Malik šah I

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Malik šah I
Malik šah I
Lični podaci
Puno imeMalik šah I
Datum rođenja(1055-08-08)8. avgust 1055.
Datum smrti12. novembar 1092.(1092-11-12) (37 god.)
Mesto smrtiBagdad, Seldžučko carstvo
Porodica
SupružnikTerken Khatun
PotomstvoAhmad Sanjar, Barkiyaruq, Muhamed I, Mahmud I of Great Seljuq
RoditeljiAlp Arslan
DinastijaSeldžuci
Sultan Seldžuka
Period1072−1092
PrethodnikAlp Arslan
NaslednikMahmud I, sultan Seldžuka,
Berkijaruk,
Muhamed I,
Ahmed Sandžar

Malik šah I ili Melek-Šah [1] (8. avgust 1055 - 12. novembar 1092, Bagdad) je bio sultan Seldžučkog carstva (1072—1092 [1]) iz dinastije Seldžuka.

Bio je sin prethodnog sultana Alp Arslana i najveći vladar carstva.

Borba protiv Vizantije[uredi | uredi izvor]

Kad je došao na presto, mir, koji je njegov otac sklopio sa vizantijskim carem Romanom postao je nevažeći, jer je car svrgnut. To je Malik šah uzeo za povod za rat protiv Vizantije. Kao u vreme velike arapske invazije, Vizantija je ponovno stajala pred opasnošću od neprijateljskog osvajanja. Tada se, međutim, neprijatelju koji je nadirao suprotstavila herojska odbrambena volja Iraklijevih naslednika, a Carstvo je iznutra bilo zdravo. Sada se sve nalazilo u potpunom raspadu, snažan je odbrambeni sastav domaćih ratnika propao, dok je kao protivnik moćnoga Malik šaha u carskome gradu, okružen dvorskim intrigantima i brbljavim literatima, prestolovao jadni knjiški moljac otuđen od svijeta, duhovno i telesno omlitaveo pre vremena. Maloj je Aziji sudbina bila zape čaćena. Seldžučkim je Turcima bio otvoren put, nije više bilo ni snage ni volje koja bi im se mogla suprotstaviti [2].

Stalnim uspesima Turaka Seldžuka Romeji su postepeno bili odagnani sa skoro celog Istoka [1].

Osvajanje istočne Male Azije[uredi | uredi izvor]

Pored toga je i ceo istočni deo Male Azije, Jermenska, Kapadokija, sve one oblasti iz kojih se Vizantijsko carstvo snabdevalo svojim najboljim vojnicima i najslavnijim vojskovođama, bio izgubljen zauvek. Otada su takođe, za vreme rasula u koje je carstvo sve više tonulo, Turci lako odnosili pobede: Ikonija potpade pod njih, zatim Nikeja gde ih sami Vizantinci pozvaše; 1079. godine dočepaše se Hrisopolja, prema Carigradu [1]. Oni su 1077. godine osvojili Jerusalim [3], a 1085. godine i Antiohiju [1].

Pobuna Ursela de Bajela[uredi | uredi izvor]

Malik šahu je osvajanje Anadolije još više olakšala pobuna vizantijskog starešine [4] normanskih [5] najamnika, Normana Ursela de Bajela. Njegov je kandidat za presto je bio cezar Jovan Duka, kojega je uzdigao na položaj anticara. Jednako je karakteristično i to da je vizantijska vlada protiv njega u pomoć pozvala Malik šaha [5], čija se glavnina vojske nalazila u Siriji i osvajala u vizantijske posede [4]. Ovaj je to iskoristio i njegove pljačkaške čete su poharale Anadoliju, ali su na kraju zarobili avanturističkog predvodnika i isporučili ga uz odgovarajuću naknadu carskom vojskovođi i [5] i stratopedarku Aleksiju Komninu (budući car Aleksije I Komnin), protiv koga su se borili u više sukoba. Ali je i Aleksije imao udela u gušenju ustanka. On je pobunjeniku prvo presekao snabdevanje hranom, zatim je umeo, jednom vešto izvedenom izdajom, da ga natera na predaju, i s triumfom je 1077. godine doveo u Carigrad toga protivnika koji je ulivao toliko straha [4].

Ali vlada se nije mogla trajno lišiti usluga sposobnog ratnika. Ubrzo je oslobođen iz zatvora da bi se zajedno s Aleksijem Komninom borio na strani cara Mihajla VII protiv novih pokušaja uzurpacije prestola [5].

Krstaški ratovi[uredi | uredi izvor]

Pošto su Seldžuci za vreme Malika osvojili celu Malu Aziju, car Mihajlo VII zatražio je od pape Grgura VII, pomoć u borbi protiv Turaka. Veliki papa je bio sklon da ispuni ovu molbu. Prošlo je tek dvadeset godina otkako je grčka crkva u potpunosti odbacila papsku vlast, tako da je uspešna pomoć u borbi protiv Malika lako mogla da zaleči šizmu. Ali kako je Grgur u ovo vreme bio usred ogorčenog sukoba sa carem Hajnrihom IV, nije bio u mogućnosti da se okrene drugim smelim poduhvatima [6]. Grgur je ipak pozivao na krstaški rat [7], ali mu nije uspelo.

Pad cara Mihajla VII[uredi | uredi izvor]

No, baš u to vreme, počelo je rasti opšte nezadovoljstvo protiv vasileusa Mihajla VII Duke. Bezočna gramzivost prvoga ministra iscrpla je finansije i izazvala oskudicu u carevini; vojska, koja nije primala platu, bunila se. Slavoljubivi ljudi iskoristili su nered iz koga se otimala slaba vlada Mihailova; u Aziji, Nićifor Votanijat [4] [8], strateg teme Anatolika, čija je porodica poticala od Foka i koji je bio tipičan predstavnik maloazijskoga vojnog plemstva [8], proglasi se za cara [4], 7. januara 1078. godine [8], potpomognut od velikog feudalnog plemstva, i čak od jednog dela Senata [4]. Iako je imao toliku toliku podršku, njemu je trebala podrška Seldžuka. Te je on osigurao podršku Sulejmana, strica Malik Šaha, da bi krenuo u pohod na Carigrad.

Čak i uz te haotične okolnosti, prevlast je i dalje bila na strani Male Azije: Nićifor Votanijat preduhitrio je svoga evropskog suparnika i imenjaka. Antivladina stranka u Carigradu sve je svoje nade usmjerila na Maloazijca. Tek što je Votanijat u martu 1078. sa svojom vojskom stigao u Nikeju, u glavnom je gradu izbio ustanak u kojemu je uvelike sudelovala i Crkva. Mihajlo VII Parapinak morao se odreći krune i povući se u studitski manastir. Na presto je pozvan Nićifor Votanijat. On je 24. marta ušao u Carigrad i još istoga dana primio krunu od patrijarha. Da bi uspostavio vezu s kućom Duka i zadovoljio vizantijski osećaj za legitimnost, oženio se caricom Marijom, suprugom svojega prethodnika, iako je ovaj još bio živ. No postariji Votanijat nije bio sposoban izvesti Carstvo iz haosa [8].

Pad cara Nićifora III[uredi | uredi izvor]

Ubrzo, car Nićifor III Votanijat postajao je sve više nepopularan. Njegovi ministri, kao nekad ministri Mihajla VII, rasipali su novac prikupljen s teškom mukom, i pošto su riznice bile u krajnjoj opasnosti, globljenje carske birokratije još je povećalo nezadovoljstvo. Vojska, sve umornija od slabe vlade koja je upravljala državom, ljutila se što je zanemarena, rđavo plaćena, bez presganka žrtvovana interesima civilne administracije. Aziski pukovi su roptali; u prestonici, Varazi, oni gardiski vojnici koji su izgledali najsigurniji, bunili su se, i njihova se upornost teško ukroćavala. Votanijat je, uz to, bio star, bez energije, malo smešan. Sa svih strana tražila se nova dinastija, i buna Nićifora Melisena [4], Aleksijevog šuraka, u Nikeji 1080. godine uz pomoć Sulejmana [8], koji je uzeo purpur u Aziji, bila je očevidan znak preteće i skorašnje krize [4], jer Aleksije Komnin, koji je ugušio sve ustanke nije hteo da se bori protiv njega, jer je pripremao svoje proglašenje [8].

Noću 14. februara 1081. Aleksije Komnin sa svojim bratom Isakom, praćen svojim glavnim pristalicama, pobeže iz prestonice, i postaravši se da se dočepa kola iz carskih štala, on negonjen stiže u logore trakijske vojske [4]. Među svim predstavnicima vojne aristokratije koji su se takmičili za krunu Aleksije Komnen nije bio samo najistaknutiji vojskovođa već i jedini istinski političar. Aleksije je sebi znao pripremiti tlo i u vojsci i u glavnomu gradu s dalekovidnom mudrošću i velikom diplomatskom spretnošću te se sporazumeti i s protivničkom strankom [9].

Zaverenici, koje je Cezar Jovan Duka podupirao svojim imenom i svojim bogatstvom, spremali su napad na palatu. U logoru Shize [4], u tračkom Cerulonu [9], ne gubeći vremena, oni su proglasili za cara Aleksija Komnina, u čiju se korist Isak, njegov stariji brat, velikodušno odrekao prestola; zatim, naoružani, pođoše na prestonicu [4].

Aleksije se dogovorio i s pretendentom Nićiforom Melisenom. Ovaj mu je ponudio evropski deo Carstva, dok je azijski želeo zadržati za sebe: tako se ponovo plan za podelu Carstva rodio u glavi jednog vojskovođe. Aleksije je taj plan odbio i umirio svog šuraka obećanjem titule cezara [9]. Za to vreme, slabi Votanijat predao se sudbini; on je oklevao, nije preduzimao nikakve potrebne mere, unapred se mirio sa svojim udesom [4]. U Carigradu, čiji se garnizon već im dijelom sastojao od plaćenika stranoga porekla, među njima i Nemaca, Aleksije je uspio prodrati zahvaljujući sporazumu sa zapovednikom nemačkih odbrambenih trupa [9]. Ova izdaja predade ustanicima jedna gradska vrata. Ipak još ništa nije bilo rešeno. Trebalo se tući ulicama, i Carigrad poznade sve užase osvajanja na juriš. Možda bi čak u toj razuzdanoj borbi Votanijat, da je pokušao da da snažnijeg otpora, mogao i pobediti, on to nije hteo, ili nije smeo. Odmetanje flote, koja se izjasnila za Komnine, sasvim ga utuče [4]. I Aleksijeva je vojska, kao i ona koja je branila Carigrad, bila šarena mešavina stranih plaćenika, i tri je dana glavni grad bio pozornica najdivljijeg pljačkanja i nasilja. Votanijat je odustao od bezizgledne borbe i da bi zaustavio bespotrebno prolivanje krvi na navaljivanje patrijarha, reši se da abdicira [4] [9]. Potom je na uskršnju nedelju 4. aprila 1081. godine Aleksije Komnin krunisan za cara Vizantije. Od tada se Vizantija oporavljala od kriza XI veka [9].

Ikonijski sultanat[uredi | uredi izvor]

Votanijatovo, a zatim i Melisenovo savezništvo sa Turcima je umnogome olakšalo osvajanje Male Azije. Oko 1080. godine emir Sulejman, koji je vladao u Kiziku i Nikeji [1] je već vladao celim maloazijskim područjem od Kilikije do Helesponta i osnovao onde, na najdrevnijemu vizantijskom tlu, Ikonijski sultanat, Koji je bio zavisna država u odnosu na Seldžučko carstvo. Nakon pada snažnoga vojnog i upravnog poretka koji je neko ć postojao namaloazijskom tlu i nakon sveobuhvatne propasti vizantijskoga stratiotskog staleža, Vizantijsko carstvo je unajkraćem roku izgubilo i Malu Aziju [9].

Odnosi sa Vizantijom od 1081.[uredi | uredi izvor]

Činjenicu da je praktično cela Mala Azija bila pod turskom vlašću isprva je morao jednostavno prihvatiti. Nije mogao ništa drugo doli naknadno prepustiti Sulejmanu ionako izgubljeno područje - kao zemlju za naseljavanje - da bi tako barem formalno očuvao vrhovna prava Vizantije i stvorio privid da gospodari Male Azije nisu suverena sila već federati Carstva koji zemlju posjeduju uz carsku privolu. Tako da je granica sa Vizantijom prividno bila mirna. Za to vreme Aleksije se borio protiv Normana i Pečenjega [10]. Čak je da bi bio siguran da ga Sulejman neće napasti, 1082. godine, bio prinuđen da mu prizna sva osvajanja [1].

Godine 1090. Pečenjezi su prodrli do Carigrada. Kao da to nije bilo dovoljno, Carigrad je istovremeno napadnut i s mora. Emir Smirne, Caha, jedan od emira koji su podelili Sulejmanovo nasleđe, pošto je ovaj umro 1085. godine, je sklopio s Pečenjezima savez i krenuo na Carigrad sa svojom flotom [3], koju je sagradio 1089. godine [1]. Caha je nekada boravio u zarobljeništvu na dvoru Nićifora Votanijata i bile su mu poznate vizantijske metode ratovanja te je ispravno uvidio da odlučujuća pobjeda nad carskim gradom mora uslijediti s mora.

Godine 1090/91. Carigrad je, pod opsadom s mora i kopna, prolazio kroz zimu nestašice i teskobe. Ponovno je spas mogao doći jedino sa zapada. U nuždi je Aleksije pribegao isprobanom iako ne sasvim neopasnom sredstvu vizantijske politike prema varvarima tako što je protiv Pečenjega pozvao u pomoć Kumane. Kumani, koji su u južnorusku nizinu doselili za Pečenjezima i Uzima, bili su kao i oni pravi nomadski narod, a po svojem su jeziku, iako ne i po etni č koj pripadnosti, bili Turci. Car Aleksije sada je položio sudbinu svoga carstva u ruke poglavara toga ratničkog naroda. Žudno očekivani Kumani stigli su na područje Carstva u proleće 1091. i 29. je marta u podnožju planine Levunion došlo do ne čuveno krvave bitke između Romeja i Kumana s jedne i Pečenjega s druge strane, u kojoj su Pečenjezi potpuno potučeni. Siloviti utisak koji je taj masakr ostavio na savremenike prenosi nam Ana Komnina, koja kaže:

Čitav narod od bezbroj ljudi satrt je u jednom jedinom danu.

Prsten koji se zatvorio oko Carigrada bio je probijen. Caha, čiji su planovi propali nakon bitke pod Levunionom, doživio je poraz, a nakon toga je matiran još jednim carevim sjajnim diplomatskim potezom. Jer kao što je Kumane nahuškao protiv Pečenjega, Aleksije je sada protiv Cahe uspio okrenuti njegova zeta, emira Nikeje Abula Kasima, sklopivši savez najprije s njim, a zatim i s njegovim naslednikom Kilidžom Arslanom, Sulejmanovim sinom. Tada se nastavlja komadanje Ikonijskog sultanata i neprestane međusobne borbe emira. To je Aleksije iskoristio da bio obnovio Vizantiju [3].

Posledice[uredi | uredi izvor]

Ubrzo potom smrću Malik šaha 1092. godine nastupi raspad Seldžučkog carstva, a Romeji to iskoristiše da bi se ponovo dočepali Vitinije, i novi ikoniski sultan Kilidž-Arslan I (vladao: 1092-1106) morade pristati na mir [1].

Seldžučka država raspala se na nekoliko kneževina — Mosul, Damask, Antiohiju, Tripoli, Alepo i dr. U Maloj Aziji stvoren je Ikoniski sultanat. Na jugoistoku Male Azije zadržala se samostalna kneževina Mala Jermenija. Seldžučke kneževine bile su međusobno u neprijateljstvu; u njima su izbijali nemiri domaćeg seljaštva. Egipatski Fatimidi su težili da vrate izgubljenu Siriju i Palestinu [11].

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž z Istorija Vizantijskog carstva 1933.
  2. ^ Istorija Vizantije 1959, str. 127–128.
  3. ^ a b v Istorija Vizantije 1959, str. 132.
  4. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Vizantijske slike 1927.
  5. ^ a b v g Istorija Vizantije 1959, str. 128–129.
  6. ^ Istorija Srednjeg veka 1997, str. 231.
  7. ^ Istorija srednjeg veka II 1950, str. 202.
  8. ^ a b v g d đ Istorija Vizantije 1959, str. 129.
  9. ^ a b v g d đ e Istorija Vizantije 1959, str. 129–130.
  10. ^ Istorija Vizantije 1959, str. 130.
  11. ^ Istorija srednjeg veka II 1950, str. 201.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Малик_шах_I&oldid=25918169”