Džeda
| Džeda arap. جدة | |
|---|---|
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Saudijska Arabija |
| Regija | Meka |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2014. | 3.976.912 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 21° 32′ 02″ S; 39° 10′ 18″ I / 21.533850° S; 39.171645° I |
| Vremenska zona | UTC+3 |
| Aps. visina | 0 m |
  Džeda Džeda na karti Saudijske Arabije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Hani Abu Ras[1] |
| Veb-sajt | |
| www.jeddah.gov.sa | |
Džeda (arap. جدة) je grad u Saudijskog Arabiji, u provinciji Meka, na obali Crvenog mora, smatran najvećim urbanim centrom zapadne Saudijske Arabije i drugim najvećim gradom, poslije glavnog grada Rijada. Prema proceni iz 2004. u gradu je živelo 2.801.481 stanovnika. Smatra se trgovačkim centrom Saudijske Arabije i najbogatijim gradom na Bliskom istoku i zapadnoj Aziji. To je najveći grad u provinciji Meka,[2] najvećoj luci na Crvenom moru, i drugi po veličini populacije u Saudijskoj Arabiji nakon prestonice, Rijada. Džeda je komercijalna prestonica Saudijske Arabije.[3]
Džeda je glavni ulaz u Meku i Medinu, dva najsvetija grada islama i popularne turističke atrakcije.
Ekonomski, Džeda stavlja fokus na dalji razvoj kapitalnih ulaganja u naučno i inženjersko vođstvo u Saudijskoj Arabiji i na Bliskom istoku.[4] Džeda je bila nezavisno rangirana na četvrto mesto u regionu Afrike – Srednjeg istoka u pogledu inovacije 2009. godine na Indeksu inovativnih gradova.[5]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Džeda se nalazi na zapadu Saudijske Arabije, na istočnoj obali Crvenog mora. Istočno od grada je planina Al-Saravat. Na morskoj obali postoji duboko uvučen zaliv i nekoliko manjih ostrva.
Klima je pustinjska s vrlo malo padavina koje padnu uglavnom zimi. Temperature su visoke tokom cele godine. Zimi su česte peščane oluje.
Klima[uredi | uredi izvor]
Džeda ima pustinjsku klimu (BWh) prema Kepenovoj klasifikaciji klimata, sa tropskim temperaturnim opsegom. Za razliku od drugih Saudijsko Arabijskih gradova, Džeda zadržava svoje visoke temperature tokom zime, koje mogu da budu u opsegu od 15 °C u zoru do 28 °C popodne. Letnje temperature su ekstremno vruće, i često premašuju 43 °C nivo tokom popodneva i padaju do 30 °C uveče. Leta su isto tako veoma vlažna, sa rosištem koje često premašuje 27 °C (80 °F), posebno u septembru. Padavine su generalno retke u Džedi, i do njih obično dolazi u malim količinama u novembru i decembru. Jake oluje su uobičajene zimi. Oluja sa grmljavinom decembra 2008. je bila najduža u nedavnoj memoriji, pri čemu je kiša dosegla oko 80 mm (3 in). Najniža temperatura ikad zabeležena u Džedi je bila 9,8 °C dana 10. februara 1993.[6] Najviša temperatura ikad zabeležena u Džedi je bila 52,0 °C dana 22. juna 2010.[6]
Peščane oluje se javljaju uglavnom leti, a ponekad i u zimu. One dolaze iz pustinja Arabijskog poluostrva ili iz severne Afrike.
| Klima Džeda (1985—2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 35,0 (95) |
36,0 (96,8) |
40,2 (104,4) |
44,5 (112,1) |
48,2 (118,8) |
52,0 (125,6) |
47,0 (116,6) |
46,0 (114,8) |
48,0 (118,4) |
46,4 (115,5) |
40,0 (104) |
37,0 (98,6) |
52,0 (125,6) |
| Maksimum, °C (°F) | 29,0 (84,2) |
29,5 (85,1) |
31,8 (89,2) |
34,9 (94,8) |
37,2 (99) |
38,3 (100,9) |
39,4 (102,9) |
38,8 (101,8) |
37,6 (99,7) |
36,7 (98,1) |
33,5 (92,3) |
30,7 (87,3) |
34,8 (94,6) |
| Prosek, °C (°F) | 24,5 (76,1) |
24,8 (76,6) |
26,1 (79) |
28,5 (83,3) |
30,2 (86,4) |
31,2 (88,2) |
32,7 (90,9) |
32,7 (90,9) |
31,5 (88,7) |
29,8 (85,6) |
27,4 (81,3) |
25,9 (78,6) |
28,8 (83,8) |
| Minimum, °C (°F) | 20,3 (68,5) |
20,1 (68,2) |
21,4 (70,5) |
22,1 (71,8) |
24,0 (75,2) |
24,8 (76,6) |
26,6 (79,9) |
27,6 (81,7) |
26,4 (79,5) |
24,1 (75,4) |
22,3 (72,1) |
21,0 (69,8) |
23,4 (74,1) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | 11,0 (51,8) |
9,8 (49,6) |
10,0 (50) |
12,0 (53,6) |
16,4 (61,5) |
20,0 (68) |
20,5 (68,9) |
22,0 (71,6) |
17,0 (62,6) |
15,6 (60,1) |
15,0 (59) |
11,4 (52,5) |
9,8 (49,6) |
| Količina kiše, mm (in) | 9,9 (0,39) |
3,7 (0,146) |
2,9 (0,114) |
2,8 (0,11) |
0,2 (0,008) |
0,0 (0) |
0,3 (0,012) |
0,5 (0,02) |
0,1 (0,004) |
1,1 (0,043) |
26,4 (1,039) |
13,1 (0,516) |
61,0 (2,402) |
| Relativna vlažnost, % | 60 | 60 | 60 | 57 | 56 | 58 | 53 | 59 | 67 | 66 | 65 | 63 | 60 |
| Izvor: Jeddah Regional Climate Center[7] | |||||||||||||
| Jan | Feb | Mar | Apr | Maj | Jun | Jul | Avg | Sep | Okt | Nov | Dec |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 26,3 °C (79,3 °F) | 25,7 °C (78,3 °F) | 25,8 °C (78,4 °F) | 26,8 °C (80,2 °F) | 28,1 °C (82,6 °F) | 29,0 °C (84,2 °F) | 30,6 °C (87,1 °F) | 31,6 °C (88,9 °F) | 31,1 °C (88,0 °F) | 30,7 °C (87,3 °F) | 29,1 °C (84,4 °F) | 27,9 °C (82,2 °F) |
Istorija[uredi | uredi izvor]
U predislamskom razdoblju je na prostoru grada bilo ribarsko naselje. Najstariji arheološki nalazi datiraju iz doba oko 500. p. n. e. Luku Džedu je 687. godine utemeljio kalif Utman ibn Afan kao glavnu luku na putevima iz Meke za Indijski okean, ali i za potrebe hodočasnika u Meku. Tokom 11. i 12. veka gradom su vladali kalifi iz Egipta (Fatimidi i Ajubidi) koji su razvijali trgovačke veze Arapa s Azijom. Od 13. v. gradom vladaju Mameluci. Krajem 15. i početkom 16. v. se gradi utvrđenje s ciljem odbrane od eventualnog napada Portugalija koji su osnivali trgovačka uporišta uz obalu Afrike i često napadali Arape. 1517. je nakon turskog osvajanja mamelučkog Egipta grad postao deo Osmanskog carstva. Osmanlije su grad dodatno utvrdili i sagradili zidine sa 6 vrata.
Arapi su 1802. godine preuzeli kontrolu nad Mekom i Džedom (Prva saudijska država), ali su egipatske snage pod upravom Osmanlija nakon bitke kod Džede 1813. vratile grad. Nakon Prvog svetskog rata se raspalo Osmansko carstvo, a na prostoru Meke i Džede je osnovano arapsko Kraljevstvo Hedžas. 1925. se kod Džede vodila bitka između Kraljevstva Hedžas i Kraljevstva Nedžd kojim vlada dinastija Saud. Nakon bitke je Nedžd okupirao Hedžas i stvorena je jedinstvena Saudijska Arabija. Tokom 20. veka grad se brzo širi i dolazi mnogo doseljenika.
God. 2011. Džedu je zadesila katastrofalna poplava.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema popisu, u gradu je 2004. živelo 2.801.481 stanovnika.
| 1974. | 1992. | 2004. |
|---|---|---|
| 561.104 | 2.046.251 | 2.801.481 |
Privreda[uredi | uredi izvor]
Osim lučkih delatnosti, u Džedi se danas razvija trgovački i finansijski sektor. Zbog svog položaja u središnjem delu Crvenog mora i dobrih prometnih veza, Džeda postaje jedan od najvažnijih ekonomskih središta Bliskog istoka. Danas se u gradu otvaraju brojni trgovački centri.
Znamenitost[uredi | uredi izvor]
| Džeda جدة | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Stara Džeda, vrata za Meku |
| Mesto | Saudijska Arabija |
| Koordinate | 21° 32′ 34″ S; 39° 10′ 22″ I / 21.5428° S; 39.1728° I |
| Površina | 5.460, 1.765 km2 (5,877×1010, 1,900×1010 sq ft) |
| Kriterijum | Kulturno dobro: ii, iv, vi |
| Upis | 2014. (38. sednica) |
| Veb-sajt | http://whc.unesco.org/en/list/1361 |
Džeda ima brojne džamije i ostale građevine tradicionalne arapske arhitekture. Većina ih je smeštena u istorijskom starom gradu Al-Baladu. Upravo je dvojna uloga grada kao trgovačke luke i utočišta za hodočasnike dovela do njegova razvoja kao multikulturnog središta raskošne i originalne arhitekture. Originalne građevine su i stambeni tornjevi koje je gradila trgovačka elita 19. veka, a na kojima je spojena tradicijska koralna gradnja s obala Crvenog mora s uticajima i zanatima koji su pridošli s trgovačkih putova. Zbog toga je istorijsko središte Džede 2014. god. upisano na UNESKO-v Spisak mesta Svetske baštine u Aziji i Australaziji 2014. god.[9]
Džeda ima i brojne moderne znamenitosti. Najznačajnija je fontana kralja Fahda. To je zvanično fontana s najvišim mlazom vode na svetu koji doseže 312 m visine. Toranj Nacionalne komercijalne banke je najviša zgrada u Saudijskoj Arabiji. U ulici Talia postoje brojne trgovine sa značajnim svetskim trgovačkim markama. 40 km od grada je izgrađeno turističko naselje Durat Al-Arus.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Abu Ras promises new Jeddah”. Saudigazette.com.sa. 19. 8. 2010. Arhivirano iz originala 2. 3. 2012. g. Pristupljeno 17. 4. 2011.
- ^ „population of the administrative region of Makkah” (PDF). General authority of statistics.
- ^ „The Saudis may be stretching out the hand of peace to their old foes”. The Economist. 7. 9. 2017. Pristupljeno 10. 9. 2017.
- ^ „Archived copy”. Arhivirano iz originala 1. 7. 2012. g. Pristupljeno 28. 7. 2010.
- ^ „2thinknow Innovation Cities™ Emerging 11 Index 2009 - Middle East, Africa and Former USSR States | 2009”. Innovation-cities.com. 12. 11. 2009. Pristupljeno 17. 4. 2011.
- ^ a b „Climate Normals for Jeddah”. Jeddah Regional Climate Center. Arhivirano iz originala 12. 5. 2012. g. Pristupljeno 1. 2. 2013.
- ^ „Climate Data for Saudi Arabia”. Jeddah Regional Climate Center. Arhivirano iz originala 12. 5. 2012. g. Pristupljeno 7. 12. 2015.
- ^ „Monthly Jeddah water temperature chart”. Seatemperatures.org. Pristupljeno 20. 1. 2014.
- ^ Historic Jeddah, the Gate to Makkah, službene stranice UNESCO-a Posećeno 4. 07. 2014.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Farsi, Hani M.S. (Mohamed Said) (1991). Jeddah: city of art: the sculptures and monuments. London: Stacey International. ISBN 978-0-905743-66-0.
- Facey, William & Grant, Gillian. Saudi Arabia by the First Photographers. ISBN 978-0-905743-74-5.
- Tarabulsi, Mohammed Yosuf (2006). Jeddah: A Story of a City. Riyadh: King Fahd National Library. ISBN 978-9960-52-413-9.
- John F. Keane (2006). Six months in the Hejaz : journeys to Makkah and Madinah 1877-1989. Manchester: Barzan Publishing. ISBN 978-0-9549701-1-6.
- Al-Khaldi, Ibrahim. The Bedouin Photographer - Al-Mosawwir Al-Badawi. Kuwait, 2004.
- Badr El-Hage. Saudi Arabia : caught in time 1861-1939. Published by Garnet, Reading. 1997. ISBN 978-1-85964-090-6.
- Captain G. S. Froster. A trip Across the Peninsula - Rehla Abr Al-Jazeera. Mombai, India, 1866.
- From Bullard to Mr Chamberlain. Jeddah, 1925 Feb. (No.# secrets) - Archived Post.
- Al-Rehani. Nejd and Its Followers.
- Al-Turki, Thuraya. Jeddah: Um Al-Rakha wal Sheddah. Published by Dar Al-Shrooq.
- Al-Harbi, Dalal. King Abdulaziz and his Strategies to deal with events : Events of Jeddah. King Abdulaziz National Library. 2003. ISBN 978-9960-624-88-4.
- Didier, Charles. Séjour Chez Le Grand-Cherif De La Mekke. Librairie De L. Hachette et, Rue Pierre.
- Didier, Charles. Rehla Ela Al-Hejaz: A trip to Hejaz. Translated from "Séjour Chez Le Grand-Cherif De La Mekke" into Arabic. Paris. 1854. ISBN 978-9960-677-14-9.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Municipality of Jeddah
- Principality of Jeddah Official Jeddah principality website
- City of Jeddah Official website
- About Jeddah Informational website about Jeddah
- Jeddah Jobs Архивирано на сајту Wayback Machine (28. јануар 2019) Jobs in Jeddah
- Jeddah City Guide Jeddah City Guide
- Sculptures of Jeddah Website detailing the Sculptures in Jeddah
- الدليل السعودي - دليل جدة Jeddah Saudi Arabia
 |  | ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |