Klisure i kanjoni Stare planine
Klisure i kanjoni Stare planine su rečne doline nastale intenzivnim usecanjem vodenog toka u stensku masu Stare planinine, u istočnoj Srbiji. Njihova dubina je približno jednaka polovini rastojanje između vrhova strana, koje pripadaju Balkanskom sistemu Balkanskih planina koje se pružaju od Crnog mora na istoku, pa sve do Vrške čuke na zapadu. Dužina ovog planinskog sistema iznosi 530 km. Najviša tačka Stare planine je vrh Botev (2376 m).
Brze, ali kratke planinske reke koje su svoje doline usekle u stansku masu Stare planine, time su formirale veći broj klisura i kanjona, koji danas svojim izgledom i sačuvanom prirodnom lepotom privlačee veliki broj turusta i drugih ljubitelja i istraživača prirode, ove još nedovoljno istražene oblasti u Srbiji.
Spiska klisura i kanjona
[uredi | uredi izvor]| Naziv | Slika | Karakteristike |
|---|---|---|
| Kanjon Rosomače |  |
Poznat i kao Rosomački lonci, Rosomačko grlo i Slavinjski lonci, deo je rečne doline istoimene reke koji je nastao intenzivnim usecanjem njenog vodenog toka u stensku masu Stare planinine, u istočnoj Srbiji, na oko 30 km od Pirota.[1]
Kanjon, kao važan objekat geonasleđa, sa profilom jurskih sedimenata i fosilnim ostacima stvorenim u najdubljim delovima mora, svojim slojevitim ivicama i karakterističnim pojavama prečaga koje u koritu reke, formiraju interesantan niz slapova i vodopada, impresionira svojim jedinstvenim geomorfološkim, geološkim, hidrološkim i hidrogeoloških osobenostima.[2] |
| Klisura Vladikine ploče |  |
Nalazi se na reci Visočici, na nekih 20 km od Pirota, na potezu između sela Rsovci i Pakleštica i početka Zavojskog jezera.
Najduži i najdublji deo klisure zove se Vladikine ploče, gde dostiže dubinu od preko 200 metara, sa strmim vertikalnim i nepristupačnim liticama.[3] Pripada masivu Stare planine i njena dužina iznosi nešto preko 2 km. |
| Klisura reke Temštice |  |
Posle Toplog Dola Temštica useca klisuru. U okviru klisure ona prima svoju najveću pritoku, reku Visočicu, sa desne strane, na mestu Mrtvački most. Izgradnjom hidroelektrane uz Zavojsko jezero na Visočici količina vode koju Temštica dobija od svoje glavne pritoke značajno je smanjena.
Temštica nastaje spajanjem pet potoka u delu Stare planine. Tri glavna potoka se spuštaju od više vrhova Stare planine: Midžora, Vražje Glave, Bratkove strane, Gole Glave. Ovu klisuru nazivaju i Mali Kolorado.[4] |
| Klisura Prlitske reke | Nalazi se nadomak grada Zaječar, u Vlaškom dolu, na šest kilometara od centra Zaječara, među najnižim obroncima Stare planine, gde su se u davnini dizali zaboravljeni gradovi i tvrđave.
Na svom toku kroz obronke Stare planine, pomalo mistična i vijugava Prlitska reka prosekla je klisuru, čijom — desnom liticom put vodi ka čudotvornom manastirištu, dok centralna staza ide kroz samu klisuru i njene pećine, gde su tihovali isposnici i skrivali se zbegovi i hajduci., dok se levom liticom penje strmi putić kojim se pružala trasa odavno uklonjene „Belgijske pruge", prve industrijske železnice u Srbiji. Voda teče klisurom do juna, prelivajući se preko ogromnih kamenih lonaca u kojima se kupaju avanturisti i ljubitelji kanjoninga. U pozno leto Prlitska reka u donjem toku ponire, pa se suvih nogu može šetati pejzažima koji izgledaju pomalo mitski i nestvarni.[5] | |
| Klisura Vraca | 
|
Vraca je klisura na reci Lev (desnoj pritoci reke Botunje, iz sliva Ogosta) u zapadnom delu Stare planine u opštini Vraca u Bugarskoj.
Klisura počinje severoistočno od sela Zgorigrad na 465 m nadmorske visine, ide severoistočno i nakon otprilike 3 km završava u jugozapadnom delu grada Vraca na 393 m nadmorske visine. Njena prosečna nadmorska visina je oko 428 m. Ugrađen je u apto-urgonske krečnjake na severnom bedru antikline Zgorigrad. Klisura je jako lepa zbog svojih impresivnih strmih litica. Proglašena je prirodnom znamenitošću 1964. godine sa površinom od 2 hektara i deo je Parka prirode Vračanski Balkan Klisura je simbol grada Vraca po kome je dobila ime. U srednjem veku se zvala Vratitca i sadrži ostatke srednjovekovne tvrđave Vratitca (10 - 12 vek). Oko 18 km jugozapadno od nje nalazi se planina Parševica, a 12,6 km severozapadno - pećina Ledenika i istoimeni turistički kompleks. |
| Klisura Iskar | 
|
Ova probojnica reke Iskar dugačka 70 km usečena je u stensku masu Stare planine u Bugarskoj. Ona je glavni prolaz preko Balkana, kroz severni deo Bugarske koji povezuje glavni grad Sofiju sa drugim velikim gradovima u zemlji. Kroz njenu dolinu prolazi put i železnička pruga.[6]
Strane klisure izgrađene su od krečnjaka i peščar, koji se na ovom prostoru talože hiljadama godina, i rezultovao grubim pukotinama i širokim kulama. U pojedinim delovima klisure njene strane su visoke i do 300 metara. |
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ „Upoznajte 10 skrivenih bisera Srbije – magična mesta za koja mnogi nisu čuli”. Opanak. Pristupljeno 21. 6. 2018.
- ^ Stanković S. 1997, Geografija Ponišavlja, Beograd
- ^ TO Pirot Pristupljeno 9.10.2019.
- ^ „Klisura reke Temštice”. www.topirot.com (na jeziku: srpski). Pristupljeno 25. 3. 2024.
- ^ Boris Subašić Zaječarska klisura iz bajke www.novosti.rs, 6. avgust 2017.
- ^ Mičev, N. i C. Mihaйlov, I. Vapcarov i Sv. Kiradžiev. „Geografski rečnik na Bъlgariя“. Sofiя, 1980. s. 225-226.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Stanković S. 1996, Pirot i okolina i zapis o zavičaju, Pirot.
- Stanković S. 1997, Geografija Ponišavlja, Beograd.
- Cvijić J. (1896) - Izvori, vodopadi i tresave u istočnoj Srbiji, Glas SKAN, knj. Li, Beograd.
- Petrović J. (1954) - Kraška vrela u dolini Jerme, Glasnik SGD, sv. 38, Beograd.
- Dr Jovan B. Petrović, dr Stevan M. Stanković, mr Milivoje B. Popović - Izvori, vrela i površinske vode Gornjeg Ponišavlja, Pirot, 2000. Izdanje Javnog preduzeća vodovod i kanalizacija.
- Ćirić M. 1967, Pirot kroz okolinu i grad, Pirot.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Klisure —— Sajt Turističke organizacije Pirot, 2016.