Društvo Sveti Sava

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Društvo Sveti Sava
Osnivanje1886
LokacijaBeograd, Srbija

Zgrada Fizičkog fakulteta u ulici Cara Dušana. Ranije je to bila zgrada Društva Sveti Sava[1]

Društvo Sveti Sava je dobrovoljno, nevladino i neprofitno udruženje u oblasti kulture, prosvete i humanitarne delatnosti. Osnovano je pod imenom Društvo Svetoga Save 1886. godine u Beogradu sa ciljem da radi na održavanju i zaštiti srpskoga naroda u Osmanskom carstvu, odnosno u južnoj Srbiji i Bosni i Hercegovini.[2] Pod današnjim imenom, Društvo je obnovljeno 1994. godine. Osnivač Društva bio je poznati srpski političar, univerzitetski profesor i pisac Svetomir Nikolajević (1844—1922).[3]

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Po svoj prilici kralj Milan Obrenović i Garašaninova vlada dali su podsticaj za osnivanje Društva Svetoga Save. Ono je nastalo 1886. godine, nakon srpskog poraza u ratu sa Bugarskom, na Slivnici. To rodoljubvo udruženje je u tom teškom nacionalnom trenutku "okuražilo nacionaliste i patriote da ne klonu duhom, već da produže rad svoj i prethodnika".[4] Društvo je osnovano na skupštini 24. avgusta 1886. godine, sa ciljem da radi na održavanju i zaštiti srpskoga naroda u Osmanskom carstvu. Referisao je na skupštini Stevan Kaćanski a do tada je već pristupilo Društvu Sv. Save oko 300 članova utemeljivača. Profesor Velike škole Svetomir Nikolajević je izabran za predsednika Glavnog odbora društva. Rad društveni je u svojoj osnovi imao najpre prosvetni karakter, i bio usmeren na još ne oslobođene srpske krajeve. Društvo su osnovali Svetomir Nikolajević, Stevan Vladislav Kaćanski, Đ. Milovanović, D. Jovanović, Đuro Kozarac, Ljubomir Kovačević, M. Marinković i protosinđel Firmilijan.[2] Mihailo Bogićević se isto angažovao oko osnivanja ovog društva, a bio je i njegov potpredsednik.[5] Društvena pravila je potvrdio tadašnji srpski ministar prosvete i crkvenih poslova Milan Kujundžić, 13. jula 1886. godine u Beogradu. Društvo je prvenstveno trebalo da zaštiti naš narod od terora bugarskoga egzarhata u Staroj Srbiji.[2] Trebalo je i da pruži podršku Srbima u Bosni i Hercegovini. Zadatak društva je bio da šire prosvetu i njeguju nacionalne osećaje u celom srpskom narodu bez obzira na veru, tako da su (nakon Prvog svetskog rata) nastupali sa devizom:

Brat je mio, koje vere bio.[2]

Društvo je u početku svu pažnju usmerilo na Staru Srbiju i Makedoniju. Nastojalo je što hitnije da pomogne srpskim školama, crkvama, učiteljima, sveštenicima i đacima u ugroženim krajevima u kojima se usled bugarske propagande a uz tursku podršku naglo smanjivao broj srpskih škola i crkvi. Društvo je u ta područja počelo da šalje veliki broj knjiga rodoljubive sadržine. Snabdevali su crkve i škole, a pored toga slali i novac učiteljima i sveštenicima. Ministar prosvete Vladan Đorđević je 1888. od društva tražio da naprave nacrt plana šire srpske akcije u tim područjima. Društvo Svetoga Save se pored toga posvetilo osnivanju prosvetnih ustanova u Beogradu na kojima su se obrazovali mladići poreklom iz Stare Srbije i Makedonije ili oni koji bi došli po preporuci srpskih konzula iz tih krajeva. Od poznatih pitomaca Društva Svetoga Save kasnije su se istakli učitelji Bogdan Radenković i Jovan Ćirković, te četničke vojvode Jovan Babunski i Jovan Dovezenski. Vlada Save Grujića 1890. odlučila je da se nacionalni rad u Staroj Srbiji prepusti ministarstvu spoljnjih poslova, odnosno srpskim konzulima. Došlo je do neslaganja društva i ministarstva spoljnjih poslova, a na društvo se žalila i Prizrenska bogoslovija. Ministar spoljnjih poslova je zbog toga 1891. godine ukinuo državnu pomoć Društvu, a njihove pitomce razmestio po drugim državnim školama. Društvo je prestalo da radi na polju nacionalne politike u Staroj Srbiji. Rad će ponovo obnoviti tek 1903 godine. Postojalo je i srodno Društvo Srpska braća, koje se pominje u društvenoj "Spomenici" 1937. godine.

Aktivnost u Srbiji[uredi | uredi izvor]

Društvo je osnovano 1886. godine i radilo je do 1941. sa kraćim prekidom tokom Prvog svetskog rata. Već na prvoj redovnoj skupštini održanoj 25. januara 1887. godine videla se snaga i njegov polet. Tada je bilo (nakon pet meseci delovanja) već formiranih 43 pododbora, 1242 člana utemeljivača sa ulogom od 100 dinara i 3500 redovnih članova, sa članarinom od pet dinara.[4] Prvi pododbori formirani su tokom prvog meseca rada: u Kragujevcu, Valjevu, Aranđelovcu, Pirotu, Nišu, Šapcu, Užicu i Žagubici. Kapital dobijen od članarine i priloga dat je 1886. godine na štednju sa kamatom, u "Beogradski kreditni zavod".[6]

Okupljalo je to rodoljubivo društvo najviđenije i najumnije ljude Srbije tog vremena, gospodu i dame podjednako. Osnovali su mnoge zadužbine u Srbiji i bavili se izdavačkom delatnošću. Najznačajnija publikacija bio je časopis "Brastvo", koji je izašao u 32 knjige, počev od 1887. godine. Objavljeno je više knjiga već od prve godine rada, poput propagandne knjižice "Društvo Svetog Save" i zbirke književnih radova "Bratstvo". Na pedesetogodišnjicu svog rada Društvo Svetog Save je priredilo i objavilo svoju "Spomenicu" 1937. godine.

Osim što je pomagalo prosvetne, kulturne i druge ustanove, Društvo se brinulo za siromašnu, obdarenu decu i studente, preko stipendija koje su im omogućavale školovanje. Društvo je slalo besplatno knjige školama, narodnim čitaonicama i kulturnim ustanovama, kao i svojim članovima.

Od 1887. do 1912. godine, Društvo je imalo u Beogradu osnovnu i produžnu školu kroz koju je prošlo 20.000 dece iz krajeva pod okupacijom. Prilozima članova, osim ovih delatnosti, podignuto je i nekoliko palata u Beogradu kao i dom Društva u Dušanovoj ulici. Ta imovina sada je predmet zahteva za restituciju.

Obnova društva[uredi | uredi izvor]

Rad Društva obnovljen je 1994. godine. Tom činu prisustvovalo je oko 80 univerzitetskih profesora, umetnika, novinara, predstavnika naučnih, kulturnih i drugih javnih institucija i delatnosti, koji su jednoglasno usvojili Statut koji je u svojim najvažnijim delovima bio nastavak starog i time dali podstrek da Društvo nastavi tamo gde je stalo 1941. godine.

Izdavanje časopisa (promenjen je stari naziv "Brastvo") "Bratstvo" obnovljeno je 1996. godine štampanjem izbora iz prethodnih knjiga (1887-1941). Od tada do 2010. godine izašlo je četrnaest brojeva časopisa.

Društvo svake godine organizuje tribine za građanstvo, kao i svoje redovne sastanke, skupove i proslavu slave Svetog Save. Za Savindan, 27. januara, organizuje se tradicionalni konkurs za učenike osnovnih i srednjih škola na slobodnu temu o Svetom Savi. Nagrađenim učenicima dodeljuju se knjige na poklon. Svake pete godine štampa se Zbornik nagrađenih radova na konkursu.

Organi Društva su Skupština, Upravni odbor, Predsednik, Izvršni odbor i Nadzorni odbor.

Članovi osnivači 1886.[uredi | uredi izvor]

  • Članovi Društva Sv. Sava
  • Sreten Stojković
    Sreten Stojković
  • Pera Đorđević
    Pera Đorđević
  • Arhimandrit Firmilijan
    Arhimandrit Firmilijan
  • Milovan Marinković
    Milovan Marinković
  • Milan Milićević
    Milan Milićević
  • Ljubomir Kovačević
    Ljubomir Kovačević
  • Kosta Šumenković
    Kosta Šumenković
  • Dimitrije Jovanović
    Dimitrije Jovanović
  • Đoka Milovanović
    Đoka Milovanović
  • Svetomir Nikolajević
    Svetomir Nikolajević
  • Stevan Kićanski
    Stevan Kićanski
  • Tihomilj Marković
    Tihomilj Marković

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Milanović, Jasmina (2012). DELFA IVANIĆ, USPOMENE. Beograd: INSTITUT ZA SAVREMENU ISTORIJU. str. 55. ISBN 978-86-7403-172-8. 
  2. ^ a b v g Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka, Beograd 1929, knjiga 1, 575
  3. ^ Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 167—168. 
  4. ^ a b "Vreme", Beograd 1937. godine
  5. ^ Milanović, Jasmina (2012). DELFA IVANIĆ, USPOMENE. Beograd: INSTITUT ZA SAVREMENU ISTORIJU. str. 54. ISBN 978-86-7403-172-8. 
  6. ^ "Stražilovo", Novi Sad 1886. godine

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Друштво_Свети_Сава&oldid=27748511”