Votsonov hotel (zapravo Votsonov hotel Esplanejd), sada poznat pod imenom VilaEsplanejd, najstarija je sačuvana zgrada od livenog gvožđa uIndiji.[1] Smeštena je u području Kala Goda u indijskom gradu Mumbaju (stariji naziv: Bombaj). Zgrada je nazvana po prvobitnom vlasniku, Džonu Votsonu. Predstavlja verovatno najstariju sačuvanu višespratnu zgradu na svetu u potpunosti sagrađenu od livenog gvožđa i među retkima koje su sagrađene od pomenute legure. Struktura od livenog i kovanog gvožđa sagrađena je prefabrikacijom, tako što su njeni delovi za montažu izrađivani u Engleskoj od 1867. do 1869. godine.
Hotel je iznajmljen Abdulu Haku 26. avgusta 1867. na 999 godina uz godišnji zakup od 92 rupije i 12 ana. Zatvoren je 1960-ih, a kasnije je podeljen na manje delove koji su iznajmljivani kao stanovi i kancelarije. Uprkos tome što je zgrada uvrštena u II-A kategoriju materijalne baštine, zanemarena je i došlo je do propadanja. Sada se nalazi u trošnom stanju. O Votsonovom hotelu je 2019. snimljen istoimeni dokumentarni film.
Votsonov hotel je dizajnirao građevinski inženjer Rovland Mason Ordiš, koji je radio na Kristalnoj palati u Londonu1850. godine, a zatim je dizajnirao niz odlivenih i kovanih gvozdenih konstrukcija, poput mostova i pijačnih sala, posebno Albert most u Londonu i krov železničke stanice St Pankras. Komponente od livenog gvožđa i kovanog gvožđa su izrađene u kompaniji Livnici Feniks (Phoenix Foundry Company) u Derbiju u Engleskoj i montirane na licu mesta. Gvozdeni okvir sastoji se od relativno velikih komada, težih od onih korišćenih na Kristalnoj palati, koji mogu da nose pet nivoa, drvene podove i podne pločice, i zidove od opeke. Dizajn je odgovorao za tropsko okruženje postavljanjem terasa na spoljne konzolne koji okružuju glavne fasade i obezbeđujući veliki svetlosni prostor[2].
Fabrika čokolade Menier u Noisielu u Francuskoj, koju je projektovao arhitekta Jules Saulnier, često se smatra prvom višespratnicom sa strukturom koja je u potpunosti sastavljena od livenog gvožđa, ali je izgrađena nešto kasnije, gradnja je počela 1869. godine, a dovršena je 1872. godine.
John Hadson Votson rođen je 1818. godine u zamku Kerok (Castle Carrock) u Engleskoj u zemljoradničkoj porodici, ali se 1840 ih preselio u London i osnovao trgovinu sa zavesama. Došavši sa bratom i dva sina u Bombaj 1853. godine, razvili su uspešnu trgovinu sa zavesama[3]. Na prvoj aukciji novo stvorenog mesta Esplanade u avgustu 1864. godine, kupio je parcele 11 i 12. Njegov prvobitni plan je bio da izradi zgradu koju bi koristio kao dodatnu kancelariju i izložbeni prostor za svoj uspešan posao. Do kraja 1865. planovi su evoluirali do ideje da izgradi luksuzni hotel. Montažne komponente od livenog gvožđa počeo je da poručuje iz Engleske već oktobra 1865. Svi elementi od livenog gvožđa, ciglu, kamen i pločice, uvezeni su iz Engleske[4]. Hotel je izgrađen između 1867. i 1869. godine, ali unutrašnji radovi su se odužili tako da je hotel konačno otvoren tek 4. februara 1871. Do tada se Votson vratio u Englesku, gde je umro u maju 1871. godine, ostavivši svog sina Džona Votsona mlađeg, da vodi hotel i trgovinu sa zavesama.
Originalni dizajn, kako je prikazan na slici u Institutu Votson koju je naručio Votsonov sin iz 1901. godine, a koja sada visi u Institutu Votson u zamku Kerok., obuhvatao je planove za tradicionalni evropski mansardni krov[a], ali je izgrađen kao pojednostavljeni ravni krov.
Hotel je bio ekskluzivan posao za Evropu i bio je jedan od najpoznatijih hotela u gradu u svoje vreme. U petospratnoj strukturi bilo je smešteno 130 soba za goste, kao i predvorje, restoran i bar u prizemlju. Hotel je takođe imao atrijum 30m h 9m, prvobitno korišten kao plesna dvorana, sa staklenim krovnim prozorom.
Na svom vrhuncu, Votsonov hotel je u svom restoranu i plesnoj sali zapošljavao engleske konobarice, nadahnjujući uobičajenu šalu u to vreme: „Da je samo Votson uvezao i englesko vreme“[2][5].
Izgleda da je vlasništvo pripalo Votsonovoj supruzi Hani Mariji Votson, koja je sklopila ugovor o zakupu sa Sardar Abdul Hakom, Diler ul Mulkom i Diler ul Daulaom, na period od devetsto devedeset i devet godina 26. avgusta 1867[6].
Džon Votson mlađi vratio se u Englesku 1896. godine, a konkurencijom velikog hotela Tadž Mahal koji je otvoren 1903. godine, Votson je izgubio svoj premijerni status. 1920. godine Votson je prestao da bude hotel i preimenovan je u Vile Mahendra. Godine 1944, preimenovan je u Vila Esplanade, a 1960-ih je podeljen u male stanove i kancelarije za iznajmljivanje.
Tokom godina, zbog nebrige prema zgradi od strane stanara i vlasnika dovela je do toga da zgrada propada. Bilo je nekoliko je nelegalnih prepravki, a do 2005. zgrarda je bila u ozbiljno trošnom stanju. Jedan od mogućih razloga je činjenica da je prikupljena stanarina bila niska i nije se mogla dovoljno povećati zbog zakona o stabilizaciji stanarine[1]. 2005. zgrada je imala 53 porodice i 97 komercijalnih ustanova. Većina komercijalnih ustanova su advokatske komore pri građanskim sudovima u Bombaju i obližnjem višem sudu u Bombaju[2][5].
Zgrada je bila u vlasništvu Tatasa, a ranih 80 ih je prodata Sadiku Aliju[7].
Među zapaženim gostima hotela bio je i Mark Tven, koji je o gradskim vranama koje je video ispred svog balkona pisao u Pratećem ekvatoru[b][8].To je takođe bilo prvo mesto u Indiji u kojem je 1896. godine prikazan izum braće LumijerKinematograf.
Popularni mit u vezi sa hotelom bio je da je osoblje Votsonovog hotela zabranilo indijskom industrijalcu Džamšeddži Tata pristup hotelu. U znak odmazde izgradio je hotel Tadž Mahal, koji se nalazi u blizini indijske kapije, 1903. godine[2][5]. Međutim, mnogi istoričari, posebno autor Sharada Dvivedi, osporavaju ovu legendu na osnovu nedostatka dokaza koji dokazuju da je „Tata bio čovek osvete"[10].
Loše strukturno stanje zgrade i napori aktivista za očuvanje materijalne baštine, da nagovore njenog sadašnjeg vlasnika da investira u restauraciju, bili su neuspešni. Italijanski arhitekta Renzo Piano objavio je kakvo je trenutno stanje zgrade, i a kao rezultat njegovih napora, zgrada je u junu 2005. godine stavljena na listu "100 ugroženih svetskih spomenika" od strane Svetskog fonda spomenika sa sedištem u Njujorku NVO[11]. Samo nekoliko dana nakon nominacije, deo zapadne fasade zgrade, prvobitno balkoni a kasnije pretvoreni u male kancelarije, srušio se, usmrtivši jednu osobu i zdrobivši nekoliko automobila i motocikala parkiranih u ulici.
Zgrada je navedena kao II-A kategorija materijalne baštine[2][5]. 13. juna 2010. godine, Komitet za zaštitu nasleđa Mumbaja (MHCC) dao je odobrenje za obnovu strukture stare 130 godina. Radove na restauraciji trebalo je platiti i izvesti Uprava za stanovanje i razvoj Maharaštre (MHADA)[12].
Ništa nije preduzeto do 2019. kada je MADA zatražila savet za restauraciju od panela IIT a, Savet za restauraciju je ustanovio da: „Popravci će biti opasni jer mnogi strukturni elementi zgrade nisu čvrsto povezani jedni s drugima, bilo bi razborito srušiti Vile Esplanade.“. Ovu odluku su advokati materijalnog nasleđa odmah osudili[13]. Bilo da se izvede restauriracija zgrade ili ne, kako će se to finansirati i prava stanara, bili su tada predmet različitih sudskih slučajeva do 2020. Stručno veće koje je imenovao sud utvrdilo je do januara 2020. da bi zgrada mogla i trebalo da bude obnovljena[14].
^Mansardni krovMansarda ili mansardni krov (koji se još naziva i francuski krov ili ivični krov) je četvorostrani krov u gambrel stilu koji se odlikuje sa dva nagiba sa svake strane sa donjim nagibom, probijenim mansardnim prozorima, pod strmijim uglom u odnosu na gornjinagib krova. Strmi krov sa prozorima stvara dodatni useljivi prostor (potkrovlje) i smanjuje ukupnu visinu krova za dati broj useljivih spratova. Gornji nagib krova možda neće biti vidljiv sa nivoa ulice kada se gleda zgrada iz neposredne blizine.
^Prateći ekvator (ponekad naslovljen Više skitnica u inostranstvu) je nefiktivni društveni komentar u obliku putopisa koji je objavio Mark Tven 1897. godine.
^The inscription reads "“This building was designed in London for John Watson of Gelt Hall by Messrs Ordish and Le Febre. The materials for this were wholly English; the iron frame from Derby, the bricks and cement from the bank of the Thames, the tiles from Staffordshire, and finally the red stone plinth and column bases from Penrith.”
^Later on, another indenture was made on the date 22 12 1885, between the trustees of Port Trust of Bombay and Sardar Diler ul Mulk in which land on the Wellington Reclamation Estate of Bombay of 8129 sq.yards was leased by the Sardar Abdul Haq for a term of fifty years from 01-01-1880.
^Choksi, Mansi (16. 12. 2008). „Unbreakable: An Enduring Symbol Of Mumbai’s Culture, Heritage And Global Status Turns 105 Today”. Times of India. Times Group.CS1 održavanje: Format datuma (veza)
Izgled hotela krajem 1860-ih
Votsonov hotel, 19. vek
Slika „Zgrada Džona Votsona, Bombaj, Indija”, koja se trenutno nalazi u Votsonovom institutu, prikazuje prvobitni dizajn Votsonovog hotela.
_with_Rajabhai_Clock_Tower_in_the_background,_Mumbai.jpg)
