Španjola (tvrđava)

Španjola je tvrđava u Herceg Novom, na brdu Bajer, podignuta za vrijeme turske vladavine u 15. i 16. vijeku.

Naziv

Naziv je dobila po Špancima koji su učestvovali u njenoj gradnji, za vrijeme svoje jednogodišnje vladavine. U dokumentima se tvrđava zvala Gornji grad, a narod ju je prozvao Španjola.

Istorija

Smještena je na sjeverozapadnoj strani grada na nadmorskoj visini od 170 m. Tvrđava dominira na ulazu u Bokokotorski zaliv. U burnoj istoriji imala je veliku ulogu u odbrani grada. Opasana je masivnim zidinama sa 4 isturena kružna bastiona na uglovima. Na istočnoj strani je glavni ulaz, obezbjeđen spoljašnjim zidom. Mlečani su južnu stranu, prema moru, dograđivali. Španjolu su izgradili Turci, a ne Španci, kako mnogi vjeruju. Španci su 1538. godine nakratko osvojili grad i uvidjevši strateški značaj tvrđave, obnovili njene bedeme. Na mjestu današnje, nekada se nalazila tvrđava Karla V koju su Turci samo godinu dana kasnije srušili i na tim temeljima podigli novo utvrđenje. O tome svjedoči i natpis na tvrđavi: da ju je podigao, po Sultanovoj naredbi, Sulejman, sin velikog emira Sulejmana Hana.

Na ploči iznad ulaza, na arapskom jeziku je pisalo (ploča je neovlašćeno uklonjena) : "A pjesnici koje put ovuda nanese, neka bi gledajući me, zanosno kliktali: da, krasna ti si, divna zgrado”. Tvrđava je zajedno sa Bokom 1687. godine bila pod vlašću Mlečana sve do propasti Republike 1797. godine. Nakon pada Mletačke republike Austrija je požurila prije Napoleona da zauzme Boku. Zato su graničari, pod komandom Matije Rukavine, krenuli iz Otočca, zauzeli Knin i zatim Split, gdje su se ukrcali na ratne brodove. 20. avgusta rano ujutro uplovilo je 17 austrijskih ratnih i osam transportnih brodova u hercegnovsku luku. Poslije podne iskrca se jedna četa graničara i odmah zaposjede tvrđavu Španjolu. Po porodičnom predanju Budisavljevića, Mijat Budisavljević je Španjolu osvojio, ne oružjem, nego znanjem. Navodno je ranije u njoj bio zatočen i bio mu je poznat podzemni prolaz, odakle je sa svojim vojnicima i upao u tvrđavu i od Turaka je osvojio. Sjutradan se iskrca sa ratnog broda Austrija i general Rukavina koji je bio svečano dočekan. Blagodarenja su održana u topaljskoj crkvi Svetog Spasa i rimokatoličkoj Svetog Jeronima u gradu. Tom četom graničara komandovao je Mijat, koji je poslije zauzeća Španjole produžio u Risan i Kotor gdje je bila posljednja bitka.

Španjola je imala presudnu ulogu i u odbrani Herceg Novog od Napoleonove vojske 1806. godine. U toku ovih borbi Francuzi su zauzeli Stari grad i stigli sve do Španjole, ali nisu mogli da je osvoje. Rusi su u međuvremenu obnovili tvrđavu, ali je 1807. godine ipak predaju Francuzima i u njihovom posjedu ostaje do 1814. godine kada Herceg Novi i cijela Boka potpadaju pod vlast Austrije.

Tvrđava je sve do početka 20. vijeka imala svojstvo utvrđenja vojnog karaktera, a u Drugom svjetskom ratu u njoj je bio stacioniran logor. Koliko su kvalitetno građene tvrđave u to vrijeme, svjedoči i podatak da je Španjola preživjela razorni zemljotres koji je 1979. godine pogodio crnogorsko primorje. Iako je njena kulturološka, arhitektonska i istorijska vrijednost nesporna, tvrđava je prepuštena zubu vremena. Objekat je zarastao u korov, unutrašnji zidovi se urušavaju, a pojedini dijelovi tvrđave nisu bezbjedni za posjetioce.

Ogroman turistički potencijal Herceg Novog i dalje je neiskorišten.