Saborni hram Pokrova Presvete Bogorodice (Harkov)
| Saborni hram Pokrova Presvete Bogorodice | |
|---|---|
| Sobor Pokrova Presvяtoї Bogorodicі | |
 | |
| Osnovne informacije | |
| Lokacija | Harkov, Univerzitetska broj 8. Harkovska oblast |
| Religija | pravoslavlje |
| Jurisdikcija | Ukrajinska pravoslavna crkva |
| Eparhija | Harkovska eparhija |
| Država |  Ukrajina |
| Oznaka nasleđa | Objekat kulturnog nasleđa naroda Ukrajine. |
| Arhitektonski opis | |
| Tip arhitekture | crkva |
| Osnivanje | 1659. |
Crkva je proglašena za spomenik arhitekture od nacionalnog značaja. | |
Saborni hram Pokrova Presvete Bogorodice ili Pokrovski katedrala je parohijska pravoslavna crkva u Harkovu, u statavu Harkovske eparhije Ukrajinske pravoslavne crkve. Pokrovski katedrala koja je najstarija zgrada preživela do danas u Harkovu (iz 1689. godine), uvrštena je na listu sedam čuda grada i smatra se jednim od njegovih najlepših mesta, koje već dugi niz godina privlači turiste i čini ponosne stanovnike Harkova.[1][2]
Naziv[uredi | uredi izvor]
Saborni hram je Pokrova Presvete Bogorodice sagrađen u znak Pokrova Presvete Bogorodice, hrišćanskog crkvenog praznik kada crkva proslavlja Presvetu Bogorodicu kao pokroviteljku i zaštitnicu hrišćanskoga roda. Praznik se po julijanskom kalendaru slavi 1. oktobra, a trenutno se taj 1. oktobar poklapa sa 14. oktobrom u gregorijanskom, novom kalendaru.[1]
Konkretan događaj koji se toga dana spominje i praznuje desio se prema hrišćanskom vjerovanju 1. oktobra 911. godine u vreme cara Lava Mudroga (ili Filozofa). Služeno je svenoćno bdenje u Bogorodičinoj crkvi Vlaherne u Carigradu. Crkva je bila puna naroda. U pozadini crkve stajao je sveti Andrej Jurodivi sa svojim učenikom Epifanijem.[1]
Prema hrišćanskom verovanju, u četvrti sat noći pojavila se Presveta Bogorodica iznad naroda sa rasprostrtim omoforom na rukama, kao da tom odećom pokriva narod. Bila je obučena u zlatokrasnu porfiru i sva je blistala u neiskazanom sjaju, okružena apostolima, svetiteljima, mučenicima i devicama. Sveti Andrej videći to javljanje pokazao je rukom Epifaniju blaženom, i upitao ga: „vidiš li, brate, Caricu i gospođu nad svim, kako se moli za sav svet?“ Odgovori Epifanije: „vidim, oče, i užasavam se!“.[1]
Položaj i zaštita[uredi | uredi izvor]
Saborni hram Pokrova Presvete Bogorodice se nalazi u najstarijoj sačuvanoj zgradi u Harkovu u Pokrovskom manastiru na adresi Univerzitetska broj 8.
Kao najstarija zgrada u gradu Harkovu Uspenska katedrala, smatra se vrednim arhitektonskim spomenikom iz 17. veka, u kome se danas nalazi Pokrovski saborni hram, parohijska pravoslavna crkva Harkovske eparhije Ukrajinske Pravoslavne Crkve.[3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Hram Pokrova Presvete Bogorodice sagradili su 1689. godine Kozaci, van tadašnjih granica Harkovske tvrđave, u blizini njenog severnog zida, umesto crkve brvnare u ime Pokrova Presvete Bogorodice (poznate od 1659. godine). Za kozačku vojsku, Pokrov Presvete Bogorodice je veliki praznik, zbog čega su podigli crkvu u čast svoje nebeske zaštitnice. Iste godine kada je i izgrađena Pokrovsku crkvu je osveštao mitropolit Avramije. U početku je to bila kozačka parohijska crkva. Međutim, 1709. godine, po nalogu Petra I, koji je posetio Harkov, tvrđava je proširena na sever, pa se tako u njoj našla i Pokrovska crkva.[1]
Vredi napomenuti da je zemljište oko hrama ranije pripadalo harkovskom pukovniku Fjodoru Šidlovskom. Na ovom lokalitetu nalazilo se nekoliko manjih drvenih i gospodarskih objekata. Pored toga, nedaleko od Pokrovske crkve, počela je izgradnja velike dvospratnice od kamena sa podrumom, a na južnoj i zapadnoj strani je uređena bašta. Godine 1708. vlasništvo nad kućom je prešlo na Lavrentija Šidlovskog, koji je bio nećak harkovskog pukovnika. Istovremeno, plac, zajedno sa baštom, kao i zgradama koje se nalaze na njemu, ustupljeni su knezu Cantemiru.
.jpg)
Kada je 1726. godine na inicijativu episkopa belgorodskog Epifanija Tihorskog i general-gubernatora Slobode Ukrajine, kneza M. M. Golicina, osnovan Svetopokrovski muški školski manastir sa Harkovskim kolegijumom (jedna od prvih visokoškolskih ustanova u Ukrajini). U ovoj ustanovi studiralo je i do 500 dece iz različitih klasa stanovništva istočne Ukrajine. Bila je to prva visokoškolska ustanova u levoobalnoj Ukrajini. Zanimljivo je da su upravo u Harkovskom kolegijumu bili ukrajinski filozof Grigorij Skovoroda i pisac S. F. Kvitka-Osnovjanenko. Godine 1799. Kolegijum je pretvoren u školski manastir, koji je bio je jedan od glavnih pravoslavnih obrazovnih i obrazovnih centara u Ukrajini, zajedno sa Kijevsko-Mohiljanskom akademijom.[4]
U biblioteci manastira i Kolegijuma, čuvale su se mnoge retke knjige, uključujući:[5]
- Ostrošku bibliju iz 1581. godine,
- Margareta Jovana Zlatousta 1596. godine,
- Oktoih moskovske štampe 1618., 1688. itd.
- Jevanđelje moskovske štampe 1636,
- brevijar Petra Mohile 1646.,
- Apostola Lavovskog pečata 1666. itd.
Manastirska sakristija je sadržala i mnoge spomenike i crkvene starine iz perioda od 17. do 18. veka.[5]
Od 1751. godine u manastiru je živelo 11 jeromonaha, 4 jerođakona i 10 monaha. Neki od njih su bili i nastavnici Kolegijuma, a njegov nastojatelj je uporedo bio i iguman manastira. Nastavni plan i program se zasnivao na nastavnom planu i programu Kijevske akademije, kojoj je sa dolaskom vremena dodato izučavanje matematike, istorije, geografije, kao i nekoliko jezika (italijanskog, francuskog i nemačkog). Već 1768. godine na Kolegijumu su otvorena takozvana viška odeljenja, gde su se predavale razne primenjene nauke (artiljerija, geodezija, inženjerstvo, slikarstvo, crtanje, arhitektura, ples, instrumentalna muzika).[1]
Tokom 1729. godine hram Pokrova Presvete Bogorodice posto je istovremeno manastirska i saborna crkva, koja je obnovljena ukrašen i snabdeven crkvenim utvarom. Godine 1732. na zvoniku crkve postavljeno je veličanstveno zvono teško 1,6 tona.
U periodu od 1799. do 1846. godine Pokrovski hram je bio Saborni hram Pokrova Presvete Bogorodice. U istočnom oltarskom prozoru nalazio se grb Ruskog carstva, a u donjem delu stakla metalna slova: B.M.E.T.E.B.O.
Promena statusa i obnova hrama[uredi | uredi izvor]
Pokrovski saborni hram je ostao u statusu sabornog hrama do 1846. godine, nakon čega je episkopski saborni hram prebačena u Uspenski sabor. U isto vreme, Pokrovska crkva je pretvorena u crkvu Vladičanskog doma.
U periodu od 1844. do1856. godine, crkva je živopisana iznutra i grejana toplim vazduhom. Zidove gornjeg hrama oslikao je talentovani ukrajinski umetnik Ivan Bunakov, koji je bio učitelj Ilje Rjepina. Pored toga, 1850-ih godina, grob, koji se nalazio ispod donjeg hrama manastira i koji je do tada predstavljao samo podrum, proširen je i pretvoren u crkvu Tri Jerarha.[1]
S kraja 19. i početkom 20. veka u crkvi su izvedeni radovi na njenom uređenju, popravci i poboljšanju, teritorije i podizanju novih zgrade. Tako je 1896. godine osvećena Ozerjanska crkva, koja je podignuta po projektu eparhijskog arhitekte Vladimira Nemkina, u obliku bazilike, retke za pravoslavnu arhitekturu. Pored toga, podignuta je igumanska kuća sa glavnom portom, elegantna kapela sa rezervnom portom, kelijska zgrada sa trpezarijom i stan za posetu visokog sveštenstva, kao i nekoliko stambenih i službenih prostorija.[1]
Hram tokom komunističkog režima[uredi | uredi izvor]
Nakon Oktobarske revolucije, na vlast su došli komunisti, što je negativno uticalo na crkveni život pošto su partijski i državni organi SSSR-a aktivno podržavali ateizam. Stoga je sveto-pokrovski manastir, koji su boljševici zatvorili 1920. godine, čekala nezavidna sudbina. Imovina manastira je opljačkana, a jedinstvene vrednosti i biblioteka uništeni. Istovremeno, u crkvenim zgradama su funkcionisali muzej, magacini, gradski arhiv, pa čak i vojna kancelarija. Nenamensko korišćenje katedrale, dovelo je do njenog postepenog uništavanja.[1]
Tokom 1950-tih počeli su radovi na popravci hrama, koji su okončani 1992. godine. Hram je vraćena u vlasništvo Ukrajinske pravoslavne crkve, 14. oktobra 1990. godine, i prvi put posle 68 godina, u njemu je svečano proslavljena krsna slava - Pokrov Presvete Bogorodice.[1]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Saborni hram Pokrova Presvete Bogorodice je vredan spomenik ukrajinske arhitekture iz druge polovine 17. veka. Ova barokna trokupolna crkva, karakteristična je za rusku crkvenu arhitekturu iz istorijskog perioda kada je nastala. Zidove gornjeg hrama oslikao je učitelj Ilje Repina - umetnik Bunakov, au donjem hramu je tron Sveta Tri Jerarha.[4]
Okružena galerijom gornji i donji hram su sjedinjeni „jarugom“ sa zvonikom na četiri stuba.
Arhitravi od cigle koegzistiraju sa višeprofilnim vencima sa malim nastavkom, dok je pojas pravougaonih udubljenja upotpunjen slikama sunca. Harmonija volumena koji izranjaju jedan iz drugog, lako se uzdižu, i graniče sa oštrim, teškim oblicima zvonika, koji podsećaju na tvrđavsku kulu.
Između 1799. i 1800. godine gornja crkva je pretvorena u katedralu, dok je donja i dalje služila Kolegijumu sve dok 1840. godine kada je ona postala bogoslovska bogoslovija.[1]
U periodu od 1820. do 1826. godine podignut je novi Vladičanski dom. Prilikom gradnje između njega i crkve izgrađen je prolaz i sagrađena trpezarija, koja je spojila hram sa zvonikom. Pored toga, 1837. godine kupole i krstovi hrama su pozlaćeni.[1]
Opšte informacije[uredi | uredi izvor]
U sastavu manstira bila i grobnica u kojoj su tokom 17. i 18. veka sahranjivani plemeniti Harkovčani i istaknuti duhovnici.
U sakristiji crkve čuvao se veliki broj spomenika crkvene starine. Posebno mesto među „artefaktima“ crkve zauzimala je Ozerjanska ikona Bogorodice, koja se smatra zaštitnicom Slobožanščine.[1]
Danas je hram deo kompleksa manastira Svetog Pokrova, u kome se nalazi:[6]
- bogoslovija
- Harkovska eparhijska uprava
- spomenik 2. milenijuma od Rođenja Hristovog
- spomenik dvestogodišnjici Harkovske eparhije.
U ovom hramu koji je popularno među vernicima, službe se obavljaju svakodnevno.
Katedrala je otvorena za posetioce svakog dana od 08:00 do 16:00 časova.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m „Istoriя samogo starogo harьkovskogo sobora, edva ne razrušennogo vlastяmi SSSR, - FOTO”. 057.ua - Saйt goroda Harьkova (na jeziku: ukrajinski). Pristupljeno 2022-04-29.
- ^ „Kharkiv | History, Map, & Population | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-04-29.
- ^ Denisov, Leonid (2019). 1100 pravoslavnыh monastыreй Rossiйskoй imperii [1100 Orthodox monasteries of Russian Empire]. ISBN 9785041532109.
- ^ a b „Pokrovskiй sobor Harьkovskogo Pokrovskogo monastыrя.”. Harьkov - kuda b shoditь? (na jeziku: ruski). Pristupljeno 2022-04-29.
- ^ a b Pravoslavie. „Pokrovskiй monastыrь (Harьkov) - эto... Čto takoe Pokrovskiй monastыrь (Harьkov)?”. Slovari i эnciklopedii na Akademike (na jeziku: ruski). Pristupljeno 2022-04-29.
- ^ „Pokrovskiй sobor”. kh.vgorode.ua (na jeziku: ruski). Pristupljeno 2022-04-29.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bagaleй D., Miller D. Istoriя goroda Harьkova za 250 let suщestvovaniя (s 1655 goda). — Harьkov: tipografiя M. Zilьberberg i Sыnovья, 1905—1912
- Harьkov : Arhitektura, pamяtniki, novostroйki : Putevoditelь / Kleйn B.G., Lavrentьev I.N., Leйbfreйd A.Ю. i dr.. — 2-e izd., ispr. i dop.. — Harьkov: Prapor, 1987. — 151 s.
- Leйbfreйd A., Polяkova Ю. Harьkov. Ot kreposti do stolicы: Zametki o starom gorode. — Harьkov: Folio, 2004. — 335 s. — ISBN 966-03-0276-2
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Saborni hram Pokrova Presvete Bogorodice na Vikimedijinoj ostavi
- Katedrale i crkve Harkova (jezik: ruski)
- Harьkov. Pokrovskiй mužskoй monastыrь. Sobor Pokrova Presvяtoй Bogorodicы. (jezik: ruski)
