Fragmenti miljokaza sa lokaliteta u Paniku
| Miljokazi sa lokaliteta Leusinijum | |
|---|---|
 Miljaokazi kojima su slični oni iz Panika | |
| Mesto | Bileća  |
| Sagrađen | 3. vek |
| Tip strukture | naselje |
 Leusnijum | |
Fragmenti miljokaza sa lokaliteta u Paniku su materijalni ostaci rimskih komunikacija na području istočne Hercegovine i zapadne Crne Gore (koja je bila u sastavu provincije Dalmacije). Tokom istraživanja koja su počela u drugoj polovini 19. i prvoj polovini 20. veka, i prethodila su istraživanjima trase rimskog puta Epidaur—Skodra i Narona — Skodra, nastavljena su intenzivnijim istraživanjem oko naselja Panik pre njenog potapanja vodama Bilećkog jezera. Ono što vekovima nije moglo da zbriše priroda hercegovačke zemlje uradila je to začas voda Bilećkog jezera koja je pre više od pola veka, kao veštačka akumulacija tadanje elektoprivrede SFR Jugoslavije, zagospodarila ovim prostorom, uključujući i arheološki lokalitet nekadašnjeg rimskog naselja Leusnijum (Panik). Potopljen je teren na kojem su se nalazili mnogobrojni arheološki nadgrobni spomenici izuzetne naučne i kulturno-istorijske vrednosti. Brana od 123 metra zatvorila je prirodni protok reke Trebišnjice, a njene ukroćene vode preplavile su površinu od 33 kvadratna kilometra i napravile ogromno jezero od Bileće do Grančareva ispod kojeg su ostala naselja Panik, Orah, Čepelica, Zadublje i Miruše sa zaseocima. Zajedno sa selima, voda je potopila i spomenike prošlosti: groblja, puteve i crkve.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Dolaskom Rimljana u Dalmatinske i Hercegovačke krajeve, nastupio je surovi period romanizacije, što je izazvalo otpor lokalnog starosedilaca. Zbog toga su Rimljani izložili Dalmaciju i Hercegovinu teškoj eksploataciji i istrebljenju stanovništva. Dovedene su jake vojne jedinice i preduzet je čitav niz mera, da bi se novoosvojeni krajevi, što pre uključili u život ove velike imperije. Bilo je to u 4. veku.
Da bi se olakšalo vojsci prodiranje kroz Dalmatinske i Hercegovačke krajeve, Rimljani su počeli izgradnju puteva, koji su ujedno služili i za razvoj trgovine. Poseban značaj je imao rimski put koji je spajao Cavtat i Trebinje i Trebinje i Nikšić. Trasa ovoga puta prema mišljenju arheologa išla je od Trebinja uzvodno do Necvijeća, a odatle je skretala prema severozapadu preko Moska i izbila na Klenak. Onda, preko Vrčevice na Trebišnjicu do Panika, i kod Pareža, prelazila na drugu stranu reke, produžujući prema Nikšiću. Izgradnja puta najverovatnije je počela u vreme cara Tiberija, a završen u vreme cara Klaudija.
Jednom, u tom istorijskom razdoblju izgrađene puteve označene miljokazima, Rimljani su ostavili u nasleđe budućim ;generacijama koje ih danas koriste i neprestano dograđuju.
Tokom gradnje puteva na prostoru današnje istočne Hercegovine i zapadnme Crne Gore, koje su ulazile u sastav rimske provincije Dalmacije – ranije Gornjeg Ilirika, Rimljani su morali da imaju u vidu geomorfoloških karakteristika izrazito kraškog terena, koji je jedino omogućavao da se komunikacije grade kroz prirodne prolaze masiva Dinarida.[2]
Rimske vlasti su vodile računa da duž komunikacija obezbede pijaću vodu u ovim kraškim bezvodnim predelima pa su mestimično uz saobraćajnicu gradili bunare.
Postojanje rimskih puteva na prostoru istočne Hercegovine danas nam je poznato na osnovu arheoloških ostataka miljokaza i delova komunikacija na terenu i iz sačuvanih antičkih pisanih izvora.
Svi važniji rimski putevi koji se smatraju komunikacijama prvog reda bili su označeni miljokazima – od kamena oblo isklesanim stubovima u širokih oko 40 cm, visokih oko 150 cm. Na lokalitetu u Paniku pronađen je veći broj ovih spomenika i njihovih fragmenata. Većina ih je anepigrafska, ali ima i primjeraka sa natpisima.
Miljokazi otkriveni u Paniku su, najverodostojniji dokazi postojanja trase rimskog puta, jer su otkriveni na prvobitnom mestu, in situ, ili pored komunikacije.
Posebno su značajni epigrafski (ILJug 999; ILJug 1012) i anepigrafski miljokazi nađeni pored rimske komunikacije Panik—Riječani—Nikšić (lat. Leusinium—Sallunto—Anderba)., koji su otkriveni tokom arheoloških isteraživanja zajedno sa ostatkom puta (nasipi, ivičnjaci, kaldrma).
.png)
Značaj arheološkog otkrića[uredi | uredi izvor]
Epigrafski spomenici, poput miljokazi, sa lokaliteta u Paniku svedoče o važnosti geografskog položaja ovog područja kroz koje su prolazili antički putevi. Pored ovih iz Panika arheološki nalazi (ostaci rimskog naselja, puta, fragmenti miljokaza) sa lokaliteta u Gacku i Nevesinju (jug provincije Dalmacije) ukazuju na to da je ovo područje relativno rano bilo povezano mrežom rimskih komunikacija.
Uz trasu puta Narona (Vid) – Leusinium (Panik) pored miljokaza pronađena je u selu Trebimlja, pored miljokaza i nadgrobna stela Publija Aplija, dekuriona municipacija Diluntum i ostaci poklopca dečijeg sarkofaga sa oštećenim natpisom.
Uz trasu drugog puta Epidaurum (Cavtat) – Anderbe (Nikšićko polje) u Dživarskom polju, pronađena su dva miljokaza sa natpisima:
- jedan postavljen za vreme cara Klaudija (datovan u 47/48.g.n.e.)
- drugi, sa oštećenim natpisom, iz kasnijeg perioda, pripisuje se carevima Flaviju Juliju Valensu i Valentinijan I.[3]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Ljiljana Parežanin, Rimske vile u bilećkom selu Panik – tajna pod vodom, Zavodu za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa RS. objavljeno na portalu:Moja Hercegovina 15. januara 2016.
- ^ Bojanovski, I. (1988). Bosna i Hercegovina u antičko doba. Sarajevo: ANUBIH Djela knj. LXVI, CBI knj. 6.
- ^ „Antička zbirka – Muzej Hercegovine”. Pristupljeno 27. 10. 2020.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Samardžić GM. Rimska komunikacija Leusinium-Sallunto-Anderba. Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini. 2016; (46-4):201-220. PDF