Sudska rehabilitacija

Sudska rehabilitacija predstavlja proces poništenja nezakonito donetih sudskih odluka ili odluka kojima se krše osnovna ljudska prava građana. Ovaj proces podrazumeva i poništenje svih pravnih i drugih radnji koje su iz njih proistekle.

Nastanak

Potreba za sudskom rehabilitacijom nastale je kod država koje izlaze iz perioda totalitarne i nasilne vladavine koje su bile česte u 20. veku.

Totalitarni režimi kao što su: nemački nacional-socijalizam, italijanski fašizam, sovjetski boljševizam, i razni komunistički sistemi u istočnoj Evropi druge polovine 20. veka, obračunavali su se sa svojim političkim neistomišljenicima sprovodeći montirane sudske procese, donoseći zakone kojima se krše ljudska prava ili formirajući preke sudove kojima su izricali drakonske kazne. Osim smrtne kazne, i višegodišnjih robija iprinudnog rada, donosili su i kazne kao što su gubitak prava na javni život i sl. Posledica ovih presuda je često bilo i oduzimenje čitave ili većeg dela imovine osuđenika i kršenje ljudskih prava njegovih najbližih prijatelja i rodbine.

Pored političke diskriminacije, u totalitarnim režimima, dešava se neretko i nacionalna ili verska diskrimancija, bilo putem diskriminatorskih zakona kakav je bio u nacističkoj nemačkoj prema Jevrejima, ili mimo zakona selektivnom premenom represivnih mera prema određenoj verskoj, nacionalnoj ili političkoj grupaciji.

U cilju ispravljanja ovih nepravdi i umanjenja njihovih posledica demokrtske vlasti, gotovo po pravilu, nakon svrgavanja totalitarnog režima pokreću procese političke i sudske rehabilitacije političkih osuđenika kako bi pridobili naklonost oštećenih građana i pokazali diskonuitet sa nedemokratskom prošlošću.

Modeli rehabilitacije

Sudska rehabilitacija može biti opšta i pojedinačna.

Opštom rehabilitacijom se mogu poništiti, na primer, sve odluke u periodu kada zvanični sudovi nisu funkcionisali, te su umesto njih odluke donosili razni samoproklamovani sudovi ili pojedinci. Dalje mogu se poništiti sve odluke koje su proistekle iz jednog ili grupe zakona a koji su kršili ljudska prava. Mogu se poništiti i sve odluke donete po osnovu jednog ili grupe članova pojedinog zakona koji je u tom delu kršio ljudska prava i sl.

Pojedinačna rehabilitacija podrazumeva zakonske okvire koji omogućavaju poništavanje pojedačnih sudskih odluka koje nisu u skaldu sa zakonom ili krše ljudska prava.

Sudska rehabilitacija može biti potpuna i delimična.

Potpunom rehabilitacijom u potpunosti se poništava sporna presuda i oštećeno lice ili više njih smatraju su neosuđenim. Time se poništavaju i sve pravne i druge posledice sporne sudske odluke, te bi lice trebalo da nakon ove odluke uživa sva prava kao koja su mu bila oduzeta. To se najčešće odnosi na uživanje privatne imovine, prava na slobodno kretanje i učešća u javnom životu. Često, je međutim, nemoguće u potpunosti obeštetiti ovako oštećene građane, pa se potpunost ovde može posmatrati samo uslovno.

Delimičnom rehabilitacijom se samo umanjuje kazna izrečena presudom za koju se sudskim putem dokaže da je neumerena i neadekvatna učinjenom delu.

Posledice

Kao posledica sudske rehabilitacije jednog ili više lica, sledi poništavanje svih radnji koje su usledile nakon izricanja presude i vezane su za nju. Ako je lice bilo na dugogodišnjoj robiji može zahtevati nadoknadu za provedeno vreme u zatvoru.

Ako je rehabilitovanom licu konfiskovana imovina ono ima pravo na povraćaj ili pravednu nadoknadu iste, tako da rehabiliticija ujedno predstavlja i proces delimične restitucije.

Pošto potpuna rehabilitacija ima posledicu da se rehabilitovano lice smatra neosuđivanim, to može imati i krakter političke rehabilitacije - kada je lice kao meru imalo zabranu učešća u javnom i političkom životu, a u nekim slučajevima i profesionalnu rehabilitaciju - kada je licu prethodnom presudom bilo onemogućeno da se bavi svojom profesijom.