Korisnik:Turizmolog2017/pesak
 | Ovaj članak je deo projekta seminarskih radova na Geografskom fakultetu u Beogradu. Datum unosa: mart—maj 2017. Ova grupa studenata uređivaće u prostoru članaka. Nemojte prebacivati članak u druge imenske prostore. Pozivamo vas da doprinesete njegovom kvalitetu i pomognete studentima pri uređivanju. |
| Kruševac | |
|---|---|
 Panorama Kruševca | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Srbija |
| Upravni okrug | Rasinski okrug |
| Region | Šumadija i zapadna Srbija |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — |  73,316 |
| Aglomeracija | 131.368 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 35′ 00″ S; 21° 19′ 36″ I / 43.583333° S; 21.326667° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 137 m |
| Površina | 854 km2 |
.svg)  Kruševac Kruševac na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Dragi Nestorović (SNS) |
| Poštanski broj | 37000 |
| Pozivni broj | 037 |
| Registarska oznaka | KŠ/КШ |
| Veb-sajt | |
| www.krusevac.rs | |
Pogled na društvene i kulturno - umetničke prilike u Kruševcu u periodu od 1880.do 1940. godine[uredi | uredi izvor]
Pre svega, što se tiče uvodnog dela o gradu Kruševcu, možemo reći da je očuvana uspomena o njegovoj srednjevekovnoj prošlosti – kaciga sa rogovima, koja je bila simbol roda svetog kneza Lazara, koji je 1371. godine podigao grad Kruševac i učinio je ovaj grad svojom prestonicom. Danas poreklo imena ovog grada nije najtačnije određeno. Postoji nekoliko anegdota i verzija koje o tome govore. Da bismo ispitali sam turistički potencijal grada Kruševca potrebno je da razmotrimo kako prirodne i antropogene, tako i kulturno - istorijske vrednosti koje datiraju još od davnih vremena i veoma su značajne za samu bivšu prestonicu cara Lazara.
Avgusta 1890. godine Kruševačka opština precizno je odredila granice prostiranja same varoši, a tokom 1899. godine urađen je generalni nivelacioni i regulacioni plan grada, sa jasno izraženom tendencijom upotpunjavanja u grupisanja mreže ulica oko tadašnjeg urbanog jezgra, kao i njegovog širenja u pravcu jugoistoka. U tom periodu u Kruševcu se izuzev kuća za stanovanje, mahom u tradicionalnom balkanskom stilu i jednostavnih zanatlijskih i trgovačkih radnji, počinju graditi i prvi moderni stambeni i značajni javni objekti, po uzoru na graditeljske stilove srednjoevropskih zemalja: zgrada Gimnazije (1883), hotel Pariz(1867), kafana Zelena pijaca, kasnije apoteka D.Kedrovića, u Dušanovoj/danas ulica M.Zakića (oko 1870), kafana Takovo (1890, prema projektu inžinjera Save Braljinca), zgrada Kasarne (započeta u periodu posle donošenja zakona o reorganizaciji vojske 1883. i formiranja garnizona u Kruševac, kuće trgovaca Gligorija Maksimovića u Strahinjićevoj i Filipa Jovanovića Filipere, na uglu Čupićeve i Zmaja od Noćaja.
Povodom proslave petstogodišnjice Kosovske bitke, događaja od nemerljivog nacionalnog i kulturnog značaja, koji će beležiti kraj veka, na Vidovdan 1889. mladi kralj Aleksandar Obrenović postavio je kamen temeljac Spomeniku kosovskim junacima i barutani Obilićevo. U okviru priprema za proslavu jubileja duž glavne ulice i na trgovima postavljena je kaldrma. Već početkom 1900. godine uže gradsko jezero počinje dobijati fizionomiju urbanizovane celine, sa pretežno zanatskim i trgovačkim radnjama duž glavne ulice i stambenim zonama raspoređenim u neposrednoj blizini centra.
Period graditeljske aktivnosti u Kruševcu početkom 20. veka[uredi | uredi izvor]
Početkom 20. veka u Kruševcu započinje period intenzivne graditeljske aktivnosti, koje će se, uglavnom, u kontinuitetu odvijati do II svetskog rata. Najreprezentativnija građevina - Srpsko načelstvo, izvedena je prema projektu arhitekte Nikole Nestorovića (1898-1904), u neorenesansnom stilu, opšteprihvaćenom u arhitekturi javnih objekata toga doba u Srbiji. Osnovna škola u Kosančićevoj ulici (danas Radnički univerzitet). U istom periodu 1903. dovršena je spratna zgrada na uglu Kosančićeve i Dušanove, sa dekorativnim elementima u duhu neobaroka secesije, koju je vlasnik, poznati kruševački trgovac Đorđe Marinković ubrzo poklonio Ženskoj zanatskoj školi. Prema projektu arhitekte Dušana Živadinovića, na platou jugoistočno od centra varoši, podignut je, u srpsko-vizantijskom stilu, hram Sv. Đorđa, osvećen 13. juna 1940. godine. Na Vidovdan, kralj Petar I Karađorđević otkrio je Spomenik kosovskim junacima,rad Đorđa Jovanovića je kamenom kockom.
Kruševac je 1924. godine imao 180 trgovinskih radnji. U istom periodu evidentirano je 70 kafana, vrlo živih mesta na kojima su se odvijali raznovrsni oblici društvenog i kulturnog života(koncerti, predavanja, humanitarne priredbe, pozorišne i bioskopske predstave, politički skupovi). Izuzev hotela Pariz, kao najstarijeg, Kruševac u ovom periodu dobija još nekoliko objekata iste namene: Beograd, na uglu Knez Mihailove/M. Tomića i Takovske, gde je već postojala prizemna zgrada hotela Nacional, s kraja prošlog veka(projekat građevinskog inžinjera Nikole Pašića, Evropu(sagrađene na prostoru istoimene kafane) i hotel Živanović u Nemanjinoj.
U četvrtoj deceniji sagrađeni su i prvi javni objekti u stilu moderne arhitekture - Berze rada(1938/40. projekat arhitekte Aleksandra Medvedeva). Dom trgovačke omladine(1938. prema projektu arhitekte Vsevolda Tatarinova nova Gimnazija(1938), Oficirski dom(1938), Zanatski dom, Nova pošta, hotel Evropa, kao i neke porodične zgrade - Paskaljevića i Živanovića (kasnije Mišića) u Obilićevoj, Lazarevića i Mitića u Dušanovoj. Generalni regulacioni plan grada, urađen 1938. godine (inžinjer B.Nešković i A.Matić), predstavljao je korak dalje u urbanističkom uređenju grada i na osnovu na kojoj će se kasnije razvijati savremeni Kruševac. Već 1866. godine u Kruševcu je otvorena Privremena okružna bolnica,pod upravom dr Kazimira Gonsiorovskog, u kući Ilije Mutavdžića, pisara Okruga kragujevačkog, u podgrađu Lazarevog grada. Tokom sledeće godine sagrađena je Okružna bolnica, sa muškim i ženskim odeljenjem. U periodu pred početak balkanskih ratova, započet je kompleks bolnice od pet zgrada u Kosovskoj ulici (prema projektu inžinjera M. Kovačevića, Kruševljanina). Građene je dovršeno posle Prvog svetskog rata, kada je Kruševac dobio Hiruško, Infektivno, Unutrašnje(Interno), Psihijatrijsko odeljenje i Porodilište.
.jpg)
Osnivanje kulturno-umetničkog društva i značajni kulturni događaji u Kruševcu[uredi | uredi izvor]
Grupa istaknutih kruševačkih intelektualaca osnovala je 27. juna 1931. godine kulturno-umetničko društvo Prosvetni pokret, čiji je cilj bilo narodno posvećivanje u najširem smislu te reči, tj. pismenom, zdravstvenom, etničko-nacionalnom i ekonomskom pravcu. Prema prvobitnoj zamisli Društvo je trebalo da radi u četiri sekcije. Izuzev knjižnice i čitaonice, planirano je pokretanje Narodnog univerziteta i Kluba prijatelja Francuske. Izuzev najstarijeg pevačkog društvaCar Lazar osnovanog 2. oktobra 1870. godine, u gradu je bilo aktivno još nekoliko horova. Izdvajanjem zanatlija iz pevačkog društva Car Lazar osnovano je 6. marta 1911. godine Zanatlijsko pevačko društvo Obilić. Iz hora Radničkog društva, 1904. godine će biti formirano Radničko umetničko društvo Sloboda, značajno u podizanju obrazovanog, kulturnog i političkog nivoa svojih članova. U humanitarna društva spadaju Kolo srpskih sestara,Društvo kneginje Ljubice,i Društvo kneginje Zorke.
Među značajnim kulturnim događajima u Kruševcu, posebno se ističu Sokolski splet župe Kragujevac, povodom proslave stogodišnjice oslobođenja grada, juna 1933, na igralištu „Car Lazar” i centralna proslava 550-te godišnjice Kosovske bitke, 28. i 29. maja 1939, kada je priređen splet sa 5000 učesnika.
Društveni i kulturni život prvih decenija 20. veka odvijao se u prostorima nekoliko kafana u centru grada, prve filmske predstave prikazane su u sali hotela Beograd. To će biti jedini „bioskop” u gradu sve do 1930, kada je zbog porasta interesovanja Kruševljana za film, vlasnik Takova Matejić odlučio da deo sale svoje kafane pretvori u prostor za filmske projekcije. Maja 1931. godine prikazan je prvi film u sali hotela Pariz, koji je ubrzo dobio uređaje za ton-film, a tokom 1938. godine dovršena je nova zgrada hotela Evropa, sa prvom modernom bioskopskom salom i najsavremenijom kinoaparaturom.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Romelić Živka; Radulović Ema (Kruševac, 1998.) Lepa varoš Kruševac, iz života kulture grada krajem 19. i u prvim decenijama 20. veka