Nimfolepsija
Nimfolepsija je vjerovanje starih Grka da su pojedinci mogli biti posjednuti nimfama. Pojedinci koji su sebe smatrali nimfoleptima pokazivali bi veliku vjersku odanost nimfama. Primer je Arhedem iz Tire, koji je sagradio svetilište nimfama u pećini Vari severoistočno od Atike,Grčka.[1]
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Nimfolepsija, izraz koji je prvi put upotrebio Ričard Čendler 1775. godine u Putovanju po Grčkoj,[2] opisuje se kao „bezumljenje ili ushićenje [koje je] trebalo da obuzme čoveka kada je gledao u nimfu“.[3] Potiče od grčke reči nimfa, što znači „nevesta“, „lepa mlada žena“, zatim „polubožansko biće u obliku lepe devojke“,[4] i epilepsija, od grčke reči epilepsis, što znači „napad“.[5] Iako koren nimfolepsije podrazumeva napad ili napad, prema Sokratu, kao što je predstavljeno u Platonovim spisima, osoba je mogla da doživi nimfolepsiju bez ikakvog „cepanja odeće, griženja usana, ili grčeva, ili ludila“.[1] Platon u svojim spisima implicira da se nimfolepsija kod drugih pokazala „pojačanom svešću i elokvencijom“.[1] Antička Grčka je takođe imala reč nimfleptos, što znači „uhvaćen od nimfa“.[3]
Nimfe[uredi | uredi izvor]
Nimfa je u grčkoj mitologiji pripadnica vrlo širokog kruga nižih ženskih božanstava — duhova prirode: šuma, reka, izvora, livada, planina i mora.[6] Nimfe se često povezuju s plodnošću, rastom (drveća) i vodom. Nisu besmrtne ali izuzetno dugo žive i u načelu su ljubazne prema ljudima. Najčešće se smatra da su bile ćerke Zevsa,[6] Okeana[6] ili Geje[6], ali drugim bogovima ili boginjama je takođe pripisivano roditeljstvo tokom godina. Nimfe Drijade su besmrtne, za razliku od ostalih vrsta, na primer Hamadrijada, koje su živele u hrastovom drveću i umirale zajedno s njim. Besmrtne su bile i nimfe Okeanide i Nereide, ali je većina nimfi bila smrtna iako su imale jako dug životni vek. Neke starije nimfe, kao što su one iz Okeanida iKlasa Nereida , bile su poznate kao besmrtne boginje, ali većina nimfi je imala konačan, iako veoma dug životni vek.[6]
Omiljena zabava mnogih nimfi bio je lov. Ove nimfe su često bile družbenice boginje Artemide (Dijane), boginje lova. Ona je bila moćna boginja šuma i gospodarica divljih zveri. Zbog velikog broja nimfi koje su je pratile, ponekad se naziva i boginjom nimfi. Mnoge nimfe su pokušavale da se takmiče s Artemidom, ne samo u lovu, već i čuvanju devičanstva. To je često bilo nemoguće, jer su moćni bogovi (npr. Zevs, Posejdon, Apolon...) ili smrtni ljudi (npr. Minoj, Sizif, Odisej) često pokušavali da ih zavedu ili otmu. Međutim, malo nimfi je uspelo da pobegne zaljubljenim bogovima ili ljudima i da sačuva svoju čednost.[7][8][9] U Italiji su postojala domaća božanstva potoka, brzaka i vode (zvana Limfe) koja su vrlo slična grčkim nimfama.
Arhedem i pećina Vari[uredi | uredi izvor]
Pećina Vari, poznata i kao pećina Nimfoliptos, nalazi se severoistočno od Varija u Atici, Grčka. Pored toga što je svetilište posvećeno nimfama, pećina Vari je i svetilište posvećeno bogovima Panu i Apolonu. Poznata je i kao Panova pećina, a jedinstvena je po reljefima koje je u steni urezao nimfolept Arhedem.[2] Arhedem je bio rodom iz Tire, ostrva koje je danas poznato kao današnji Santorini[10] i nalazi se 318 kilometara od pećine Vari.[11] Prema pisanju Ričarda Čendlera u njegovom izveštaju u Putovanju po Grčkoj, Arhedem se preselio iz svog rodnog grada i nastanio se u Atici, koja je bila 35,5 kilometara od pećine Vari[12] gde će kasnije stvoriti svoje svetilište nimfama, Apolonu i Panu. Iako je to svetilište posvećeno i Apolonu i Panu, Arhedem je stvorio pećinu „za nimfe, koje su ga opsednule“.[2] Prema Arhedemosovim zapisima u pećini, pretpostavlja se da je pećina Vari bila opremljena staništem i baštom za nimfe, kao i bunarom sa vodom. Ričard Čendler, engleski antikvar, bio je prvi naučnik koji je 1765. izvestio o svojim nalazima pećine Vari,[2] ali pećinu je otkopao Čarls Hild Veler tek 1901. godine.[13]
U popularnoj kulturi[uredi | uredi izvor]
U savremenoj kulturi, nimfolepsija se takođe definiše kao „strast koju kod muškaraca izazivaju lepe mlade devojke”, i „divlje ludilo izazvano željom za nedostižnim idealom”.[3] Najpoznatiji primer je Lolita Vladimira Nabokova, gde je glavni lik Hambert Hambert opsednut devojčicama u predpubertetskom uzrastu koje naziva nimfetama, a sebe opisuje kao nimfoleptom.[14]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Connor, W. R. (1988). „Seized by the Nymphs: Nympholepsy and Symbolic Expression in Classical Greece”. Classical Antiquity. 7 (2): 155—189. JSTOR 25010886.
- ^ a b v g Chandler, Richard (1776). Travels in Greece: Or an Account of a Tour Made at the Expense of the Society of Dilettanti. str. 169–171. JSTOR 9781230252797.
- ^ a b v „Nympholepsy”. Online Etymology Dictionary.
- ^ „Nymph”. Online Etymology Dictionary.
- ^ „Epilepsy”. Online Etymology Dictionary.
- ^ a b v g d „Nymphai”. Theoi Project.
- ^ „Nymph”. Ancient History Encyclopedia. Pristupljeno 16. 12. 2022.(jezik: engleski)
- ^ „Nymph Greek mythology”. Britannica. Pristupljeno 16. 12. 2022.(jezik: engleski)
- ^ „Nymphs”. Theoi Greek Mythology. Pristupljeno 16. 12. 2022.(jezik: engleski)
- ^ „Thera”. World History Encyclopedia.
- ^ „Santorini to the Cave at Vari”. Google Maps.
- ^ „Attica, Greece to the Cave at Vari”. Google Maps.
- ^ Weller, Charles Heald (1903). „The Cave at Vari. I. Description, Account of Excavation, and History”. American Journal of Archaeology. 7 (3): 263—288. JSTOR 496689.
- ^ Nabokov, Vladimir (1959). Lolita. str. 5. ISBN 9789721013117.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Chandler, Richard (1776). Travels in Greece: Or an Account of a Tour Made at the Expense of the Society of Dilettanti. str. 169–171. JSTOR 9781230252797.
