Novi Sad, Novi Sad 1907.
- ^ Milenko S. Filipović i Ljubo Mićović, „Popovo u Hercegovini”, Sabrana djela, knjiga XV, Odjeljenje istorijsko-filoloških nauka, Sarajevo 1959. godine
- ^ Jasna Belović Bernadzikovska,„Mala vezilja”, uredio Josip Kraljić, Tisak i naklada Tiskare Laginja i drugi, Pula
- ^ Zlatovez, iz etnografske zbirke Narodnog muzeja u Vranju, 12. mart 1996. U Negotinu
- ^ Starinske kuće Vranja / Mirjana Tomašević ; [fotografije Vladan Veljković]. - Vranje : Narodna biblioteka "Bora Stanković", 2008 (Vranje : Plutos). - 202 str. : fotogr. ; 31 cm COBISS.SR 147374860
