Samostanska/manstirska medicina
Samostanska/manstirska medicina je jedan od pojavnih oblika medicine kroz njenu viševekovnu istoriju razvoja, nakon što je hrišćanska crkva u srednjem veku brzo potčinila čitav evropski svet, pa i medicinu.[1] Iako se zna da je u pogledu razvoja naučne medicine Srednji vek nije dao epohalne novine, jer je bila vezana za antička medicinska dela Hipokrata, Galena i drugih medicinskih pisaca ostala sačuvana do današnjih dana, zahvaljujući prepisivačkoj delatnosti srednjovekovnih monaha.[2] Istina je i da su se prve ideje u oblasti socijalne medicine nastale u srednjem veku upravo pod uticajem Hrišćanske misli (npr. azili, starački domovi za uboge, sirotišta). Prve prave bolnice takođe su osnovane u okviru hrišćanskih manastira kako Istoka tako i Zapada.[3]
Preduslovi[uredi | uredi izvor]
Samostanska/manstirska začeta je u znaku hrišćanstva na prostoru zapadnog dela bivše rimske carevine,[4] hrišćanska crkva sa sedištem u Rimu, izložila je svom duhovnom uticaju celokupan zapadnoevropski svet, dajući novoizgrađenoj kulturi puno hrišćansko obeležje.[5] Društvenom životu srednjeg veka hrišćanska crkva davala je sve više svoje obeležje, koja su se značajno ispoljila i u manastirskoj medicini.[6]
Hrišćansko milosrđa, saosećanja prema bližnjem, izučavanje brojnih pružanja pomoći nevoljnima i isceljivanja bolesnih, kao teoretsku postavku medicinske nauke, monasi su pretočili u praktični rad. Tako je počelo lečenja bolesnih, najpre monahe i manastirske posluge, a kasnije i mnogih bolesnih vernika, u novosnivanim i prvim bolnicama u manastirima (samostanima) Evrope.[3]
Tako je pod snažnim uticajem hrišćanstva, tokom 6. veka, začeta samostanska/manastirska medicina u Evropi, na prostoru Kalabriji i Sicilije, ili južnoj Italiji gde je još iz doba Rimskog carstva bilo najviše lekara u Evropi, mnogo grčkih kolonija i čestih putnika sa Istoka i Severne Afrike.[8] Centar novonastale manastirske (monaške) medicine, bio je jedan od najstarijih manastira (samostana) u Italiji, na planini Monte Kasino (Monte Cassino), u kome je njen osnivač i zapovednik Sveti Benedikt (480–543), 529. godine, zajedno sa monasima Benediktinskog monaškog redom, osnovao zapadnjačku samostansku (manstirsku) medicinu.[9]
Ma koliko je to bilo dobro i od značaja za dalji razvoj medicine na prostoru Evrope ipak je hrišćanska crkva svojim dogmatskim stavom stavljala u prvi plan lečenje duše nad lečenjem tela, što je ostavilo posledice na razvoj i napredak medicine. Takvim stavom crkva je kočila napredak nauke, tražeći od monahe raznih redova da čuvaju tradiciju i neguju tekovina antičke medicine i zagovarala isključivo kurativni pristup obolelom, potiskujući i nesvesno preventivni značaj medicine. Sve to imalo je jak odraz na kasniji razvoj medicine kao nauke, i organizovanje medicinskih ustanova (sirotišta, hospitalijuma, leprozorijuma, karantina itd.).[10]
Međutim, najveću štetu samostansko/manastirskoj medicini na zapadu doneo je raskol hrišćanske crkve. [a] Ovaj raskol u zapadnom delu hrišćanske crkve doveo je do razvoja čitavog pokreta za obnavljanje crkvene moći, veću disciplinu i poštovanje celibata.[11]
Monah Hilderbrand (kasnije papa Grgur VII), koji je vodio sve poslove Papske stolice, organizovao je sabor u Lateranu (papskoj palati u Rimu) 1059. na kome je crkva proglasila sebe neprikosnovenom i nedodirljivom. Sukob koji je potom usledio između papske i svetovne vlasti okončan je 1122. dogovorom i sporazumom u Vormsu. Iz sukoba crkva je izašla neuporedivo snažnija i spremna da odlučuje o svemu, pa io manastirskoj (samostanskoj) medicini, o čemu govori ovaj citat:[12]
| „ | Na crkvenim saborima u Klermonu, 1130. (Zabrana manastirske medicine) iu Lateranu, 1139. i 1213, ističe se načelo: "Crkva se gnuša krvi"! ( лат Eccelesia abhorret a sanguine) i zabranjuje se duhovnim licima bavljenje hirurgijom i svakojakim lečenjem kojim se proliva ljudska krv. Papa Honorius III organizuje stroge kontrole bolnica čiji rad zamire između 1216 - 1227, a na episkopskom saboru u Vircburgu, 1228, Donosi se i odluka o strogom kažnjavanju neposlušnih. Na ovaj način, nanet je težak udarac samim začecima medicinskog napretka. Za oporavak je trebalo nekoliko vekova. [13] | ” |
U raskolu hrišćanske crkve,Pravoslavna srednjovekovna crkva i njena medicina razvijale su se jednim delom pod uticajem medicine negovane u vizantijskoj crkvi, a drugim delom pod uticajem italijanske, tj. salernske medicine. U prenošenju medicine iz Vizantije, najvažniju ulogu odigrali su kaluđeri iz vizantijskih monaških redova, dok su u prenošenju tadašnje zapadnoevropske medicine glavnu ulogu odigrali lekari italijanskog porekla koji su stalno živeli i radili na prostoru Balkanskog poluostrva.[1]
Prvi pomen o postojanju manastirske medicine kod Srba potiče iz perioda kada je srpsko-političko središte postalo stabilno, a hrišćanstvo postalo priznata vera među Srbima, što je bilo od velikog značaja za razvoj srpske kulture, a pre svega pismenosti i nauke. U novostvorenim uslovima srpski vladari su ubrzo shvatili značaj medicine i počeli da osnivaju bolnice, kako u državi tako i u njenim manastirima.[12] U tome je svakako veliki značaj imao doprinos hrišćanstva evropskoj medicini, bez koje ne bi bio moguć ni razvoj manastirske medicine na prostoru zapadnog Balkana.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Samostanska ili manstirska medicina nastala je i razvijala se u početku u samostanima i manastirima, u kojima su se grade prve bolnice koje su u početku služile za lečenjem sveštenstva, a kasanije i naroda.
Takođe prve škole i prvi univerziteti osnivani su u okviru samostana. Medicina je u njima zauzima bitno mesto pored prava, filozofije i teologije. Ona se u početku proučavala, kao teorijska nauka, ali se kasnije uvode i praktična nastava na leševima. Univerziteti su bili potpuno potčinjeni crkvi, što znači da je crkva morala odobriti nastavni plan, a sama diploma bila je dodeljivana od strane biskupa u crkvi na svečan način.
Samostanska/manstirska medicina začeta je u šestom veku u južnoj Italiji (Kalabrija i Sicilija), u kojoj su još iz rimskog perioda bilo najviše lekara, bezbroj grčkih kolonija i čestih medicinski obrazovanih putnika sa Istoka. Jedan od prvih osnivača samostanske medicine bio je Sveti Benedikt (480–543), [b] u jednom od najstarijih samostana Monte Kasinu osnovanom 529. godine.[8]
| „ | Ovaj samostan bio je kopija rimskog logora, opasanog visokim zidinama, daleko od sveta, a monasi su u njemu imali sve što im je bilo potrebno. Uz manastirsku crkvu bile su kapelice za molitve, ćelije za redovnike, goste i siromahe, radionice za razne zanate, spavaonice, biblioteka, pisarnica za prepisivanje starih tekstova i za ukrašavanje knjiga. Manastir je bio okružen voćnjacima, baštama sa povrćem, kao i vrtovima lekovitog bilja. Posedovanjem sopstvene apoteke, mlina i njiva, bila je obezbeđena ekonomska samostalnost samostana. | ” |
Drugim istovremenim osnivačem srednjovekovne samostanske medicine bio je Kasiodor (Aurelius Kasiodorus, 480–573), Rimljanin, rođen u Siriji, i prvi doglavnik gotskog kralja Teodorika. Svestrano obrazovan, Kasiodor je rano napustio svetovni život, stupio u benediktinski monaški red i osnovao manastir na južnoj obali Italije, u blizini grada Katancaro, u čijoj okolini su bila mnogobrojna grčka naselja. Nakon što je u samostanu okupio veći broj kaluđera koji su govorili grčki, započeo je sa prepisivanjem i prevođenjem mnogih grčkih meeicinskih i drugih knjiga (Hipokrata, Galena, Oribazija i Celijusa Aurelanijusa) Kasiodor je 511. godine napisao svoje prvo ponajviše medicinsko delo „Institucije božanskih i svetovnih nauka“ (lat. „Institutiones divinarium et saecularium litteram“). Ovo Kasidorovo delo bilo je jako cenjeno, i služilo je u mnogim drugim smostanima (više vekova) kao udžbenik za medicinsku nastavu.[7] Nešto kasnije, proterani grčki lekar iz Vizantije i lični lekar kralja Teodorika, Antimus objavio je drugo, pod naslovom lat. „De observatione ciborum“ , iz oblasti dijetetike. I ovaj udžbenik masovno je korišćen u samostanima za edukaciju i često je prepisiva.[14]
U manastirima se po prvi put osnivaju pribežišta i skloništa za uboge nesretnike i putnike namernike, više kao neke stranoprijemnice, negoli kao bolnice, nazvane „hospitali“, u kojima je bio određen poseban monah za brigu ubogih i bolesnih. Svaki manastir je bio obavezan da obezbedi sopstveno gajenje lekovitog bilja. Medicinsko znanje su se prenosilo prepisivanjem grubih latinskih prevoda fragmenata grčkih tekstova u kojima su dominirale zbirke recepata i kratka uputstva o lečenju. U manstirima je veoma malo pažnje pridavano teoriji medicine i fiziološkim problemima. U tom period, sve do pojave papira i štamparije, smatralo se da je neki manastir bio „duhovno bogat“ i „intelektualno snažan“ ako je u manstirkoj bibloteci imao 5 do 10 knjiga[8].
Na crkvenom saboru u Ahenu (817) usvojen je novi plan za ustrojstvo manastira Svetog Gala, koji više nema izgle benediktinskog ili rimskog kastruma i uređuje zatvoren manastirski grad. Od početka 9. veka forsira se izgradnja karolinškog tip carskog manastira: centralna crkva, klauzura, konačište za hodočasnike, trpezarije, spavaonice za redovnike, prostorije za zanatlije i radnike, biblioteka, škola, neki vid bolnice, prostorije za smeštaj putnika i značajnijeg plemstva, i kupatila.[15]
Samostanske/manastirske bolnica u početku su imala samo šest do osam postelja, apoteku, zaseban stan za lekare i spisak lekovitog bilja, utvrđen 820. godine.[16] Kako se predviđao stalni boravak većeg broja ljudi, manstirskim planom obavezno je određeno i: snabdevanje medicinskom opremom i lekovima, postojanje poljoprivrednih zgrada i opreme, držanje stoke, negovanje poljoprivrede (vinogradarstva, vrtlarstva i sopstvene bašte lekovitog bilja).[16] Ovakva organizacija u manstirima u kasnije srednjovekovnom periodu, uticala je na više slojeva društva u celini: književnost, školstvo, zanatstvo, alhemiju, filozofiju, lingvistiku, biologiju, botaniku, i naravno, medicinu.[7]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Milanskim ediktom iz 313. godine, car Konstantin (306-337) priznao je hrišćanstvo kao religiju, a od 394. ona postaje državna vera, obavezna za sve žitelje Rimskog carstva. Sukob između rimskog pape Lava IX i carigradskog patrijarha Mihaila Kerularija završen je 1054. godINE međusobnim proklinjanjem i konačnim rascepom hrišćanske crkve.
- ^ Sveti Benedikt je ujedno i osnivač jednog od najstarijih manastira u Italiji, na planini „Monte Cassino“ 529. godine, kao i Benediktinskog monaškog reda
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Ilić-Tasić S, Ravanić D, Pantović M, Bojanić V. Uslovi razvoja medicine i duhovne kulture u doba velikog župana Stefana Nemanje. Srp Arh Celok Lek 2012; 140 (3-4): 250-4.
- ^ „Srednjovekovna medicina”. www.svetmedicine.com. Arhivirano iz originala 29. 05. 2017. g. Pristupljeno 2021-02-05.
- ^ a b Radošević M, Monaška civilizacija, Centar za geopoetiku, Beograd, 1994.
- ^ Lehrer S. Explorers of the body. Dramatic breakthroughs in medicine from ancient times to moderne science. Garden City (NY): Doubleday; 1979
- ^ „Istorija Medicine”. Scribd (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-02-05.
- ^ Hadžiomeragić M. From the medicine 1000 years ago. Ibn Sina – Avicen and his work. Acta Hist Med Pharm Vet 1986; 26(1−2): 123−9. (Serbian)
- ^ a b v Reljin I, Pregled istorije srednjevekovne medicine, Litostudio, Novi Sad 2008.
- ^ a b v Udaljcov A. D, Istorija srednjeg veka, Naučna knjiga, Beograd, 1950.
- ^ „CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: St. Isidore of Seville”. www.newadvent.org. Pristupljeno 2021-02-05.
- ^ Senfelder L. History of medicine. The Catholic Encyclopedia, Volume X. Online Edition Copyright © 2003 by K. Knight
- ^ Ostrogorski G. Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta; 1996.
- ^ a b Stanojević V. History of medicine. Beograd: Medicinska knjiga; 1962. (Serbian)
- ^ Ignjatović M. Historical review of the development of military medical corps − Part 1 Vojnosanit Pregl 2006; 63(4): 415–423.
- ^ Kerbul I. M. K, Konstantin i kraj antičkog sveta, Svetovi, Novi Sad, 1998.
- ^ Stanojević V, Istorija Medicine, Medicinska knjiga, Beograd-Zagreb, 1953.
- ^ a b Daremberg CV. History of medicine. 2 vol. Paris: Baillière; 1870. (French)