Srodstvo (pravo)
Srodstvo se definiše kao pravom priznata veza između dva ili više lica između kojih postoje određena prava i obaveze. Dakle, srodstvo (u pravnom smislu) jeste uvek pravna veza, odn. drugim rečima - ja sam sa svojom majkom u srodstvu, ne zato što me je ona rodila, već zato što zakon kaže da smo u srodstvu. Ovo je zato što između određenih srodnika postoje vrlo značajna prava i obaveze, koja ne mogu da trpe nikakva odlaganja, jer je izuzetno važno da se ona izvršavaju (npr. Neki muškarac otkrije da je dete za koje je mislio da je njegovo, u stvari, dete ljubavnika njegove žene. Bez obzira na tu činjenicu, on će imati obavezu da ga izdržava, i to sve dok, u zakonom određenom postupku, ne dokaže da on nije otac. Ratio legis ovakvog rešenja je u tome što država ne može da dozvoli da se detetova egzistencija dovodi u pitanje zbog rasprave o njegovom poreklu).
Vrste srodstva[uredi | uredi izvor]
- Krvno srodstvo ili prirodno srodstvo
- Građansko srodstvo ili srodstvo po usvojenju
- Tazbinsko
- Duhovno
- Druge vrste srodstva
Krvno srodstvo ili prirodno srodstvo je veza koja postoji između lica za koje je utvrđeno, prema važećim pravnim pravilima, da proističu jedno od drugog ili proističu od zajedničkog pretka. Zasniva se rađanjem.
Niz srodnika po krvi koji proističu jedan od drugog čine jednu zamišljenu pravu liniju (linea recta). Prava linija može biti ushodna, ako se posmatra od jednog lica ka njegovim precima (sin, otac, deda, pradeda,...), ili nishodna - ako se posmatra od rodonačelnika ka potomcima (deda, otac, sin,...).
Ako niz srodnika ne proističe jedan od drugog, već od zajedničkog pretka (rodonačelnika) onda su to krvni srodnici u pobočnoj liniji (linea collateralis). Ovo pobočno srodstvo može biti punorodno, ako srodnici potiču od zajedničkog para predaka (npr. rođeni brat i sestra su pobočni srodnici koji su povezani preko zajedničkog para predaka (oca i majke)), takvi srodnici nazivaju se germani. Pobočno srodstvo može biti i polurodno - ako srodnici imaju samo jednog zajedničkog pretka (npr. polubraća i polusestre), pri čemu ako je taj zajednička predak otac onda se zovu konsagvini, a ako je majka zovu se uterini.
Građansko srodstvo ili srodstvo po usvojenju, za razliku od krvnog, od početka nastaje pravnim putem. Ponekad se označava i kao veštačko, adoptivno ili srodstvo po usvojenju. Naš stari Zakon o braku i porodičnim odnosima poznavao je dve vrste usvojenja - potpuno i nepotpuno. Potpuno usvojenje (adoptio plena) je, u potpunosti, imitiralo krvno srodstvo - usvojeno dete je stupalo na mesto rođenog deteta. Nepotpuno usvojenje (adoptio minus plena), za razliku od potpunog, stvaralo je prava i obaveze samo između usvojenika (i njegovih potomaka) i usvojioca (npr. neki čovek ima 2 rođena i jedno usvojeno dete i umre, na jednake delove nasleđuje sve troje dece. Međutim kada bi umrlo i jedno od rođene dece, nasleđivalo bi samo preostalo rođeno dete, ne i usvojeno, jer između preminulog i usvojenog deteta ne postoje nikakve pravne veze - ONI NISU U SRODSTVU).
Naše današnje pravo, oličeno u Porodičnom zakonu poznaje samo potpuno usvojenje, jer je jedan od zahteva međunarodne zajednice u našem približavanju Evropskoj uniji bilo potpuno izjednačavanje prava rođene i usvojene dece i time zabrana diskriminisanja usvojenika po bilo kom osnovu.
Tazbinsko srodstvo (affinitas, adfinitas) nastaje zaključenjem braka. To je pravna veza koja se stvara između jednog bračnog druga i srodnika drugog bračnog druga. Tazbinsko srodstvo ne nastaje između bračnih drugova međusobno, niti između njihovih srodnika! Prava i obaveze, u pravnom smislu, skoro i da ne postoje za vreme trajanja braka, već svoj najveći domet ostvaruju upravo po njegovom prestanku. Za vreme braka ova veza je pre moralna i društvena, nego pravna. U tazbinskom srodstvu se nalaze npr. očuh i maćeha sa svojom pastorčadi, babin drugi muž i unuci njegove žene, dedina druga žena i unuci njenog muža, zet i tašta, snaha i svekar itd.
Duhovno srodstvo poznaje i priznaje Srpska pravoslavna crkva. To je veza koja nastaje činom krštenja između onog koji se krštava sa svojim duhovnim ocem (kumom), koji posreduje pri njegovom novom rođenju (krštenju). Za Crkvu je ovo srodstvo od izuzetnog značaja, dok ono uopšte ne tangira pravo.
Druge vrste srodstva. Neki narodi (npr. Arapi) poznaju i druge vrste srodstva. Jedno od značajnijih je i srodstvo po mleku koje nastaje kada jedna ista žena (dojilja) doji dva deteta koja nisu međusobno u srodstvu. Između njih se stvara veza koja je i te kako važna, jer u nekim slučajevima daje pravo i na naslednopravni zahtev.
Računanje srodstva[uredi | uredi izvor]
Postoje dva načina na koje se može izračunati stepen srodstva između dva lica - civilno i kanonsko.
Civilno računanje potiče iz rimskog prava i ono je jedino relevantno za pravo. Ono se rukovodi principom „koliko rođenja, toliko stepeni“ ("quod generationem, tot gradus"). Dakle, otac i sin su pravolinijski srodnici, i to u prvom stepenu (jer ih deli jedno rođenje), deda i unuk su srodnici drugog stepena (jer ih dele dva rođenja), itd. Što se tiče pobočnog srodstva ono se izračunava tako što se prebroje rođenja od jednog srodnika do drugog i to preko prvog zajedničkog pretka. Tako su brat i sestra pobočni srodnici 2. stepena (broji se preko oca i majke), braća i sestre od stričeva i tetki pobočni srodnici 4. stepena (jer se broji preko prvih zajedničkih predaka, a to su tek deda i baba), itd. Ovakvo izračunavanje važi za krvne i adoptivne srodnike. Kod tazbinskoh se srodstvo računa tako što se izračuna krvno srodstvo jednog bračnog druga sa određenim svojim srodnikom, a drugi bračni drug će biti tazbinski srodnik sa tim rođakom u istom onom stepenu u kom je njegov supružnik u krvnom.
Kanonsko računanje primenjuje Crkva. Ono je nesavršeno zato što broji rođenja samo do zajedničkog pretka (i to preko one linije koja je duža), a ne i do srodnika čiji se stepen srodstva želi izračunati, tako da bih npr. ja sa svojim stricem i bratom od strica bio u istom stepenu srodstva - drugom.
Pravni značaj srodstva[uredi | uredi izvor]
Za naše pravo relevantne su samo prve tri vrste srodstva - krvno, adoptivno i tazbinsko, jer samo ona rađaju uzajmna prava i obaveze.
Krvno srodstvo: roditeljsko pravo, obaveze koje proističu iz ovog prava, obaveze dece prema roditeljima, pravo na izdržavanje, obaveza izdržavanja, smetnje prilikom zaključenja braka, smetnje prilikom usvojenja od strane najbližih srodnika, zabrana rodoskrvnuća (incest je krivično delo), sudija ili sudija porotnik, javni tužilac i veštak ne mogu vršiti svoju dužnost ako im je okrivljeni, njegov branilac, njegov zakonski zastupnik ili punomoćnik srodnik po krvi u pravoj liniji ili pobočni srodnik do 4. stepena,...
Adoptivno srodstvo: obzirom da u našem pravu sada postoji samo potpuno usvojenje, sva prava, obaveze i smetnje su iste kao i za krvno srodstvo, s tim što usvojenik zadržava zabranu sklapanja braka sa svojim biološkim srodnicima.
Tazbinsko srodstvo: stvara smetnju za zaključenje braka, postoji pravo i obaveza izdržavanja između nekih tazbinskih srodnika (pod određenim uslovima), sudija ili sudija porotnik, javni tužilac i veštak ne mogu vršiti svoju dužnost ako im je okrivljeni, njegov branilac, njegov zakonski zastupnik ili punomoćnik tazbinski srodnik do 2. stepena (jedini slučaj u našem pravu da se pridaje značaj drugom stepenu tazbinskog srodstva). Jedan kuriozitet, u Makedoniji, pod određenim uslovima mogu nasleđivati čak i tazbinski srodnici!