Krajputaši u Bratljevu

Grupa krajputaša u Bratljevu
Grupa obnovljenih krajputaša u Bratljevu, posvećenih vojnicima koji su stradali u Balkanskim i Prvom svetskom ratu.
Opšte informacije
Mesto	Bratljevo
Opština	Opština Ivanjica
Država	Srbija
Vrsta spomenika	krajputaši
Vreme nastanka	20. vek

Krajputaši u Bratljevu (Opština Ivanjica) predstavlja spomeničku celinu posvećenu borcima ivanjičkog kraja palim u Balkanskim i Prvom svetskom ratu.

Uvod

Krajputaši su preneti u centar sela Bratljevo 1980. godine prilikom rekonstrukcije starog puta Ivanjica - Sjenica preko Međurečja. Postavljeni su u niz, paralelno sa putem. Spomenici su konzervirani i restaurirani od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kraljevo.

Izgled spomenika

Krajputaši su u obliku stuba, sa pokrivkom u obliku niske „kape”. Skoro svi - osim dva krajnja, isklesana od belog mermera i spomenika posvećenog članovima porodice Milosavljević - imaju iste odlike. Na prednjoj strani spomenika prikazan je vojnik u stavu mirno, ruku spuštenih niz telo, sa puškom prislonjenom uz desnu nogu i bajonetom okačenim o opasač. Samo je Vuk Jekić sa činom narednika drži u levoj ruci oficirsku sablju. Pojedini spomenici su dvostruki - imaju prikaz vojnika sa obe strane (obično braće ili bliskih srodnika).

Polihromija

Spomenici su restaurisani u skladu sa sačuvanim tragovima prvobitne boje. Delovi uniforme prikazani su šematski i plošno, sa koloristički akcentovanim detaljima. Osnovni crtež izveden je ultramarinom, a lice i ruke obojeni belom bojom. Šajkača i vojnička bluza su tamnozelene, sa okovratnikom i epoletama u narandžastoj boji. Pojedini vojnici na grudima imaju odlikovanja. Pantalone su smeđe, upasane u čizme. Opasač, remenik i bajonet obojeni su kestenjastom, a metalni delovi puške svetloplavom bojom. Pojedine reči ili celi redovi epitafa obojeni su u crveno, plavo, žuto, belo i crno. U sličnom tonalitetu obojeni su krstovi i simbolični likovni urezi karakteristični za nadgrobne spomenike ovog tipa.

Likovi

Iako su spomenici naizgled veoma slični, individualnost svakog pojedinačnog lika veoma je naglašena. Prikazani vojnici razlikuju se ne samo po konstituciji tela, već i likovima, što je u najvećoj meri postignuto različitim oblicima glave, živopisnim prikazima brkova i položajem obrva. Siluete glave naglašene su pravougaonom podlogom obojenom u ultramarin, što i vizuelno i simbolički asocira na fresko slikarstvo.

Likovne predstave i simboli

Na spomenicima uvek je priksutan motiv krsta - jednostavan, uokviren lovorovim vencem ili nekim drugim floralnim ornamentom. Na bočnim stranama obično je prikazan simboličan motiv karakterističan za spomenike dragačevske stilske grupe - dekorativna lozica koja izniče iz saksije pri dnu spomenika, na kojoj je prikazan golub kako zoblje grožđe.

Natpisi

Ime i prezime vojnika uklesani su levo i desno od glave i obojeni crvenom bojom. Tekst epitafa nalazi se na poleđini, ponekad i na bočnim stranama spomenika.

Krajputaš Dobrosavu Ćurčiću (†191?)

Spomenik tipa „piramidaš” isklesan je od belog mermera i postavljen na jednostavan podest od istog materijala. U vrhu stuba isklesan je trolisni krst ispod koga je lovorov venac, simbol slave. Spomenik je vidno oštećen sa prednje strane, tako da u potpunosti nedostaje nekoliko poslednjih redova teksta:

Spomen

DOBROSAVA ĆURČIĆA

iz Rovina

vojnika 4-og peš. Puka

II-og poziva,

živi 42. g.

koji dade svoj život

za otadžbinu.

(dalje oštećeno)

Sa desne bočne strane uklesano:

u bolnici.

Krajputaš Mihailu Lazoviću (†1914)

Spomenik je u obliku stuba dimenzija 174h36h19 cm, sa pokrivkom novijeg datuma. Pokojnik je prikazan kao čovek plemenitog lika, o čemu svedoči epitaf:

U daljini na mukama

neće srpsko cveće nići

poručite mojoj deci

ja im neću nikad stići.

MIAILO B. LAZOVIĆ

iz Bratljeva

vojnik I čete I bat. 4 puka II poziva

koi poživi 34. g.

kao časan i umiljat čovek,

učestvovao u borbama

turski, bugarski i svetskome ratu

a pogibe 14. jula 1914. g.

kao heroj borac na Višegradu

od prokletih germana

za spas vere mile otadžbine Slovena.

Spomen podiže mu sin Marjan,

braća Narednik Nedeljko

i Miloš,

bratučedi p. poručnik Petar,

Ljubo, Slavko, Žarko,

ujna Stanojka,

snaje Andra, Milica, Mara

i sinovica Nasta.

Krajputaš Desimiru Nešoviću (†1914)

Spomenik je u obliku stuba dimenzija 148h34h18 cm. Tekst epitafa uklesan je ispod ornamentalnog krsta na poleđini stuba.

Jedini sin tužnog oca i majke

pište i žale svog jedinca

DESIMIRA NEŠOVIĆA

iz Gleđice

vojnika stalnog kadra

najlepšeg cveta od 20. leta,

ukide ga ratna kleta

sa ovog sveta.

Pogibe 1914. godine.

Bog da ga prosti.

Spomen podižu

za navek tužni

otac Ljubisav, majka Marica

i zadruga kuće.

Krajputaš braći Maričić – Božu (†1916) i Mileti (†1914)

Spomenik pripada tipu „dvolika”. Sa jedne strane prikazan je Božo, a sa druge njegov brat Mileta. Dimenzije stuba iznose 150h32h17 cm.

Evo spomenika dičnih vojnika

palih boraca za narodna prava

BOŽO MARIČIĆ

iz Bratljeva

vojnik kadrovac

I č. I bat. IV p. Puka

koji poživi 23. god.

a pogibe za srpsku slobodu

od neprijatelja na položaju

Kajmakčalanu 1916. g.

i

MILETA MARIČIĆ

vojnik 3 bataljona 4. p. Puka

a pogibe za srpsku slobodu

u svojoj mladosti u 26. godina

na položaju Krstacu

od Austro-Nemaca 1914. godine.

Bog da im dušu prosti.

Spomen spodigoše im

ožalošćeni roditelji

otac Milenko, majka Stanojla

i brat Tikomir.

Krajputaš Dobrosavu Radojičiću (†1916)

Spomenik dimenzija 143h32h17 cm. Tekst epitafa uklesan je na poleđini stuba, dok su bočno prikazani floralni motivi i loza sa grožđem i golubom.

Spomen

DOBROSAVA RADOJIČIĆA

biv. vojnika I čete,

I bataljon IV puk, II poziva.

On je ranjen od Bugara

na Solunskom frontu

a umro u Bizerti Afrika

22. novembra 1916. god.

u svojoj 40. g.

Bog da ga prosti.

Ovaj spomen podigoše mu

žena Magda (...)

Krajputaš Milosavljevićima – Milisavu i njegovim sinovima: Milošu (†1916), Radomiru (†1915), i Dragoljubu (†1915)

Spomenik se po koncepciji razlikuje od ostalih - nema figuralnih prikaza, već je tekst epitafa uklesan sa svih strana. Dimenzije stuba iznose 143h32h17 cm.

Spomen

MILISAVA M. MILOSAVLjEVIĆA

iz Rovina

koji zajednički

među svojim sinovima

padoše na oltaru svoje otadžbine,

boreći se za krst časni

i slobodu zlatnu,

i sinovi mu

MILOŠ

koji pogibe na Kajmakčalanu

od nebraće Bugara

13. septembra 1916. god.

RADOMIR

koji pogibe 14. oktobra 1915. godine

u borbi sa neprijateljem

na položaju u Požarevcu

i

DRAGOLjUB

koji je umro 3. januara 1915. godine

u Štipu od teške bolesti tifusa.

Svi četvorica padoše kao heroji

na braniku svoje otadžbine.

Bog da im dušu prosti.

Spomen podigoše im

Luka sin-ocu i braći,

Ilinka supruga mužu,

majka sinovima,

Svetomir unuk djedu

i sinovac stričevima.

Krajputaš Vuku Jekiću (†1915)

Spomenik dimenzija 140h34h16 cm. Tekst epitafa uklesan je na poleđini stuba, dok su bočno prikazani floralni motivi i loza sa grožđem i golubom.

Spomen

VUKA JEKIĆA

iz sela Rovina

poginuo oktobra 1915. godine

u borbi sa Bugarima

kao narednik.

Rođen 6. decembra 1889. godine,

živeo 26. godina.

Bog da mu dušu prosti.

Ovaj spomen podiže mu Radoš,

žena (...)

majka (...)

Krajputaš Milenku Đuroviću (†191?)

Spomenik dimenzija 150h37h16 cm. Tekst epitafa uklesan je na poleđini stuba, dok su bočno prikazani floralni motivi i lozica sa grožđem i golubom.

Spomen

MILENKO ĐUROVIĆ

voj. I čete II bat. IV puka

II poziva

umro 20. januara

u varoši Siodiador

u Francuskoj

u svojih 40. g.

boreći se za slobodu

svoje otadžbine.

Ovaj spomen podiže mu

supruga Vukosava,

otac Veljko

i sinovi Strajin i Bogoljub.

Krajputaš braći Ostojić – Radojici (†1915) i Milutinu (†1916)

Spomenik pripada tipu „dvolika”. Sa jedne strane prikazan je Radojica Ostojić, a sa druge strane njegov brat Milutin. Dimenzije stuba iznose 148h36h24 cm.

Braća OSTOJIĆ

vojnici 4-og puka oba

RADOJICA

u 24. godini

pogibe u Aloni

13. 2. 1915. god.

MILUTIN

I čete

pogibe na Kajmakčalanu

10. 9. 1916.

Učestvovali su u svim ratovima,

borili se za otadžbinu.

Bog da im dušu prosti.

Spomen podižu

braća Miloš, Božidar

supruga Đulka,

sinovac Milan.

Krajputaš Bojovićima – Stanku (†1913) i Marku (†1915)

Spomenik dimenzija 130h36h16 cm. Tekst epitafa uklesan je na poleđini stuba, dok su bočno prikazani floralni motivi i lozica sa grožđem i golubom.

Spomen

STANKA BOJOVIĆA

vojnika I čete I bataljona IV p. Puka

umro u Štipu 23. 12. 1913. god.

Ostavi svoje mile roditelje

da za njim do veka tuguju.

Zablista se kao rosa

pokosi ga smrtna kosa:

Sudbina te uze mlada

propade nam nada.

Spomen

MARKA

iz sela Gleđice

voj. koji požive 55. god.

pogibe 1915. god.

u svetu

(...) majka Radojka,

sestre Tijana, Ivana, Stevanija i Stanija.

Krajputaš Krivokućama – Miljku (†1914) i Vukomanu (†1926)

Spomenik pripada tipu „dvolika”. Sa jedne strane prikazan je Miljko, a sa druge strane njegov sinovac Vukoman. Dimenzije stuba iznose 150h36h27 cm.

Evo spomenika dičnih vojnika

palih boraca za narodno pravo

MILjKO V. KRIVOKUĆA

iz Bratljeva

vojnik 4-og peš. puka I poziva

poživi 28. god.

a pogibe za srpsku slobodu

od Bugara kod Štipa

17. juna 1914. god.

i sinovac mu

VUKOMAN

a sin BOJO

koji poživi 22. god.

a umre u Subotici

kao vojnik kadrovac železničke čete

26. decembra 1926. godine.

Bog da im dušu prosti.

Ovaj spomen podigoše im

sinovcu-unuku Luka,

bratu-sinu Bojo,

bratu-sinovcu Ljubo, Božo, Dragiša,

sinu-unuku Sinđa,

deveru-sinovcu Stanica,

deveru-sinu Stanija, ocu-bratu (...)

Krajputaš Ljubisavu Radojičiću (†1915)

Spomenik dimenzija 125h36h19 cm. Tekst epitafa uklesan je na poleđini stuba, dok su bočno prikazani floralni motivi i loza sa grožđem i golubom.

Spomen

LjUBISAVA RADOJIČIĆA

iz Rovina

koji poživi 33. god.

kao podnarednik I čete

prvog bat. II-og puka Drinske divizije

koji je učestvovao u ratu

protiv Austro Nemaca i Bugara

od 1912. do 1915. god.

Ranjen na Sviračkoj karauli

7. novembra

a umro u bolnici u Prištini

10. novembra 1915. g.

Spomen podigoše

otac Radosav,

braća Borislav i Tijosav.

Krajputaš Miljku Jerotijeviću (†1914)

Spomenik dimenzija 125h37h22 cm. Tekst epitafa uklesan je na poleđini stuba, dok su bočno prikazani floralni motivi i lozica sa grožđem i golubom.

Spomen

MILjKA JEROTIJEVIĆA

podnarednika 1-ve čete

I bataljona 4-og puka

koji poživi 28. god.

a pogibe na Mačkovom Kamenu

1914. god.

braneći svoju otadžbinu

i slobodu.

Krajputaš Rajku Bojoviću (†1914)

Spomenik od belog mermera, na podestu od istog materijala, dimenzija 161h30h12 cm. U vrhu uklesan je jednostavan ravnokraki krst ispod koga je tekst:

RAJKO BOJOVIĆ

iz Gleđice

poginuo u ratu 1914. godine.

Spomen mu podižu

kći Radovanka,

zet Dragomir,

unuk Milutin,

Milica i Mirjana.

Literatura

• Ignjić, Stevan ... (1972). Ivanjica : hronika moravičkog kraja. Beograd: Republički odbor Saveza udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Srbije :. 
• Radivojević, Dragutin M. (1995). Kamena kazivanja ratnika: moravički krajputaši. Čačak: Litopapir. 
• Dudić, Nikola (1995). Stara groblja i nadgrobni belezi u Srbiji. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture; Prosveta. ISBN 978-86-80879-07-9. 
• Nikolić, Radojko (1998). Nikolić Radojko, Kamenoresci narodnog obraza: kamenorezaštvo i kamenoresci zapadne Srbije. Čačak: Litopapir. 
• Nikolić, Radojko (2018). Kamena knjiga predaka: o natpisima sa nadgrobnih spomenika zapadne Srbije (PDF) (2. dopunjeno izd.). Čačak: Narodni muzej. ISBN 978-86-84067-63-2. 

Spoljašnje veze

• Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo
• Večernje novosti
• Turistička organizacija opštine Ivanjica