Epidemija kuge u Dubrovniku 1348—1349.

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Epidemija kuge u Dubrovniku
Klasifikacija i spoljašnji resursi
SpecijalnostInfektologija
Epidemiologija

Epidemija kuge u Dubrovniku 1348—1349. jedna je od masovnijih epidemija koja je vladala u ovom priobalnom gradu sa izrazito trgovinski orijentisanom privredom i saobraćajem, što ga je na neki način činilo predodređenim i pogodnim za pojavu ove pošasti. Prema dosadašnjim istraživanjima, evropski istoričari zaključili su; da je kuga „došla u grad“ 1348. godine i da joj je trebalo da ovlada Dubrovnikom, vremensko razdoblje - koje je od dolaska prvih zaraženih do izbijanja epidemije,[a] približno trajalo šest nedelja.[1]

Prema hroničaru Nikoli Ragninu, bolest je u Dubrovnik došla 15. januara 1348. godine, proširila se čitavim dubrovačkim područjem i zadržala sedam meseci, a njene posledice osećale su se još čitave naredne tri godine.[2]

Tokom marta 1348. epidemija je uzela maha i proširila se u druge dalmatinske gradove. O tome svedoče zapisnici mletačkog Veća umoljenih s kraja marta 1348. godine. Čini se da se i sama Serenisima tih meseci našla strašno pogođena, jer je na izjave i vapaj za pomoć Trogirana i Splićana i strašan pomor u ovim gradovima odgovorila samo rečima sažaljenja. Prema svemu sudeći, bolest se iz ovih gradova proširila i ka dalmatinskom zaleđu. O tome posredno svedoči podatak da su početkom marta građani Splita i Trogira želeli pomoći knezu Mladenu Šubiću, koji se našao pokošen bolešću.[3] Međutim bolest je bila jača i knez Mladen je početkom maja preminuo u Trogiru.[4][5]

Ozbiljnost epidemije bila je velika jer je tokom marta bolest uzela toliko maha, ne samo u samom gradu Dubrovniku, već i na čitavoj istočno-jadranskoj obali. U širenja zaraze na Jadranu u potpunosti se uklapa i širi prostor Venecije, gde je epidemija zavladala krajem januara 1348. godine a razbuktala se upravo u periodu od marta do juna 1348. godine.[1]

Osnovni pojmovi o kugi[uredi | uredi izvor]

Spore bacila kuge i njen vektor buva

Kuga je jedna od najopasnijih, epidemijskih, akutnih vektorski zaraznih bolesti, koja iako je bila poznata više od hiljadu godina (uglavnom po strahovitih posledica), njen uzročnik otkriven je tek krajem 19. veka, od strane dvojice bakteriologa - Japanca Šibasabure Kitasatoa i Švajcaraca Alekandra Jersin. Oni su uz pomoć mikroskopa godine 1894. prvi put izolovali bacil kuge, koji je po jednom od naučnika nazvan Jersinija pestis, poznata pod nazivom i Pasturela pestis (Yersinija pestis-Pasteurella pestis).[6]

Bacil kuge koji primarno živi na divljim glodarima, zajedno se buvom koja parazitira na tim glodarim predstavljaju vektor prenosa zaraze. Ljudska buva (pulex irritans) obično ne predstavlja opasnost, jer gotovo nikad ne postaje prenosilac, međutim vrsta buve (xenopsylla cheopsis), koja živi na malim glodarima, najčešći je i glavni prenosilac kuge. Inkubacija traje od 2 do 15 dana, najčešće 4-5 dana u zavisnosti od oblika bolesti.[7]

Najčešći je bubonski (žlezdani) oblik koji se karakteriše pojavom otoka limfnih žlezdi - bubona u predelima pazuha i prepona (ponekad i vrata) i stvaranjem karbunkula na koži. Ovaj oblik kuge smrtonosan je u 30-75% slučajeva. Drugi je plućni oblik kuge (ponekad se naziva i kapljični), koji je znatno ređi i manifestuje se snažnom upalom pluća, temperaturom i krvavim kašljem. Redovno završava smrću u 95%slučajeva. Treći oblik kuge je septični oblik, koji se karakteriše visokom i naglom temperaturom i infekcijom krvi, nakon koje, skoro redovno, smrt nastupa vrlo brzo.[8]

Kao epidemijska bolest kuga je odavno nestala iz Evrope, ali i dalje tinja u pojedinim žarištima širom sveta. Mnoge nepoznanice vezane za nju su rešene i uzročnik je poznat. Primarni vektor odgovoran za masovno širenje kuge je mišja buva, koja uzročnika kuge primarno šii među glodarima, a preko njih i među ljudima. Interhumani prenos kapljičnom infekcijom je redak i danas se leči antibioticima, a proizvedene su i vakcine, koje uspešno štite protiv kuge.[9]

Smatra se da su istoriji čovečanstva postojale tri velike pandemije;

  • Prva — koja je započela u 6. veku, oko 540. godine u Vizantijskom carstvu za vladavine cara Justinijana
  • Druga (poznata kao "Crna smrt" ) — javila se polovinom 14. veka i od koje je umrla trećina evropske populacije. U ovu epidemiju spada i ona koja se dogodila u Dubrovniku 1348/49. godine.
  • Treća — koja se proširila iz Kine u Hong Kong krajem 19. veka. Od nje su u Kini i Indiji umrli milioni ljudi.[10][11][12][13]

Takođe, u literaturi se navodi da je do 1500. godine posle Hristovog rođenja, bilo 109 epidemija kuge, od čega je 45 epidemija bilo od 1500. do 1720. godine.[14]

Uslovi koji su vladali u vreme izbijanja epidemije[uredi | uredi izvor]

Širenje kuge u Evropi (1346–53)

Pandemija, koja je zahvatila Evropu, a u njoj Dalmaciju i Dubrovnik bila je na vrhuncu u 14. veku a završila se tek s kraja 17. veka. Smatra se da se kuga prvo pojavila u Kini i Indiji i potom proširila na centralnu Aziju. Novija istraživanja grobova i kostiju obolelih dokazala su da se zaista radilo o epidemiji kuge, za razliku od drugih epidemija čiji uzročnik je ostao nerazjašnjen. Smatra se, da su za ponovnu pojavu kuge nakon Justinijanove kuge, na evropskom kontinentu bili odgovorni Mongoli (Tatari). Njihova osvajanja na azijskom kontinentu tokom 13. i 14. veka i nomadski načina života, koji se odvijao u stalnom kretanju, omogućio je neprestano širenje kuge.

Deo istoričara navodi, da su krstaši, vraćajući se iz Svete zemlje u 12. i 13. veku, ubrzali njeno širenje.

Prvo su bile napadnute zemlje duž trgovačkih puteva, a iz njih se kuga širila na istok, zapad i sever. Pojava „Crne smrti“ (kako su je nazvali zbog velike smrtnosti),[b] 1348. godine obeležila je srednji vek, jer se Zapad nikad pre nije suočio sa epidemijom, takvih razmera i posledica, koja je prema procenama stanovništvo pojedinih zemalja smanjila za dve trećine. Broj obolelih i preminulih varirao je od regije do regije pa se procene gubitaka kreću od jedne do tri četvrtine ukupnog broja stanovništva.

Pojavi kuge prethodile su godine gladi početkom 14. veka te stalni ratni sukobi. Među najznačajnijim ratnim sukobima u ovom istorijskom periodu bio je „Stogodišnji rat“, vođen između Engleske i Francuske. U drugim evropskim regionima takođe su ratna zbivanja obeležavala drugu polovinu 13. i prvu polovinu 14. veka. Tako je sredozemni prostor bio poprište sukobom između Venecije i Đenove, dvaju gradova koji su se borili za trgovačku dominaciju na Sredozemlju. Na istoku sredozemnog bazena, Vizantija je vodila borbu sa Osmanlijama, čija je ratna moć početkom 14. veka doživljava jedan od svojih uspona.

Jedan od faktora koji je svakako pogodovao strahotama kuge po stanovništvo bila je gustina naseljenosti, u gradskim zajednicama, i sve izraženija migracija stanovništva tokom ratova, neprosvećenost stanovništva, kao i neprestani razvoj trgovačkih i saobraćajnih veza.

Propusti dubrovačkih vlasti[uredi | uredi izvor]

Kada je epidemija buknula na ostrvu Šipanu (na slici), dubrovačke vlasti u prvi mah nisu dovoljno rigorozno reagovale, što je uskoro rezultovalo činjenicom da se grad Dubrovnik našao pod udarom jedne od najstrašnijih pošasti.

Prema zapisnicima rada dubrovačkih veća, javni život u Dubrovniku bio je podložan odlukama zakonodavnih i upravljačkih tela dubrovačke opšine. Dubrovački većnici Velikoga veća nisu dovoljno ozbiljano shvatili pojavu većeg broja bolesnih i umrlih na ostrvu Šipan, pa je izostala i energična reakcija na prve znake epidemije na njihovu području, a time i konkretna i organizovana „odbrana grada“, koja je ubrzo postala više nego neophodna. Većnici, zbog neznanja, najverovatnije, nisu bili svesni prirode bolesti i opsnosti njenog uzročnika, i ovom problemu pristupili su birokratski - naknadnim rešavanjem posledice koje su rezultovale neredom u uprava i ustaljenom načinu života grada.

Pored neznanja, jedan od razloga zašto vladari Dubrovnika nisu odmah izolovali zaraženo ostrvo verovatno su bili ekonomske prirode - nisu hteli nepotrebno proširiti paniku i time privremeno isključiti svoj grad sa trgovačke karte istočnoga Jadrana. Slično su postupale i vlasti u drugim trgovačkim gradovima u Dalmaciji, mada je bilo i gradskih magistrata koji su se drugojačije poneli na pojavu epidemije.[15]

Jedan od prvih problema koji je pokrenuo Dubovačku vlast na akciju bila je nemogućnost legalnog izvršenja oporuka usled smrti svedoka i notara. Problem su pokušali da reše tako što su krajem februara i početkom marta osnovali telo da reši ovaj administrativni zastoj. Međutim, umesto da reši osnovni uzrok epidemije, vlast je svojim pogrešnim odlukama izazvala još veći haos, u administraciji izvršenja oporuka.[16]

Minimalno preduzete mere nisu donele rezultata, pa se epidemija vrlo brzo se ostrva Šipana proširila na grad. Dubrovniku je ubrzo zapretilo stanje potpunog haosa. Tek tada je dubrovačkoj vlasteli postalo jasno da je neophodna njihova hitna i racionalna reakcija, jer je već u martu smrtnost dostigla tolike razmere da gradska groblja nisu bila u stanju da prihvate sve veći broj naglo preminulih.

Tok epidemije[uredi | uredi izvor]

Prema verodostojnim činjenicama epidemija je prvo izbila na ostrvu Šipan, do kojeg zasigurno došla morskim putem, najverovatnije na mletačkim lađama koje su, jednako kao i đenoveške, nosile „Crnu smrt“ kao usputni i neželjeni teret zajedno sa robom sa Bliskog istoka.

„Crna smrt“ svoj put širenja bolesti i smrti započela u Mesini u septembru 1347. godine, da bi već u decembru zahvatila i Regije u Kalabriji, a do januara 1348. proširila se do Đenove i Pize.[17] U Veneciji epidemija je registrovana krajem januara i početkom februara 1348. godine, tako da se dubrovačka regija sasvim dobro uklapa u ovakav kalendar kuge na području jadranskog basena.[17]

Međutim ne treba isključiti i mogućnost da je epidemija došla kopnenim putem iz dubrovačkog zaleđa ili sa balkana kopnenim putem, jer je Dubrovnik od početka 13. veka imao vrlo razvijene kopnene trgovačke veze sa krajevima u svom zaleđu, i ostalim zemljama Balkanskog poluostrva.[v]

Viševekovne posledice[uredi | uredi izvor]

Kuga je imala veliki demografski uticaj na stanovništvo tog perioda, zbog smanjena vojne moći, poreskih prihoda, poljoprivrede, koji su bili neophodni za održavanje razvoja države i vojske. U periodu više od dva veka, kuga je paralisala i većinu trgovina i trgovinske razmene. Iako se Evropa postepeno uspevala oporaviti, način na koji su Evropljani od tad počeli gledati na smrt, veru i život više nije bio sasvim isti.[18]

I pored oskudnih podataka, pretpostavlja se da su epidemije u 14. veku (1348, 1378, 1397. godine) teško pogodile ne samo Dubrovnik već sve dalmatinske gradove i znatno izmenile njihovu društvenu strukturu. Tako je, zbog pomora plemstva u Šibeniku nedostajao kvorum u gradskom veću u Šibeniku, tako da je 20 pučana moralo dobiti plemićke titule. Epidemije, su imale svoje „repove“ i u 15. veku. Smatra se da je u Zadru između 1418. i 1500. godina bilo 12 epidemijskih talasa, dok je epidemijski talas koji je trajao od 1526. do 1527. godine usmrtio polovinu stanovnika Splita.

O kugi u Hrvatskom primorju, Istri, Kvarneru i kontinentalnom delu Hrvatske zna se manje nego o kugi u Dalmaciji, i posebno u Dubrovniku. Spominje se kuga u Rijeci 1599, ali se pretpostavlja da je i Rijeku i Istru pogodila "Crna smrt" 1348. godine, a postoje podaci koji navode da je samo Rab u šest meseci 1562. od kuge izgubio tri četvrtine stanovništva. U samom gradu ostalo je stotinak stanovnika, a na celom ostrvu jedva devet stotina.

Iskustva iz epidemije pretočena u protivepidemijske mere[uredi | uredi izvor]

Nakon epidemije kuge, koja je u više navrata harale prostorom Dubrovnika od 1348. do 1374. godine od preminuo je velik broj stanovnika. Rešenje za ovakvo stanje bilo je; obustaviti trgovinu sa drugim krajevima, pogotovo s istokom, odakle je kuga najčešće i dolazila (što bi za razvoj samoga grada bilo pogubno), ili uvesti određene protivepidemijske mere koje bi istovremeno omogućavala slobodnu trgovinu i zaštitu od kuge i drugih zaraza.

Lazaret u Dubrovniku kraj vrata od Ploča

Rešenje je nađeno u tome, što je 27. jula 1377. godine vlast u Dubrovniku uvela obavezni karantin za sve osobe koje su dolazile u ovaj grad iz zaraženih krajeva. Ta odredba, pod nazivom „Liber viridis“ (lat. Liber viridis (cap. 49, fol 78) Veniens de locis pestiferis non intret Regusinum vel districtum — „дошљацима из заражених места забрањује се улаз у Дубровник или околину“ nalazi se u jednoj od gradskih uredni sačuvanoj u arhivi Dubrovnika.

Po ovoj uredbi sve osobe iz zaraženih mesta morale su pre ulaska u grad morale su da borave najmanje 30, a kasnije i 40 dana,[g] na za to gradskom uredbom određenim mestima, karantinima ili lazaretima kako bi se proverilo da li će se kod njih razviti bolest.

Karantini su se prvo nalazili u; Cavtatu, na obližnjim ostrvima Mrkan, Bobari i Svetom Petru. Od 1430. godine nalazio se na Dančama kraj „vrata Dubrovnika“, a kasnije na ostrvu Lokrumu naspram Dubrovnika. Godine 1590. godine premešten je kraj „vrata od Ploča“, gde se i danas nalaze sačuvani objekti.

Ukoliko bi kuga, kojim slučajem ipak projavila na područje Dubrovačke republike, ona ne bi prešla u sam grad, jer su se po saznanju za bolest, vrata grada odmah zatvarala i ulaz u Dubrovnik bio je onemogućen bilo kome iz okoline gde je harala kuga, pod pretnjom smrću.

Ako bi se kuga ili druga zarazna bolest javila prvo u gradu, iseljavano je stanovništvo iz grada, a do završetka epidemije Dubrovnik je čuvalo 10 patricija. Onaj za koga bi se utvrdilo da je uneo kugu u Dubrovnik ili drugu zaraznu bolest, bio je najoštrije kažnjen, tako da i smrtna kazna u za kliconošu nije bila retkost.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Kako je to zabeleženo u pisanoj građi, sačuvanoj u Dubrovniku
  2. ^ Termin Crna smrt (mors atra) nastao je u narednim vekovima
  3. ^ Prema, sačuvanim arhivskim materijalima ipak je mala podrške toj tezi, iako epidemiologija kao nauka ostavlja prostora za nju.
  4. ^ Po broju 40 karantin je dobio ime quaranta, lat. četrdeset)

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Benedictow 2004, str. 57–60
  2. ^ L'anno di Cristo 1348. Peste orrendissima et crudelissima fu quest’anno in Ragusa. Cominciò a di 15 gennaro, et (continuò) per corruzion dell’aria, per tutto lo territorio, per mesi 7, benché durasse anni 3 ... (Ragnina, 227).
  3. ^ Codex diplomaticus regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae, sv. 11, ur. Tadija Smičiklas (Zagreb: JAZU) (1913). str. 444.
  4. ^ Grga Novak, Prošlost Dalmacije, sv. 1 (Split: Marijan tisak. str. 2004), 128
  5. ^ Povijest Hrvata – srednji vijek, ur. Franjo Šanjek i Franko Mirošević(Zagreb: Školska knjiga) (2003). str. 224.
  6. ^ Andrew Cunningham, “Transforming plague: The laboratory and identity of infectious disease” u The laboratory revolution in medicine, ur. Andrew Cunningham i Penny Williams (Cambridge: Cambridge University Press, 1992), 209-244
  7. ^ Tatjana Buklijaš, “Kuga: nastajanje identiteta bolesti”, Hrvatska revija 2/2 (2002): 90-95
  8. ^ Philip Ziegler, The Black Death, (London: Penguin Books, 1998), 26-27
  9. ^ BUKLIJAŠ, T. (2002): Kuga: Nastajanje identiteta bolesti. Hrvatska Revija 2, 90-95.
  10. ^ GUIYOULE, A., F. GRIMONT, I. ITEMAN, P. GRIMONT and M. LEFEVRE (1994): Plague pandemics investigated by ribotyping of Yersinia pestis strain. J. Clin. Microbiol. 32, 634-641.
  11. ^ ZIEGLER, P. (1998): The Black Death. Penguin-London.
  12. ^ PRENTICE, M. B. and L. RAHALISON (2007): Plague. Lancet 369, 1196–1207.
  13. ^ ABBOTT, R. C. and T. E. ROCKE (2012): Plague. USGS National Wildlife Health Center (Circular 1372).
  14. ^ MEYER, K. F. (1961): Plague. In: Hull, T. G.: Diseases Transmitted from Animals to Man. Springfield, Illinois (USA). str. 467–508.
  15. ^ Grmek, “Le concept d'infection …”, 35-38; Henderson, “The Black Death in Frlorence …”, 143-144 JanekovićRömer, “I lazzaretti di Dubrovnik …”, 246-250.
  16. ^ Dinić, Dušanka. “Uticaj kuge od 1348. na privredu Dubrovnika” Godišnjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu 5 (1960): 2, 23, 32.
  17. ^ a b Bergdolt, Klaus. La peste nera e la fine del medioevo (Monferrato: Edizioni Piemme Pocket, 2002).
  18. ^ Philippe Ariès, Eseji o istoriji smrti na zapadu – od srednjeg veka do naših dana, Beograd: Pečat, 1989.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Benedictow, Ole J. (2004). The Black Death 1346-1353: The Complete History. Woodbridge: The Boydell Press. str. 57—60. 
  • Baras, Frano, Prohujalo pod Marjanom, Naklada Bošković, Split. 2010. ISBN 978-953-263-147-0.
  • Gligo, Vedran i Morović, Hrvoje, Legende i kronike, Split, 1977.
  • Novak, Grga, Povijest Splita, knjiga prva, Škuna, Split. 2005. ISBN 978-953-97861-7-3.
  • Novak, Grga, Povijest Splita, knjiga druga, Škuna, Split. 2005. ISBN 978-953-97861-8-0.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]



Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje
u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Епидемија_куге_у_Дубровнику_1348—1349.&oldid=27441587”