Ofiolit
1. izvor magme
2. sedimenti
3. pilou bazalti
4. bazaltni dajkovi
5. uslojeni gabro
6. kumulati dunita i peridotita
Ofiolit je sekcija Zemljine okeanske kore i gornjeg dela mantla, koja je izdignuta i nalazi se iznad nivoa mora, a može biti i obdukovana na kontinentalnu koru. Prefiks ofio- potiče od grčke reči za zmiju, dok sufiks -lit označava stenu, od grčke reči litos, a naziv potiče od zelenih stena (spilita i serpentinita), od kojih se sastoje mnogi ofioliti.
Termin ofiolit prvi put je upotrebio Aleksandar Bronjijar[1] za asamblaž zelenih stena (serpentinit, dijabaz) u Alpima; Štajnman[2] je kasnije izmenio upotrebu ove reči, pri čemu je u stene ofiolitske sekvence uključio i pilou lave i rožnace, takođe zbog njihovih javljanja u Alpima. Termin je jako malo korišćen u drugim delovima sveta, sve do kasnih pedesetih godina 20. veka, odnosno ranih šezdesetih godina, a opisivao je asamblaž analogan okeanskoj kori i procesu širenja okeanskog dna. Ovi opisi bili su u skladu sa dva procesa koji su tada bili poznati: (1) opservacijom traka magnetskih anomalija na okeanskom dnu, paralelnih sistemima srednjookeanskih grebena, koje su Fredrik Vajn i Dramod Matjuz[3] interpretirali kao formacije nove okeanske kore na srednjookeanskim grebenima i njihovo simetrično širenje od grebena ka obodu okeana; (2) opservacijom kompleksa dajkova (sheeted dike complex) u okviru ofiolitskog kompleksa Trodos na Kipru, za koje je Ian Graham Gass sa saradnicima[4] tvrdio da su nastali ponovljenom ekstenzijom kore i intruzijom magme, čime je stvorena formacija koja se potpuno sastoji od dajkova, a koja ne sadrži starije stene. Mors i Vajn[5] su zaključili da je ovaj kompleks dajkova mogao biti formiran samo procesom koji je sličan širenju okeanskog dna[3]. Zbog toga je prihvaćena teorija da ofioliti predstavljaju okeansku koru koja je obdukovana preko kontinentalne kore.
Veliki značaj ofiolita leži u činjenici da se stene ove sekvence javljaju u planinskim pojasevima, kao što su Alpi ili Himalaji, gde dokumentuju nekadašnje postojanje okeanskih basena, koji su uništeni procesom subdukcije. Ova činjenica bila je jedna od vrlo važnih dokaza teorije tektonike ploča, a ofioliti su uvek imali veoma značajnu ulogu u tektonici ploča i interpretaciji formiranja planinskih venaca.
Stratigrafija[uredi | uredi izvor]
Stratigrafska sekvenca koja se opaža u ofiolitima odgovara procesima formiranja litosfere na srednjookeanskim grebenima:
- Sedimenti: mulj (crni škriljac) i rožnaci, sedimentovani za vreme formiranja kore;
- Ekstruzivna sekvenca: bazaltne pilou lave, na kojima se uočava kontakt magme i morske vode;
- Dajkovi: vertikalni, paralelni dajkovi, izvor magme za gornje slojeve;
- Visoko pozicionirani intruzivi: izotropni gabro, koji ukazuje na frakcionisani izvror magme;
- Kumulatni peridotiti: slojevi bogati dunitom;
- Tektonizirani peridotiti: stene iz mantla, uglavnom harcburgiti i lerzoliti.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Brogniart, A. (1813) Essai de classifacation mineralogique des roches melanges, Journal des Mines, v. XXXIV, 190-199
- ^ Steinmann, G. (1927) Die ophiolitshen zonen in den mediterranen Kettengebirgen, translanted and reprinted by Bernoulli and Friedman, in Dilek and Newcomb, editors, Ophiolite Concept and the Evolution of Geologic Thought, Geological Society of America Special Publication 373, 77-91
- ^ a b Vine, F. J. and D. H. Matthews (1963) Magnetic anomalies over ocean ridges, Nature, 199, 947-949
- ^ Gass, I. G. (1968) Is the Troodos massif of Cyprus a fragment of Mesozoic ocean floor? Nature, 220, 39-42
- ^ Moores E. M. and F. J. Vine (1971) The Troodos massif, Cyprus, and other ophiolites as oceanic crust: Evaluation and implications, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 268A, 443-466
