Medicinski model invaliditeta
Medicinski model invaliditeta ili medicinski model nastao je iz biomedicinske percepcije invaliditeta. Ovaj model povezuje dijagnozu invaliditeta sa fizičkim telom pojedinca. Ovaj model pretpostavlja da invaliditet može umanjiti kvalitet života pojedinca, i ima za cilj je da se da se medicinskom intervencijom invaliditet umanji ili koriguje.[1]
Medicinski model se fokusira na lečenje ili upravljanje bolešću ili invalidnošću. U širem smislu, medicinski model pretpostavlja da „saosećajno“ ili pravedno društvo ulaže resurse u zdravstvenu zaštitu i srodne usluge u pokušaju da medicinski izleči ili upravlja invaliditetom. Sve u cilju proširenja funkcionalnosti i/ili poboljšanja funkcionisanja, kao i da se osobama sa invaliditetom omogući „normalniji“ život. Odgovornost i potencijal medicinske profesije u ovoj oblasti smatraju se centralnim.
Istorija
[uredi | uredi izvor]Pre uvođenja biomedicinskog modela, pacijenti su svoje najvažnije životne priče prenosili lekarima. Kroz ove narative i razvijanje intimnog odnosa sa pacijentima, lekari bi pravili planove lečenja u vreme kada su dijagnostičke i tretmanske mogućnosti bile ograničene.[2] Ovo se posebno može ilustrovati radom aristokratskih lekara koji su lečili društvenu elitu tokom 17. i 18. veka.[3]
Svetska zdravstvena organizacija (SZO) je 1980. godine uvela okvir za rad sa osobama sa invaliditetom, koji je objavljen u „Međunarodnoj klasifikaciju oštećenja, invaliditeta i hendikepa“. Okvir je predložio pristup invalidnosti, i standardizovao termina oštećenje, hendikep i invaliditet na sledeći način.[4]
Oštećenje = gubitak ili abnormalnost fizičke telesne strukture ili funkcije, logičko-psihičkog porekla, ili fiziološkog ili anatomskog porekla
Invalidnost = svako ograničenje ili gubitak funkcije koji proizilazi iz oštećenja koje sprečava obavljanje aktivnosti u vremenskom intervalu koji se smatra normalnim za ljudsko biće
Hendikep = nepovoljno stanje koje proizilazi iz oštećenja ili invaliditeta koje ograničava osobu koja obavlja ulogu koja se smatra normalnom u pogledu starosti, pola i društvenih i kulturnih faktora
Komponente i primena
[uredi | uredi izvor]Lični narativ prisutan u međuljudskim interakcijama (posebno dominantan u zapadnoj kulturi), tokom interakcije sa medicinskim osobljem sveden je na prenošenje informacija o specifičnim simptomima invaliditeta medicinskim stručnjacima.[1] Medicinski stručnjaci zatim tumače informacije koje je pacijent dao o invaliditetu da bi odredili dijagnozu, koja će verovatno biti povezana sa biološkim uzrocima.[1][2] Medicinski stručnjaci potom definišu šta je „normalno“, a šta „nenormalno“ u smislu biologije i invaliditeta.[3]
U nekim zemljama, medicinski model invaliditeta je uticao na zakonodavstvo i politiku koja se odnosi na osobe sa invaliditetom na nacionalnom nivou.[5][6]
Međunarodna klasifikacija funkcionisanja, invaliditeta i zdravlja (ICF), objavljena 2001. godine, definiše invalidnost kao krovni termin za oštećenja, ograničenja aktivnosti i ograničenja učešća. Invaliditet je interakcija između:
- pojedinaca sa zdravstvenim stanjem (kao što su cerebralna paraliza, Daunov sindrom i depresija)
- ličnih faktora
- faktora okoline (kao što su negativni stavovi, nepristupačan prevoz i javne zgrade, i ograničena društvena podrška).[7]
Izmenjeni jezik i reči koje se koriste pokazuju značajnu promenu jer se o bolesti ili oštećenja na razgovor u smislu nivoa zdravlja i funkcionisanja. Ovaj model uzima u obzir socijalne aspekte invaliditeta i ne vidi invaliditet samo kao „medicinsku“ ili „biološku“ disfunkciju. Ta promena je u skladu sa široko rasprostranjenim prihvatanjem socijalnog modela invaliditeta
Medicinski model invaliditet posmatra kao individualni problem pojedinca i isključivu posledicu prethodne bolesti, povrede ili traume. Stručnjaci medicinske struke rade na rehabilitaciji osobe sa invaliditetom, pokušavajući da ih osposobe da funkcioniše po kriterijumima „zdravih“ i uklope u takozvane normalne životne tokove. Pošto u nekim slučajevima zdravstveno stanje ne može da se vrati u „redovno“, postavlja se pitanje šta dalje sa osobama sa invaliditetom. Odgovor koji je dao medicinski model je da takve osobe treba da budu što bliže redovnom stanju i da ih treba uklopiti u kalupe koje društvo smatra normalnim. Ako je to je nemoguće, onda se ova lica smeštaju u posebne ustanove gde ih zbrinjava medicinsko osoblje.[8]
Suprotstavljeni stavovi
[uredi | uredi izvor]Medicinski model se fokusira na individualnu intervenciju i lečenje kao pravi pristup invalidnosti. Naglasak je stavljen na invaliditet, a ne na sisteme i strukture koje inhibiraju živote osoba sa invaliditetom. Prema medicinskom modelu, tela sa invaliditetom su prikazana kao devijantna, patološka i defektna, tako da se najbolje razumeju u medicinskom smislu. Nema sumnje da je to medicinski pristup invalidske osnove za mnoge negativne i ograničavajućih stavova i pravila zbog čega su osobe sa invaliditetom veoma kritične prema njemu. Ovaj model invaliditeta je preovladavao tokom većeg dela dvadesetog veka.[9]
Krajem 20. veka počelo je kritičko preispitivanje medicinskog modela, pa sa paralelno sa njim razvija socijalni model osamdesetih godina dvadesetog veka kao reakcija na medicinski model pristupa invalidsti. Ovaj model su usvojile organizacije osoba sa invaliditetom i aktivisti za ljudska prava prava, kao i većina teoretičara i većina međunarodnopravnih dokumenata. Kod ovog model invaliditeta prevazilazi lični i postaje sociološki fenomen. Problem nije u pojedincu koji "nije prilagođen društvu", već u društvu koje ne stvara jednake mogućnosti za ravnopravno učešće svih svojih članova.
Istorija i budućnost invaliditeta su ozbiljno ograničeni, fokusirajući se isključivo na medicinske implikacije i ignorišući veoma stvarne društvene konstrukcije koje doprinose iskustvu invaliditeta. Alternativno, socijalni model invalidnost predstavlja manje kao objektivnu činjenicu tela i uma, jer se pozicionira je u smislu društvenih odnosa.[10]
Među zagovornicima prava osoba sa invaliditetom, koji umesto toga teže da se pridruže socijalnom modelu, medicinski model invaliditeta se često navodi kao osnova nenamerne društvene degradacije osoba sa invaliditetom. Smatra se da su resursi preterano pogrešno usmereni ka skoro isključivo medicinskom fokusu kada bi ti isti resursi potencijalno mogli da se koriste za stvari kao što su univerzalni dizajn i prakse uključivanja u društvo. Ovo uključuje novčane i društvene troškove i koristi od različitih intervencija, bilo medicinskih, hirurških, socijalnih ili profesionalnih, od protetike, zasnovanih na lekovima i drugih „lekova“, i medicinskih testova kao što su genetski skrining ili preimplantaciona genetska dijagnoza.[11]
Prema zagovornicima prava osoba sa invaliditetom, medicinski model invaliditeta se koristi da bi se opravdala velika ulaganja u ove procedure, tehnologije i istraživanja, kada bi prilagođavanje okoline osobe sa invaliditetom potencijalno moglo biti korisnije za društvo u celini, kao i finansijski jeftinije i fizički. dostižnije.
Takođe, neke grupe za prava osoba sa invaliditetom vide medicinski model invaliditeta kao pitanje građanskih prava i kritikuju dobrotvorne organizacije ili medicinske inicijative koje ga koriste u svom portretisanju osoba sa invaliditetom, jer promoviše žalosnu, suštinski negativnu, uglavnom obespravljenu sliku osoba sa invaliditetom. umesto da se invaliditet smatra političkim, društvenim i ekološkim problemom.[12]
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v Fisher, Pamela; Goodley, Dan (2007). „The linear medical model of disability: Mothers of disabled babies resist with counter-narratives”. Sociology of Health & Illness. 29 (1): 66—81. PMID 17286706. doi:10.1111/j.1467-9566.2007.00518.x..
- ^ a b Bury, Mike (2001). „Illness narratives: Fact or fiction?”. Sociology of Health & Illness. 23 (3): 263—285. doi:10.1111/1467-9566.00252.
- ^ a b Lawrence, Christopher (1994). Medicine in the making of modern Britain : 1700-1920 (Digital Printing ed.). London [u.a.]: Routledge. ISBN 9780415091688
- ^ WHO, International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps,1980
- ^ Kanter, Arlene S. (2014-11-27). The Development of Disability Rights Under International Law: From Charity to Human Rights. Routledge. ISBN 9781134444663
- ^ Mendes, Errol; Srighanthan, Sakunthala (2009-04-18). Confronting Discrimination and Inequality in China: Chinese and Canadian Perspectives. University of Ottawa Press. ISBN 9780776617800
- ^ „International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF)”. www.who.int (на језику: енглески). Приступљено 2021-12-03.
- ^ Tatić D. (2008) Zaštita ljudskih prava osoba sa invaliditetom, Udruženje distrofičara, Službeni glasnik, Beograd стр. 24.
- ^ Tatić D. (2008) Zaštita ljudskih prava osoba sa invaliditetom, Udruženje distrofičara, Službeni glasnik, Beograd стр. 25.
- ^ Kafer, Alison. Feminist, queer, crip. ISBN 978-0253009340
- ^ Kanter, Arlene S. The Development of Disability Rights Under International Law: From Charity to Human Rights. — London: Routledge, 2014. — 359 s. — ISBN 9781134444663.
- ^ Voroncova M. V., Levčenko T. A. Socialьno-bыtovaя adaptaciя deteй i podrostkov s množestvennыmi narušeniяmi v usloviяh detskogo doma-internata: Učebnoe posobie. — Taganrog, 2014. — 185 s. — ISBN 978-5-91241-232-5.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor] | Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja). |
