Nizozemska književnost u zlatnom veku
Nizozemska književnost u zlatnom veku razvila se pre svega na području današnje provincije Holandija u Nizozemskoj, u 17. veku. Bitni i uticajni centri moći bili su gradovi Amsterdam, Harlem, Hag i Lejden iz kojih se širio celokupan kulturni uticaj, koji je doprineo procvatu nizozemske književnosti.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Zlatni vek na području Nizozemlja obuhvata 17. vek. Pridev „zlatni“ označava prosperitet kulture i društva koji je zahvatio Severno Nizozemlje, odn. današnju Holandiju u tom periodu. Događaji koji su obeležili početak Zlatnog veka su Osamdesetogodišnji rat (1568–1648)) koja predstavlja ustanak protiv nametnute španske vlasti. Ovaj rat, kako mu i samo ime kaže, trajao je punih 80 godina i okončan je Minsterskim mirom 1648. godine. Španija tada priznaje suverenitet Severnim provincijama koje se ujedinjuju i postaju jedna celina pod nazivom Republika Ujedinjenih Nizozemskih provincija.[1] Jug Nizozemlja ne uspeva da se oslobodi od španske vlasti i tako ostaje pod španskom upravom sve do 1713. godine. Za širenje nizozemskog kulturnog uticaja važno je osnivanje Istočno-indijske kompanije, koja je imala monopol nad oblastima istočno od Rta dobre nade, i Zapadno-indijske kompanije, koja je upravljala trgovinom sa zemljama zapadno od Rta dobre nade. Početkom 17. veka, Indoneziju, najpozntiju i najveću holandsku koloniju, kolonizuje Istočno-indijska kompanija. Zapadno-indijska kompanija 1634. preotima Holandske antile od Španije. U zamenu za Novi Amsterdam (današnji Njujork, koji je prvobitno bio pod upravom holanske vlasti), 1667. Holanđani od Engleza dobijaju Surinam. Na Holandskim antilima i u Surinamu se holandski jezik zadržao u upravi i školstvu, dok se u Indoneziji zadržao u nekim zakonskim aktima i pravnoj terminologiji.
Književnost[uredi | uredi izvor]
Mnogi književnici i visoko obrazovani ljudi koji potiču sa Juga Nizozemlja, usled nemogućnosti da napreduju pod strogom španskom vlašću, odlučuju se da prebegnu na razvijeniji Sever, u Republiku ujedinjenih provincija. Emigracija obrazovanog stanovništva za Jug predstavlja „odliv mozgova“. Među značajne brabantske doseljenike spadaju:
- Jost fan den Vondel (poreklom iz Antverpena, koji se smatra „knezom nizozemske književnosti“)
- Gomarus (poreklom iz Briža, koji je bio radikalni kalvinista)
- Liven de Kej (poreklom iz Henta, bio je gratitelj u Harlemu)
- Danijel Heinsijus (vodi poreklo takođe iz Henta kao i njegov sunarodnik Liven de Kej; radio je kao filolog na univerzitetu u Lejdenu)
- Vilem Uselnik (poreklom iz Antverpena, idejni je tvorac Zapadno-indijske kompanije)
- Simon Stevin (učitelj iz Briža, koji je bio učitelj na kraljevskom dvoru i predavao oranskom princu Mauricu od Nasaua).
Za početak nizozemske književnosti bitno je i štampanje prvog zvaničnog prevoda Biblije (Statenvertaling) sa grčkog i hebrejskog, umesto sa latinskog jezika, kako je to do tada bio običaj. Prevod Biblije izašao je u Lejdenu, 1637. godine. Poslovice i izreke sadržane u ovom delu doslovno su prevođene, tako da su one trajno obogatile književni jezik. S obzirom na to da u ovom periodu nije postojao zvanični i jedan književni jezik, kojim bi se govorilo na svim područjima na kojima je u upotrebi nizozemski, odn. njegove varijante ili dijalekti, prevod je rezultat mešanja različitih dijalekata, kako bi bio razumljiv što širem krugu čitalaca.
Amblematika[uredi | uredi izvor]
Amblemi predstavljaju posebnu vrstu književnog teksta koji je praćen slikom koju obajšnjava. Amblematika u nizozemskoj književnosti preuzeta je iz Evropske kulture, tačnije iz Italije, gde se u 16. veku ovaj stil prvobitno i pojavio. Sastoji se iz tri dela: inskriptio (naslov), piktura (slika) i subskriptio (propratni tekst). Ljubavna amblematika (lifdesamblematik), kao vrsta amblematike, smatra se izvorno nizozeskom. Autori koji su pisali ambleme su:
- Piter Korneliszon Hoft (1581–1647)) -„Ljubavni amblemi“, 1611.
- Rumer Vizer (1547–1620)) - „Slike sa Tekstom“, 1614.
- Ana Vizer (1584–1651)) i Marija Teselshade Vizer (1594-1648)
- Jakob Kats (1577–1660)) – „Amblemi vrlina i ljubavi“, 1618. i „Ogledalo starog i novog vremena“, 1632. Jakob Kats je pisac čija su dela doživela veliku popularnost upravo zbog jednostavnog stila kojim je pisao i moralne poruke koju su njegovi amblemi imali. Veliki broj amblema koje je napisao išao je u govorni jezik u vidu poslovica. Osim amblema, značajno je i delo „Brak“ (1625) koje predstavlja svojevrstan priručnik o tome kako izdleda život u braku i koje su bračne obaveze (delo posvećeno pre svega ženama).[2]
Epigrami[uredi | uredi izvor]
Epigram (grč. epigrama – natpis) predstavlja kratku, domišljatu pesmu, koja ima za cilj da nam prenese određenu poruku. Najpoznatiji pisac epigrama u nizozemskoj književnosti, koji je napisao preko 3000 epigrama, je Konstantin Hajhens (1596–1687)). Njegova najznačajnija zbirka epigrama nosi naziv „Različci“ koju je objavio 1658. godine.
Putopisi[uredi | uredi izvor]
Putopis je značajna vrsta književnog dela na ovom području, s obzirom na dobro razvijeno nizozemsko moreplovstvo i trgovačke puteve sa dalekim krajevima. Predstavnici ovog žanra su:
- Jan Hajhen fan Linshoten „De Iltinerario“ (1596) – putovanje do Azorskih ostrva
- Herit de Ver „Nova Zembla“ (1598)
- Vilem Ejsbrantszon Bonteku „Dnevnik ili znamenito pripovedanje o putu u Indoneziju“ 1646. godine
Velika petorka[uredi | uredi izvor]
Velika petorka (De hrote fejf) je naziv za petoricu najznačajnijih stvaralaca u zlatnom veku, koji su izvršili presudan uticaj na nizozemsku kulturu i književnost. Osim što su bili priznati književnici, sebe su smatrali pre svega vaspitačima društva. Zalagali su se za humanističke i hrišćanske ideale i naglašavali univerzalne vrednosti. U ovu grupu spadaju sledeći autori:
- Jost fan den Vondel (1587–1679))
- Kontanten Hajhens (1596–1687))
- Piter Korneliszon Hoft (1581–1647))
- Herbrant Adrijanszon Bredero (1585–1618))
- Jakob Kats (1577–1660))
Književnost u Južnom Nizozemlju[uredi | uredi izvor]
Književnost u Južnom Nizozemlju stagnirala je u 17. veku. Najpoznatiji pisac sa Juga je Mihil de Svan (1654–1707)) koji je bio i lekar, pesnik, dramatičar i zaštitnik retoričke komore Krasuljak. Takođe značajni su i pesnik Justus de Harduvejn (1582–1641)) i satiričar Rišar Ferstehen (1550–1640))
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Novaković-Lopušina, Jelica (1992). Nizozemski Jezik dvadeset miliona Holanđana i Flamanaca. Maurissonstraat 260, Belgija: Stichting Ons Erfdeel. str. 17. ISBN 978-90-70831-43-1.
- ^ Novaković-Lopušina, Jelica (2012). Uvod u holandsku i flamansku književnost. Beograd: ARIUS & PARTENON. str. 85. ISBN 978-86-7157-598-0.