Strane sveta

Strane sveta se dele na osnovne (glavne) i sporedne (izvedene). Četiri kardinalna pravca, ili kardinalne tačke, su četiri glavna pravca kompasa: sever, jug, istok i zapad, koji se obično označavaju inicijalima S, J, I i Z. U odnosu na sever, pravci istok, jug i zapad su u intervalima od 90 stepeni u smeru kazaljke na satu. Ordinalni pravci (koji se nazivaju i interkardinalni pravci) su severoistok (SI), jugoistok (JI), jugozapad (JZ) i severozapad (SZ). Srednji pravac svakog skupa interkardinalnih i kardinalnih pravaca naziva se sekundarni interkardinalni pravac.

Glavne strane sveta[uredi | uredi izvor]

Sever (N — od engl. reči North)
Jug (S — od engl. reči South)
Istok (E — od engl. reči East)
Zapad (W — od engl. reči West)

Sporedne strane sveta[uredi | uredi izvor]

Severoistok (NE — od engl. reči Northeast)
Severozapad (NW — od engl. reči Northwest)
Jugoistok (SE — od engl. reči Southeast)
Jugozapad (SW — od engl. reči Southwest)

Najsporednije strane sveta[uredi | uredi izvor]

Sever-severoistok (NNE — od engl. reči North-northeast)
Istok-severoistok (ENE — od engl. reči East-northeast)
Istok-jugoistok (ESE — od engl. reči East-southeast)
Jug-jugoistok (SSE — od engl. reči South-southeast)
Jug-jugozapad (SSW — od engl. reči South-southwest)
Zapad-jugozapad (WSW — od engl. reči West-southwest)
Zapad-severozapad (WNW — od engl. reči West-northwest)
Sever-severozapad]] (NNW — od engl. reči North-northwest)

Kulturne varijacije[uredi | uredi izvor]

U mnogim regionima sveta, preovlađujući vetrovi menjaju pravac sezonski, i shodno tome mnoge kulture povezuju specifične imenovane vetrove sa kardinalnim i interkardinalnim pravcima. Na primer, klasična grčka kultura je ove vetrove karakterisala kao Anemoj.

U predmodernoj Evropi uopšte, između osam i 32 tačaka kompasa – kardinalni i interkardinalni pravac – dobijale su imena. One su često odgovarale usmerenim vetrovima Sredozemnog mora (na primer, jugoistok je bio povezan sa Sirokom, vetrom iz Sahare).

Određene boje su povezane u nekim tradicijama sa kardinalnim tačkama. To su obično „prirodne boje“ ljudske percepcije pre nego optičke primarne boje. Mnoge kulture, posebno u Aziji, uključuju centar kao petu kardinalnu tačku.

Severna Evroazija[uredi | uredi izvor]

Severna Evroazija	Centar	Izvor
Sloveni	—	^[2]
Kina		^[3]^[4]
Aini		^[5]^[6]
Turkijski		^[5]
Kalmici	—	^[7]
Tibet		^[5]

Kulture centralne Azije, istočne Evrope i severoistočne Azije često imaju tradiciju povezivanja boja sa četiri ili pet kardinalnih tačaka.

Svaki pravac se često poistovećuje sa bojom, i (barem u Kini) sa mitološkim stvorenjem te boje. Geografski ili etnički termini mogu da sadrže naziv boje umesto naziva odgovarajućeg pravca.^[3]^[4]

Indijanci[uredi | uredi izvor]

U Mezoamerici i Severnoj Americi, brojne tradicionalne autohtone kosmologije uključuju četiri kardinalna pravca i centar. Neki takođe mogu uključiti „iznad” i „ispod” kao pravce i stoga se fokusiraju na kosmologiju od sedam pravaca. Među Hopima jugozapadnih Sjedinjenih Država, četiri imenovana kardinalna pravca nisu severni, južni, istočni i zapadni, već su četiri pravca povezana sa mestima izlaska sunca i zalaska sunca na zimskim i letnjim solsticijama.^[8]^[9]^[10]^[11] Svaki pravac može biti povezan sa bojom, koja može da varira među narodima, ali koja je obično jedna od osnovnih boja koja se nalazi u prirodi i prirodnim pigmentima, kao što su crna, crvena, bela i žuta, sa povremenim pojavljivanjem plave, zelene, ili druge nijanse.^[12] Mogu postojati velike raznolikosti u simbolizmu boja, čak i među kulturama koje su geografski bliski susedi.

Indija[uredi | uredi izvor]

Deset hinduističkih božanstava, poznatih kao „Dikpale”, prepoznato je u klasičnim indijskim spisima, simbolizujući četiri kardinalna i četiri interkardinalna pravca sa dodatnim pravcima gore i dole. Svaki od deset pravaca ima svoje ime na sanskritu.^[13]

Jedinstveni (nesloženi) nazivi interkardinalnih pravaca[uredi | uredi izvor]

Kardinalni i nesloženi interkardinalni pravci u estonskom i finskom. Obratite pažnju na pomešane „jug” i „jugozapad”. U drugim finskim jezicima dolazi do daljeg mešanja pravaca jug i severozapad.

Sanskrit i drugi indijski jezici koji su pozajmljivali iz njega koriste imena bogova povezana sa svakim pravcem: istok (Indra), jugoistok (Agni), jug (Jama/Darma), jugozapad (Nirrti), zapad (Varuna), severozapad (Vaju ), sever (Kubera/Nebo) i severoistok (Išana/Šiva). Sever je povezan sa Himalajima i nebom, dok je jug povezan sa podzemnim svetom ili zemljom otaca (Pitr loka). Pravci se imenuju dodavanjem „diša” imenima svakog boga ili entiteta: npr. Indradiša (smer Indre) ili Pitrdiša (pravac predaka, tj. jug).

Kardinalni pravci hopskog jezika i tevskog dijalekta kojima govore Hopi-Teva povezani su sa mestima izlaska i zalaska sunca u vreme solsticija, i približno odgovaraju evropskim interkardinalnim pravcima.^[8]^[9]^[14]

Sistemi usmerenja bez kompasa[uredi | uredi izvor]

Nekim jezicima nedostaju reči za pravce koji se odnose na telo, kao što su levo/desno, i umesto toga koriste geografske pravce.^[15]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Kompas sa glavnim stranama sveta
Kompas sa 8 strana sveta
Kompas sa 16 strana sveta
Kompas sa 32 strane sveta
NATO kompas sa 360 stepeni i 6400 miliradijana

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Patrick Bouron (2005). Cartographie: Lecture de Carte (PDF). Institut Géographique National. str. 12. Arhivirano iz originala (PDF) 2010-04-15. g. Pristupljeno 2011-07-07.
^ Ukrainian Soviet Encyclopedic dictionary, Kiev, 1987.
^ ^a ^b „Cardinal colors in Chinese tradition”. Arhivirano iz originala 21. 2. 2007. g. Pristupljeno 2007-02-17. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ ^a ^b „Chinese Cosmogony”. Arhivirano iz originala 18. 12. 2010. g. Pristupljeno 2007-02-17. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ ^a ^b ^v „Colors of the Four Directions”. Arhivirano iz originala 13. 9. 2010. g. Pristupljeno 2010-05-16. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
'^ „Two Studies of Color”. JSTOR 1264798. „In Ainu... siwnin means both 'yellow' and 'blue' and hu means 'green' and 'red”
^ Krupp, E. C.: "Beyond the Blue Horizon: Myths and Legends of the Sun, Moon, Stars, and Planets", page 371. Oxford University Press, 1992
^ ^a ^b Hopi Dictionary Project (University of Arizona Bureau of Applied Research in Anthropology) (1998), Hopi dictionary: Hopìikwa Lavàytutuveni: A Hopi-English dictionary of the Third Mesa dialect with an English-Hopi finder list and a sketch of Hopi grammar, Tucson, Arizona: University of Arizona Press, str. 890, ISBN 978-0-8165-1789-3, „The cardinal directions … are "solstitial" in that places on the horizon of sunrise and sunset on the solstices correlate with these directions: On the summer solstice the sun rises in the northeast, hoop, and sets in the northwest, kwiningya; on the winter solstice the sun rises in the southeast, tatkya, and sets in the southwest, taavang.”
^ ^a ^b Malotki, Ekkehart (1979), Hopi-Raum: Eine sprachwissenschaftliche Analyse der Raumvorstellungen in der Hopi-Sprache, Tübinger Beiträge zur Linguistik (na jeziku: nemački), 81, Tübingen: Gunter Narr Verlag, str. 165, "Die Ausrichtung des Hopi-Kardinalsystems" (The Orientation of the Hopi Cardinal System), ISBN 3-87808-081-6
^ Curtis, Edward S. (1922), Hodge, Frederick Webb, ur., The Hopi, The North American Indian, 12, Norwood, Mass.: The Plimpton Press, str. 246, Arhivirano iz originala 22. 12. 2015. g., Pristupljeno 23. 8. 2014, „Hopi orientation corresponds only approximately with ours, their cardinal points being marked by the solstitial rising and setting points of the sun.... Their cardinal points therefore are not mutually equidistant on the horizon and agree roughly with our semi-cardinal points.” CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Fewkes, Jesse Walter (1897), „The Group of Tusayan Ceremonials Called Katcinas”, Annual Report of the Bureau of Ethnology, Washington, DC: Government Printing Office, 15, str. 258, Pristupljeno 22. 8. 2022, „The names of the four horizon cardinal points are, kwiniwi, northwest; tevyü'ña, southwest; tatyúka, southeast, and hopokyüka (syncopated hópoko), northeast.” CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Anderson, Kasper Wrem; Helmke, Christophe (2013), „The Personifications of Celestial Water: The Many Guises of the Storm God in the Pantheon and Cosmology of Teotihuacan”, Contributions in New World Archaeology, 5: 165—196, at pp. 177–179.
^ H. Rodrigues (22. 4. 2016). „The Dikpalas”. www.mahavidya.ca. Arhivirano iz originala 12. 8. 2018. g. Pristupljeno 12. 8. 2018. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Stephen, Alexander M. (1936), Parsons, Elsie Clews, ur., Hopi Journal of Alexander M. Stephen, Columbia University Contributions to Anthropology, 23, New York: Columbia University Press, str. 1190—1191, OCLC 716671864
^ Deutscher, Guy (26. 8. 2010). „Does Your Language Shape How You Think?”. The New York Times. Pristupljeno 31. 8. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

Literatura[uredi | uredi izvor]

U.S. Army, Advanced Map and Aerial Photograph Reading, Headquarters, War Department, Washington, D.C. (17 September 1941), Determination of direction by field expedients
Evans, Frederick John, ur. (1859). „Notes on the Magnetism of Ships”. Pamphlets on British shipping. 1785–1861. str. 8 (p. 433 of PDF). ISBN 0-217-85167-3. „A deviation table having been formed by any of the processes now so generally understood, either on the thirty-two points of the compass, the sixteen intermediate, or the eight principal points”
Boardman, David (1983). Graphicacy and Geography Teaching. str. 41. „In particular they should learn that wind direction is always stated as the direction from which, and not to which, the wind is blowing. Once children have grasped these eight points they can learn the full sixteen points of the compass.”
Webb Aintablian, Xanthe (28. 6. 2018). „An Overview and History of the Compass”. thoughtco.com. Dotdash. Arhivirano iz originala 6. 7. 2018. g. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
Lee, Robert E. (2011). „Compass Rose”. University of Washington. Arhivirano iz originala 21. 2. 2015. g. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
Bowditch, Nathaniel (1916). American Practical Navigator: An Epitome of Navigation and Nautical Astronomy. United States Hydrographic Office. str. 15.
Kemp, Peter, ur. (1988). „Box the Compass”. The Oxford Companion to Ships and the Sea. Oxford University Press. str. 103. ISBN 0-19-282084-2.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Origins of the Compass Rose Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. oktobar 2005)
The Rose of the Winds, an example of a rose with 26 directions.

[1] Patrick Bouron (2005). Cartographie: Lecture de Carte (PDF). Institut Géographique National. str. 12. Arhivirano iz originala (PDF) 2010-04-15. g. Pristupljeno 2011-07-07.

[2] Ukrainian Soviet Encyclopedic dictionary, Kiev, 1987.

[ChiTra-3] „Cardinal colors in Chinese tradition”. Arhivirano iz originala 21. 2. 2007. g. Pristupljeno 2007-02-17. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[ChiCo-4] „Chinese Cosmogony”. Arhivirano iz originala 18. 12. 2010. g. Pristupljeno 2007-02-17. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[CofD-5] v „Colors of the Four Directions”. Arhivirano iz originala 13. 9. 2010. g. Pristupljeno 2010-05-16. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[McNeill-6] '^ „Two Studies of Color”. JSTOR 1264798. „In Ainu... siwnin means both 'yellow' and 'blue' and hu means 'green' and 'red”

[7] Krupp, E. C.: "Beyond the Blue Horizon: Myths and Legends of the Sun, Moon, Stars, and Planets", page 371. Oxford University Press, 1992

[Hopi_Dictionary-8] Hopi Dictionary Project (University of Arizona Bureau of Applied Research in Anthropology) (1998), Hopi dictionary: Hopìikwa Lavàytutuveni: A Hopi-English dictionary of the Third Mesa dialect with an English-Hopi finder list and a sketch of Hopi grammar, Tucson, Arizona: University of Arizona Press, str. 890, ISBN 978-0-8165-1789-3, „The cardinal directions … are "solstitial" in that places on the horizon of sunrise and sunset on the solstices correlate with these directions: On the summer solstice the sun rises in the northeast, hoop, and sets in the northwest, kwiningya; on the winter solstice the sun rises in the southeast, tatkya, and sets in the southwest, taavang.”

[Hopi_Raum-9] Malotki, Ekkehart (1979), Hopi-Raum: Eine sprachwissenschaftliche Analyse der Raumvorstellungen in der Hopi-Sprache, Tübinger Beiträge zur Linguistik (na jeziku: nemački), 81, Tübingen: Gunter Narr Verlag, str. 165, "Die Ausrichtung des Hopi-Kardinalsystems" (The Orientation of the Hopi Cardinal System), ISBN 3-87808-081-6

[10] Curtis, Edward S. (1922), Hodge, Frederick Webb, ur., The Hopi, The North American Indian, 12, Norwood, Mass.: The Plimpton Press, str. 246, Arhivirano iz originala 22. 12. 2015. g., Pristupljeno 23. 8. 2014, „Hopi orientation corresponds only approximately with ours, their cardinal points being marked by the solstitial rising and setting points of the sun.... Their cardinal points therefore are not mutually equidistant on the horizon and agree roughly with our semi-cardinal points.” CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[11] Fewkes, Jesse Walter (1897), „The Group of Tusayan Ceremonials Called Katcinas”, Annual Report of the Bureau of Ethnology, Washington, DC: Government Printing Office, 15, str. 258, Pristupljeno 22. 8. 2022, „The names of the four horizon cardinal points are, kwiniwi, northwest; tevyü'ña, southwest; tatyúka, southeast, and hopokyüka (syncopated hópoko), northeast.” CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[12] Anderson, Kasper Wrem; Helmke, Christophe (2013), „The Personifications of Celestial Water: The Many Guises of the Storm God in the Pantheon and Cosmology of Teotihuacan”, Contributions in New World Archaeology, 5: 165—196, at pp. 177–179.

[13] H. Rodrigues (22. 4. 2016). „The Dikpalas”. www.mahavidya.ca. Arhivirano iz originala 12. 8. 2018. g. Pristupljeno 12. 8. 2018. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[14] Stephen, Alexander M. (1936), Parsons, Elsie Clews, ur., Hopi Journal of Alexander M. Stephen, Columbia University Contributions to Anthropology, 23, New York: Columbia University Press, str. 1190—1191, OCLC 716671864

[nytimes-15] Deutscher, Guy (26. 8. 2010). „Does Your Language Shape How You Think?”. The New York Times. Pristupljeno 31. 8. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]