Nikšić u Narodnooslobodilačkoj borbi
Nikšić u NOB obuhvata istoriju Nikšića od nemačke okupacije (17. aprila 1941) do oslobođenja (19. septembra 1944).[1]
Okupacija[uredi | uredi izvor]
KPJ u Nikšiću[uredi | uredi izvor]
U Nikšiću je od 1920. postojala organizacija KPJ. Za listu KPJ na izborima iste godine glasalo je čak 28 % birača. Tako je pred rat Nikšić sa okolinom predstavljao snažno komunističko uporište. Za sve vreme rata organizacija KPJ iz grada održavala je ilegalne veze sa partijskim rukovodstvom (Okružnim i Sreskim komitetom) i Štabom Nikšićkog partizanskog odreda.[1]
Italijanska okupacija i ustanak[uredi | uredi izvor]
Za vreme aprilskog rata, u Nikšić su 17. aprila ušli delovi 8. tenkovske divizije nemačke 2. armije. Nemci su ubrzo produžili nastupanje prema Trebinju i Dubrovniku, a 21. aprila jedan italijanski pešadijski bataljon, sa baterijom artiljerije iz sastava 93. puka divizije Mesina, uspostavio je garnizon u Nikšiću. Italijanski karabinjeri uspostavili su ubrzo stanice u gradu i po okolnim selima.[1]
Pod rukovodstvom Mesnog komiteta KPJ koji je objedinjavao rad 12 ćelija u gradu i okolnim selima, iz vojnih magacina, odmah posle okupacije, izvučeno je i sklonjeno u selo Ozriniće, Gornje Polje i u planinu Budoš 205 pušaka, 25 sanduka municije i 300 bombi. U gradu su, u toku priprema za ustanak, formirane 4 udarrne grupe sa 120 boraca, a u selima iz neposredne okoline još 10 grupa. Krajem juna 1941. u selu Studenici održana je mesna partijska konferencija. Data je i direktiva da komunisti napuste grad kako bi izbegli hapšenja.[1]
Dana 13. jula 1941. Mesni komitet KPJ objavio je odluku o oružanom ustanku. Već noću 13/14. jula udarne grupe ustanika izvršile su napad na žandarmerijsku stanicu na Bukoviku, kojim je započeo oružani ustanak u nikšićkom srezu. Za kratko vreme likvidirane su sve karabinjerske i žandarmerijske stanice po selima, a Nikšić je blokiran. Pripremani napad na grad osujećen je 26. jula prodorom na područje Nikšića divizije Cacciatori delle Alpi iz Podgorice. Nešto kasnije u gradu je uspostavio garnizon jedan bataljon italijanskog 27. puka divizije Taro.[1]
Od komunista i simpatizera koji su napustili grad, formirana je 28. avgusta 1941. Nikšićka partizanska četa, a u gradu ilegalna partizanska četa i železnički vod.[1]
Borbe u 1942. godini[uredi | uredi izvor]
Od decembra 1941. do polovine februara 1942. Nikšić je bio blokiran od partizanskih jedinica. Snabdevanje garnizona vršeno je vazdušnim putem. Posle desetodnevnih borbi italijanske snage su deblokirale grad, koji je solidno utvrđen i čija se odbrana oslanjala na utvrđenja Uzdomir, Studeničke glavice i Trebjesa. Oko grada su izgrađeni betonski bunkeri i postavljena minska polja i žičane prepreke. U proleće 1942. Nikšić je posela italijanska divizija Ferara, koja se zadržala u gradu sve do bitke na Sutjesci u leto 1943. Posle povlačenja glavnine partizanskih snaga iz Crne Gore, iz Nikšića je internirano oko 700 građana. U gradu su obrazovani zatvori Bedem i Volat. U junu 1942, posle atentata na italijanske oficire u hotelu Amerika, streljano je 20 zatvorenika koji su se herojski držali pred neprijateljem.[1]
Borbe u 1943. godini[uredi | uredi izvor]
Za vreme bitke na Sutjesci (u leto 1943) prošla je kroz Nikšić glavnina nemačke 7. SS divizije, a zatim je u grad stigla italijanska divizija Taurineze, koja je ostala do kapitulacije Italije. Za vreme kapitulacije Italije preko Nikšića je, prema Jadranskom moru, prodrla nemačka 118. divizija. U gradu je zadržan 2. bataljon 173. puka i italijanski fašistički bataljon sa oko 500 vojnika. Jedinice NOVJ sa područja Nikšića razoružale su delove italijanske divizije Taurineze, dok su saradnici okupatora u gradu predali Nemcima 130 zatvorenika.[1]
Borbe u 1944. godini[uredi | uredi izvor]
Grupa od 35 savezničkih aviona bombardovala je 7. i 8. aprila 1944. Nikšić. Poginula su 83 nemačka vojnika i 178 građana. Grad je ponovo bio blokiran od jedinica NOVJ. Nemačke jedinice su noću 17/18. septembra neopaženo napustile grad u koji su19. septembra ušli delovi Šeste crnogorske brigade i Nikšićkog NOP odreda. Od tada je Nikšić postao centar vojnog i političkog rukovodstva Crne Gore (sedište Pokrajinskoog komiteta KPJ, CASNO i Štaba Drugog korpusa NOVJ).[1]
Posledice[uredi | uredi izvor]
Za vreme italijanske okupacije ubijeno je 458 građana, a spaljeno 4.455 zgrada. Nemci su spalili 767 zgrada. Ukupno je uništeno 40% svih zgrada u Nikšiću i okolini. Oko 2.000 građana bilo je uhapšeno i zatvoreno tokom okupacije.[1]