Pad Sasanidskog carstva
Sasandska era je bila jedan od najuticajnijih perioda u istoriji Irana. Takođe označava treći uspon velikog iranskog carstva, dinastije koja se suprotstavila svom prethodniku, Ahemenidima, koji su, poput Sasanida, bili poreklom iz pokrajine Pars, a u nekim slučajevima Parćani, u slavi i moći. Iako se borilo u mnogim pohodima tokom rimsko-persijskog rata protiv Rimskog carstva, svog suseda i arhi neprijatelja, više od 400 godina, Sasanidsko carstvo je prepustilo svoje zaveštanje ne vizantijsko-rimskom carstvu, već nastupajućim arapskim muslimanima sa svojih južnih granica.[1][2][3] Međutim, konflikt sa vizantijancima je u velikoj meri doprinio njegovoj slabosti, iscrpljivši resurse Sasanida, i ostavljajući ih tako kao glavnu metu muslimanna.
Društveni problemi[uredi | uredi izvor]
Sasanidsko društvo je bilo podeljeno u četiri staleža: sveštenici, ratnici, sekretari i obične ljude. Ovaj drugi je formirao većinu stanovništva, poslužio je kao jedina poreska osnovica i ostao je najsiromašniji stalež. Na vrhuncu Hozroja II i njgovog ambicioznog osvajanja vizantijske teritorije na Levantu i većem delu Male Azije, porezi su dramatično porasli, a većina ljudi nije mogla platiti. Godine sasanidsko-vizantijskih ratova su uništile trgovinske puteve i industriju, glavne izvore prihoda stanovništva. Postojeća administrativna struktura Sasanida pokazala se neadekvatnom kada se suočila sa kombinovanim zahtevima iznenada proširene imperije, privrede i stanovništva.[4] Brzo smenjivanje vladara i povećanje moći zemljoposednika (dehkana) u provincijama dodatno su smanjili Sasanide. Tokom četrnaest godina i dvanaest kraljeva koji su se smenjivali na prestolu, Sasanidsko carstvo je znatno oslabilo, a snaga centralne vlasti prešla je u ruke njegovih vojskovođa. Čak i kada se nakon serije udaraca pojavio jedan snažan kralj, Sasanidi se nikada nisu potpuno oporavili.
Vojska[uredi | uredi izvor]
Godine ratova između Sasanida i Vizantijaca, kao i naprezanja protiv Hazarske invazije na Transakvaziju, iscrpili su vojsku. Zbog izostanka sposobnog vladar koji bi pratio primer Hozroja II, došlo je do pravog haosa u društvu i problema u pokrajinskoj administraciji, sve dok vlast nije preuzeo Izdigerd III. Svi ovi faktori su u značajnoj meri potkopali snagu persijske vojske. Izdigerd III je imao samo osam godina kada je došao na presto, i bio je bez iskustva, pa nije ni pokušao da obnovi vojsku. Sasanidsko carstvo je bilo visoko decentralizovano i zapravo je bilo "konfederacija" sa Parćanima, koji su i sami zadržali visok nivo samostalnosti.[5] Međutim, nakon poslednjeg sasanidsko-vizantijskog rata Parćani su želeli da se povuku iz konfederacije, a sasanidi su bili izuzetno slabo pripremljeni i slabo opremljeni da uspostave delotvornu i kohezivnu odbranu pred muslimanskim vojskama.[6] Štaviše, moćne severne i istočne Parćanske porodice, Kust-i Kvarasan i Kust-i Adurbadagan, povukle su se u zbog svoje vlastita oholost i sklopile mir sa Arapima, odbijajući da se bore uz Sasanide.
Puršariati tvrdi da su arapska osvajanja Mesopotamije "sprovedena, ne, kao što se najčešće verovalo, u godinama 632-634, nakon stupanja na vlast poslednjeg sasanidskog kralja Izdigerda III (632-651) na vlast, već u periodu od 628 do 632".[7]Važna posledica ove promene u vremenskoj liniji znači da su arapska osvajanja započela upravo kad su Sasanidi i Parćani bili angažovani u međusobnom ratu nad oko toga ko će naslediti sasanidski presto.[7]
Kada su arapske trupe načinile svoje prve upade na teritoriji Sasanida, Izdigerd III ih nije smatrao pretnjom i odbio je da pošalje vojsku u susret osvajačima. Kada je glavnina arapske vojske stigla do persijskih granica, Izdigerd III je odugovlačio da pošalje vojsku protiv Arapa. Čak i Rostam-e Farokhzad, koji je bio Eran Spahbod i vicekralj, nije video Arape kao pretnju. Kada su konačno počela neprijateljstva između Sasanida i Arapa, persijska vojska se suočila sa fundamentalnim problemima. Iako se njihova teška konjica pokazala efikasnom protiv rimskih snaga, bila je suviše spora i nedisciplinovana da deluje punom snagom protiv okretne i nepredvidive lako naoružane arapske konjic e i pešadije u vidu strelaca.
Persijska vojska je imala nekoliko početnih uspeha. Ratni slonovi privremeno su zaustavili arapsku vojsku, ali kada su se arapski veterani vratili sa sirijskog fronta na kome su se borili protiv vizantijske vojske, oni su naučili arapsku vojsku kako se suočiti sa ovim zverima. Tako su ratni slonovi izgubili svoju efikasnost na bojnom polju.
Ovi faktori doprineli su odlučnom porazu Sasanida u bici za El Kadišijah. Persijanci, koji su samo jednu generaciju ranije osvajili Egipt i Malu Aziju, gubili su presudne bitke kada su ih napadali okretni, lako naoružani Arapi navikli na sukobe i pustinjske ratove. Arapska trupe su porazile persijsku vojsku u još nekoliko bitaka što je svoju kulminaciju dostiglo u bici kod Nahavanda, poslednjoj velikoj bici sa Sasanidima. Dinastija Sasanida je prestala da postoji sa smrću Izdigerda III 651. godine.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Vremenska linija Sasanidskog carstva
- Muslimansko osvajanje Persije
- Samanidska dinastija
- Arapska vladavina nad Gruzijom
- Rimsko-persijski ratovi
- Pad Konstantinopolja
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Shapur Shahbazi 2005
- ^ Norman A. Stillman The Jews of Arab Lands pp 22 Jewish Publication Society, 1979 ISBN 0827611552
- ^ International Congress of Byzantine Studies Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies, London, 21–26 August 2006, Volumes 1-3 pp 29. Ashgate Pub Co, 30 sep. 2006 ISBN 075465740X
- ^ Khodadad Rezakhani, "Arab Conquests and Sasanian Iran" page 34 "History Today" April 2017
- ^ Parvaneh Pourshariati, Decline and Fall of the Sasanian Empire, (I.B.Tauris, 2009), 3.
- ^ Parvaneh Pourshariati, Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran, I.B. Tauris, 2008.
- ^ a b Parvaneh Pourshariati, Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran, I.B. Tauris, 2008. (p. 4)
- Dr. Abd al-Husayn Zarrin’kub "Ruzgaran:tarikh-i Iran az aghz ta saqut saltnat Pahlvi" Sukhan, 1999. ISBN 964-6961-11-8
Bibliografija[uredi | uredi izvor]
- Shapur Shahbazi, A. (2005), „Sasanian Dynasty”, Encyclopedia Iranica, Columbia University Press, 1