Karipski jezici
| Karipski jezici | |
|---|---|
| Geografska rasprostranjenost | Južna Amerika |
| Jezička klasifikacija | ? Že-tupi-karipski jezici
|
| Prajezik | Prakaripski jezik |
| Glotolog | cari1283[1] |
 Karipski jezici: danas (oko 2000.) približna rasprostranjenost u 16. veku | |
Karipski jezici su jezička porodica koja je zastupljena u Južnoj Americi. Pre svega na severnom delu kontinenta na obali ili u blizini obale karipskog mora, od ušća Amazona u Brazilu do Anda u Kolumbiji. Manje, izolovane zajednice govornika ovih jezika, postoje i u unutrašnjosti kontinenta u srednjem Brazilu. Karipski jezici su međusobno blisko srodni. Većina jezika još uvek nije izumrla, ali je broj govornika mnogih od njih ograničen na nekoliko stotina ljudi. Jedini jezik koji upotrebljava više hiljada ljudi je Makuši, koji ima 30.000 govornika.
Ostrvskokaripski jezik[uredi | uredi izvor]
Nedugo pre dolaska prvih španskih istraživača, Karibi su naselili Male Antile, gde su zamenili starosedeoce Aravake, od kojih je jedan deo ubijen, deo proteran, a deo asimilovan. Karibi su pobili lokalne aravačke muškarce (one koji nisu pobegli), a žene zarobili. Ostrvski Karibi, potomci karipskih muškaraca i aravačkih žena, razvili su jezik nazvan ostrvskokaripski, koji pripada aravačkoj porodici jezika. Razlog je to što su aravačke žene, deci iz ovih veza, prenele svoj jezik, dok su im identitet preneli karipski muškarci. Jedno vreme Ostrvski Karibi upotrebljavali su dva jezika, odrasli muškarci su govorili karipskim, a žene i deca aravačkim. Vremenom, nakon nekoliko generacija, odrasli muškarci su takođe prešli na aravački, ali su u govoru zadržali i deo reči i gramatike iz karipskog. Ostrvskokaripski je na Malim Antilima bio u upotrebi do 1920-ih, kada je tamo izumro, preživeo je kao garifuna ili crnokaripski u Centralnoj Americi (Honduras i Belize).
Dominika, ostrvo na kome žive Ostrvski Karibi (Kalinago), jedino je istočno karipsko ostrvo, na kome još uvek postoji prekolumbovsko stanovništvo. Ostrvskih Kariba, je 2014. na istočnoj obali ostrva bilo oko 3.000. Pored njih na Sent Vinsentu i Grenadinima postoje i Crni Karibi, koji su mešanog karipskog i afričkog porekla. Jedan broj Crnih Kariba je 1797. proteran sa Sent Vinsenta i Grenadina u Centralnu Ameriku (na honduraško ostrvo Roatan, odakle su se proširili na kopno Hondurasa i susedne zemlje), gde žive njihovi potomci koji se zovu Garifuna.
Klasifikacija karipskih jezika[uredi | uredi izvor]
Karipski jezici su međusobno blisko srodni. U slučaju kada između određenih karipskih jezika postoje veće razlike, to je obično zbog uticaja susednih nekaripskih jezika. Prema Kaufmanu „izuzev opona, jukpa, pimenteira i palmela (moguće i panare), ne postoje značajne razlike između karipskih jezika u fonologiji i leksici”.
Starije klasifikacije[uredi | uredi izvor]
Velika količina podataka o većini karipskih jezika prikupljena je 2000. godine; klasifikacije pre te godine nisu potpuno pouzdane (uključujući Kaufamanovu od 2007. koja se na njima zasniva).
Među starijim klasifikacijama, jedna od najboljih je ona Terensa Kaufmana (1990, 1994). Prema njoj karipski jezici se klasifikuju na sledeći način:
Karipski jezici:
- opon-karare (†)
- jukpa: jukpa, †kojajma, haprerija (japrerija), kumana i čajma
- karipski (kontinentalni karipski, karinja, kalinja, galibi, karibi)
- gvajanska grana
- tirijo:
- kašujanska grupa: kašujana-varikijana, šikujana
- vajvajska grupa: vajvaj, hiškarijana
- severnoamazonska grana
- centralna grana
- †kumana
- †jao: †tiverikoto, †jao
- vajanska grupa: vajana, †arakažu
- apalai
- mapojo-javarana: mapojo, †tamanaku
- makiritarska grupa: makiritari (makiritare), †vajumara
- južnoamazonska grana
- šinguanska grupa (bakairi): bakairi, amonap (uklj. matipu, kujkuro, kalapalo, nahuku)
- arara: paranski arara, †jaruma, †apiaka-apingi, †žuma, ikpeng
- †palmela
- †pimentejra
- panare
- grupa izumrlih neklasifikovanih jezika: †urukujana, †triometesen, †kumaena, †pianakoto, †javaperi, †čikena, †sapara, †javaperi, †vajmiri (atroari), †pauši, †arinagoto
Klasifikacija Gildeje (2012)[uredi | uredi izvor]
Klasifikacija Spajka Gildeje je provizorna, jer nije bilo dovoljno vremena da se karipski jezici reklasifikuju na osnovu novih podataka. Ipak, ova klasifikacija predstavlja značajni napredak u odnosu na prethodne; najpouzdanije grane su prve na spisku, a od izumrlih jezika navedena su samo dva.
Prema Spajku Gildeji (2012), karipski jezici se klasifikuju na sledeći način:[2]
Karipski jezici:
- parukotska grana
- kašujana (šikujana, (†) varikijana)
- vajvaj: vajvaj (vabuj, tunajana), hiškarijana
- pekodijska grana
- venecuelanska karipska grana
- nahuku: kujkuro, kalapalo
- gvajanska karipska grana
neklasifikovani jezici:
- apalai
- vajmiri atroari
- jukpa: jukpa, haprerija
Veza sa drugim porodicama jezika[uredi | uredi izvor]
Prema Ribeiru karipski jezici su srodni tupijskim i makro-že jezicima, sa kojima čine hipotetičku makroporodicu že-tupi-karipski jezici.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, ur. (2016). „Cariban”. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Spike Gildea, 2012, "Linguistic studies in the Cariban family", in Campbell & Grondona, eds, The Indigenous Languages of South America: A Comprehensive Guide
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Etnolinguistica.Org: online resources on native South American languages
- Ka'lina (Carib) Vocabulary List
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
