Tirelov kraljevski muzej paleontologije
| Tirelov kraljevski muzej paleontologije | |
|---|---|
| Royal Tyrrell Museum | |
 | |
| Osnivanje | 1985. |
| Lokacija | Dramheler Kanada |
| Kolekcija | paleontološka zbirka dinosaurusa |
| Broj predmeta | 150.000 |
| Posetioci | 400.000 (2014) |
| Direktor | Andrew Neuman[1] |
| Veb-sajt | www.tyrrellmuseum.com |
Tirelov kraljevski muzej paleontologije jedini je muzej u Kanadi posvećen isključivo paleontologiji kao nauci, koji se nalazi 6 km od Dramhelera, u Kanadskoj pokrajini Alberta. U njemu se čuva jedna od najvećih svetskih kolekcija sa preko 150.000 primeraka dinosaurusa i drugih oblika praistorijskog života.
Svake godine više od 400.000 posetilaca i 100 istraživača, iz svih zemalja sveta poseti ovaj muzej, pre svega namenjen prikupljanju, čuvanju, prezentaciji i interpretaciji istorije života na Zemlji.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Osnivanju muzeja prethodili su događaji s kraja 19. veka. Naime 12. avgusta 1884. godine Kanadski geometar i arheolog istraživač Džozef Tirel otkrio je lobanju 70 miliona godina starog dinosaura mesoždera Albertosaurusa u blizini Dramhelere, u pokrajini Alberta.
Ovaj Tirelov nalaz izazvao je veliko interesovanje među paleontolozima širom sveta, koji su dinosaura nazvali „gušter mesožder iz Alberte“ (Albertosaurus sarcophagus). Ubrzo je područje na kome je on otkriven privuklo veliki broj ljubitelja paleontologije, i nakon novih otkrića, nekoliko desetina godina kasnije, nazvano je „dolina dinosaurusa“
Nakon jednog veka od ovog značajnog Tilerovog otkrića, tačnije 25. septembra 1985. godine, otvoren je na mestu otkrića Albertosaurusa „Tirelov muzej paleontologije“, koji je po njemu i dobio ime.
Prvobitno, muzej je bio zamišljen kao istraživačka i naučna ustanova. Međutim osnivači muzeja ubrzo su promenili namenu ustanove i pretvorili muzej u veliku javnu galeriju sa impozantnim izložbenim prostorom, koji je već u prvoj godini postojanja privukao više od 500.000 posetilaca.
Godine 1990. godine, u čast kraljice Elizabete II muzeju je dat Kraljevski status, tako da sada nosi naziv „Tirelov kraljevski muzej paleontologije“.
Muzej je ubrzo postao svetski poznat i priznat, ne samo po muzejskim zbirkama već i po svojim brojnim inovativnim aktivnostima, javnim obrazovnim programima, u kojima se svake godine angažuju brojni istraživači, kao i velikoj posvećenost paleontologiji kao nauci.
„Tirelov kraljevski muzej paleontologije“, danas je namenjen; prikupljanju, čuvanju, zaštititi, prezentaciji, i tumačenju paleontološke istorije sa posebnim naglaskom na područje Alberte koja raspolaže bogatom istorijom fosila.
Svake godine istraživači i tehničari Kraljevskog muzeja paleontologije izlaze na teren da bi obavili iskopavanja na ranije poznatim i novim nalazištima fosila na područje Alberte.[3]
Položaj i prostranstvo[uredi | uredi izvor]
Tirelov kraljevski muzej paleontologije kao jedna od Kanadskih turističkih atrakcija i centar paleontološkog istraživanja,[4] nalazi se 6 km severozapadno od Dramhelera, 280 km od Edmontona severoistočno od Kalgarija, 138 km od Bruksa, 264 km od Banafa, 251 km od Medisin Hata, u Kanadskoj provinciji Alberta.
Muzej se nalazi u središnjem delu nalazišta fosilnih slojeva iz kasne krede, u Provincijskom parku Midlend, a čuva i brojne primerke iz Alberta Badlandsa, Provincijskog parka dinosaurusa itd.
Tirelov kraljevski muzej paleontologije upravljaju Ministarstva kulture i turizma iz provincije Alberta.[5]
Celokupna površina Tirelovog kraljevskog muzeja paleontologije obuhvata;
- 77.500 m² pod parkovskim površinama, arheološkim lokalitetima i građevinskim objekatima
- 11.200 m² pod građevinskim objektima (galerije, restoran, suvenirnica, radionice, laboratorije, skladišta itd)
- 4.400 m² pod galerijskim prostorom.[6]
Muzejske postavke[uredi | uredi izvor]
U zgradi muzeja, koja obuhvata 11.200 kvadratnih metara, izložena su 35 kompletna skelata dinosaurusa, najveći skup te vrtse na svetu. Muzej nudi mnogo više od kostiju, i drugih paleontoloških eksponata iz praistorije. To su pre svega brojni multimedijalni prikazi na ekranima i kompjuterskih terminala gde posetioci mogu da dizajniraju svoje dinosauruse ili se simultano igraju. Postoji čak i nekoliko živih životinja, uključujući i nezaboravna jata džinovskih tropskim bubašvaba i neverovatno veliki stonoga.
Muzej je proširirio svoju delatnost daleko izvan njegovih zidova. Od 10. januara 2007, muzej nudi preko 20 sati svakog dana obrazovnog programa tokom letnjih meseci, koji se odvijaju boravkom u logorskim uslovima, šetnji „dolinom dinosurusa“, livenju fosilnih ostataka, i još mnogo toga. Tokom zimskih meseci, muzej organizuje noćne boravke u svojim „Dino salama“ dajući entuzijastima priliku da spavaju sa ovim, njima omiljenim, velikim stvorenjima.[7]
U Tirelovom kraljevskom muzeju paleontologije, u dva nivoa, prikazana je zbirka eksponata iz praistorije, podeljena je u više tematskih celina koje obuhvataju period od 3,9 milijardi godina p. n. e. do 12.000 godina p.n.e ili Ledenog doba. Na prvom nivou nalaze se tematske celine sa površine Zemlje a na drugom nivou su tematske celini o životu na Zemlji u barama, jezerima i morima..
Period krede u Alberti[uredi | uredi izvor]
Ova impozantna muzejska postavka, na prvom nivou, sa kojom se posetilac muzeja prvo susreće inspirisana je radovima koje su sproveli naučnici muzeja na engl. Dry Island Buffalo Jump Provincial Park, istražujući fosilne ostatke iz perioda kreda od pre više od 69 miliona godina, u pokrajini Alberta. Sa četiri albertosaurusa koji se kreću preko reke kanal i kroz prašume, u ovoj muzekskoj postavci prikazane su replike zasnovane na naučnim dokazima prikupljenim iz masovnih grobnica, u kojima je otkriveno najmanje 22 skelate albertosaurus. Iako su naučnici utvrdili da su ovi dinosaurusi izumrli u relativno kratkom vremenskom periodu, postoje brojne rasprave o tome da li su živeli u grupama ili ne.
- Albertosaurus (Albertosaurus sarcophagus)
Albertosaurus je bio je glavni predator svog vremena, i blizak rođak tiranosaurusa reksa, koji je živeo nekoliko miliona godina kasnije. Prvi primerak Albertosaurusa otkrio je 1884. godine Džosef Tirel, tada mladi geolog tokom istraživanja nalazišta uglja u dolini reke Red Dir.
Albertosaurus je u periodu krede bio najčešći i najveći mesožder koji je živeo u Alberti. Teško je i predvideti šta se sve dešavalo u oblastima gde su živeli ovi giganti, krećući se kroz bujna, polu-tropska ekosistema krede bogata različitom faunom.
Period paleozoika[uredi | uredi izvor]
U ovom delu muzejske postavke iz perioda paleozioka (pre 542 do 251 miliona godina) prikazan je biljni i životinjski svet koji je prešao iz mora i našao sebi staništa na kopnu.
Na brojnim panoima, anmacijama i izloženim fosilnim artefaktima prikazan je proces života na Zemlji, koji je u tom periodu bio veliki izazov za mnoge vrste, jer je zahtevao značajne evolutivni promene koje su neprestano bile pod uticajem gravitacije i nedostatka vode. Kako je život polako sticao uporište na kopnu, mnogobrojne kontinentalne ravnice i obale postepeno su promenle i dobile novi izgled, i od jalovine pretvorile su se zelena prostranstva.[8]
Na muzeološki prikladan način posetiocima je upečetljivo prikazan period karbon, od pre oko 300 miliona godina p. n. e., kada su različite zajednice biljaka i životinja pokrivale planetu Zemlju. Nakon perioda kada se činilo da Zemlja cveta, nastala su masovna izumiranja živog sveta, koja su zbrisala oko 90% života na Zemlji, pri kraju perma, tj. pre 251 miliona godina. Ovo masovno izumiranje koje je najteže poznato izumiranje na planati zemlji, i označava granicu između perioda paleozoika i mezozojske ere, predstavljeno je u ovoj muzejskoj galeriji, brojnim fosilnim ostacima gmizavaca i insekata, među kojima su najznačajniji:
- Dimetrodon (Dimetrodon)
Dimetrodon iz roda prvih zverolikih gmizavaca, koji je živeo u doba perma, bio je preteča sisara. Ovaj gmizavac bio je dug i do 3 metra, sa Krestom (velikim jedrima) na leđima, prekrivenom debelom kožom. Kresta je bila stalno uspravna i poduprta koštanim izraštajima leđnih kičmenih pršljenova, a služila je za zaštititu od sunca, jer su krvni sudovi pod kožom brzo reagovali na promenu toplote. Hranio se isključivo mesom. Plen (pretežno vodozemce), hvatao je velikim kandžama i čeljustima sa oštrim, sabljastim zubima.[9]
Dimetrodon je polagao jaja, na kopnu jer su bila sa čvrstom opnom. Mladunci, koji su se rađali sa plućima i udovima, bili su sposobni da se odmah po izleganju održe u životu na zemlji.
- Insekti
Insekti su se prvi put pojavili na oko pola puta kroz paleozoik, i bili su izuzetno velikog oblika koji je uskoro evoluirao. Fosilni ostaci insekata nisu najbolje sačuvani zbog njihovog tankog i krtog spoljnnjeg kostura koji se degradirao vrlo brzo posle smrti i nije se moga lako okameniti. Najbolji fosili insekata su pronađeni ugušeni u slojevima drevnij jezera kao depozita ili ugrađen u glinu.[10]
Vilin konjic (Anisoptera) bio je primitivni leteći insekti. Njihovi preci prvi put su se pojavili pre oko 300 miliona godina i imali su raspon i do 70 santimetara.
Laboratorija za restauraciju[uredi | uredi izvor]
Kroz staklene zidove na laboratoriji za rastauraciju i pripremu eksponata kao i u staklenim stalažama prikazana je oprema a na slikama audio i video prikazima način rada tehničara muzeja, sa novootkrivenim artefaktima.
Tako u oovoj tematskoj celini muzeja posetioci mogu da gledaju kako se fosili pronađeni na prostoru pokrajine Alberta, pripremaju od strane tehničara Muzeja za istraživanje i izlaganje.
Gospodari zemlje[uredi | uredi izvor]
Na prvom spratu muzeja, u četvrtoj galeriji prikaana je raskoš i lepota pojedinih gospodara Zemlje i ujedno istaknute neke od najvažnijih retkih, krhkih, i naučno značajnih delova iz kolekcije Muzeja. Od gipkih grabljivica smešten na vrh muzejskog pijedestala do dramatične smrti, uokvirene pozlaćenim ramovima, ova stvorenja su u prirodi stvorila neoubičajena umetnička dela.
Među najupečatljivijim eksponatima u galeriji „Gospodari zemlje“ su:
- Tiranosaurus reks (Tyrannosaurus rex)
Tiranosaurus reks najlepši su primerci ove vrste dinosaurusa, poznata i pod nazivom „gušter-tiranin“, izloženi u ovom delu muzejske postavke. Ovaj reptil se prvi put pojavio u doba krede i postojao je sve do nestanka dinosaurusa sa Zemlje. Ova grdosija bila je dugačka oko 13,5 metara, i visoka u bedrima oko 4 metra. Imao je male i nerazvijene prednje udove, ali snažan i razvijen vrat sa ogromnom glavom i čeljustima prepunim oštrih zuba. Zubi su dostizali dužinu do 20 santimetara a zajedno sa kandžama na zadnjim udovima predstavljali su ubojito oružje ovog krvoločnog mesoždera.
- Atrociraptor (Atrociraptor marshalii)
Atrociraptor je vrsta reptila poznata i pod nazivom „divlji lopov“, jedana je od prvih dromaeosaurida (male porodica teropod dinosaurusa) koji su otkriveni u Alberti 1974. godine (neposredno u blizini muzeja). Ova vrsta usko je povezana sa pernatim dinosaurusima u Kini, a verovatno je i sama bila prekrivena šarenim perjem.
- Gorgosaurus (Gorgosaurus)
Gorgosaurus izložen u muzeju je „maloletnik“, pronađena u Provincijskom parku dinosaurusa u Kanadi. On je jedan od najkompletnijih primeraka svoje vrste u svetu, i jedna od najvrednijih eksponata Muzeja. Utvrđeno je da je uginuo klasičnom smrću - na to ukazuje kružna pozicija tela sa kičmom savijenom u luku koja vuče lobanju dramatično ka repu.
Podvodni svet Burgess Shale-a[uredi | uredi izvor]
Devonski greben[uredi | uredi izvor]
Gledajući dans skoro pustinjski prostor Provincijskog parka Badland u Alberti, danas je teško zamisliti da su ova područja nekada pokrivala tropska mora, tokom devona (416-359 miliona godina p. n. e.). Ovaj period koji se često naziva i „Doba riba“" zbog velike rasprostranjenosti mnogobrojnih vrsta riba.
Devon je u geografskom pogledu označen kao džinovski morski greben oko koga je plovilo na milione mikroskopskih morskih životinja, pod nazivom planktoni. Ostaci ovih drevnih planktona, modifikovali su se vremenom, pod uticajima toplote i pritiska, i danas, su izvor industrije fosilnih goriva Alberte.[11]
Među najupečatljivijim eksponatima u galeriji „Devonski greben“ je:
Devonski greben (Devonian Reef) — je muzejska postavka najreprezentativniji dela 375 miliona godina starog morskog grebena, i podvodnog sveta koji ga je okruživao i činio deo života u ovim vodama tokom devona. Hiljade životinjica (ovde predstavljenih) služe kao model da nam prikažu drevni neverovatni, šareni i raznovrsni podvodni svet koji je nekada nastanjivao vodene prostore ili tropska mora Alberte.
Vrt iz doba krede[uredi | uredi izvor]
U posebno izdvojenoj galeriji na prvom nivou Muzeja nalazi se najveća kolekcije kanadskih praistorijskih biljnih vrsta. Ova botanička bašta, zapravo je neka vrsta replike florističkog pejzaža Alberte u doba kreda, koji je bio mnogo drugačiji od onoga koji se danas može videti na ovom prostoru Kanada.
Dinosaurusi i druge životinje u periodu krede živele su u bujnom, primorskog ambijentu, koji je na celokupnom prostoru Alberte, bio prepun; bara, jezera i močvara.
Muzejska postavka Vrt iz doba krede, je naka vrsta ekološki zona u kojoj se umesto hemikalija za uzgoj i kontrolu štetočina, koriste živa bića; žabe, daždevnjaci, bubamare i gušteri.[12]
Galerije dinosaurusa[uredi | uredi izvor]
Galerija dinosaurus, koja se nalazina prvom spratu muzeja, zapravo se sastoji od tri međusobno povezane muzejske postavke o istoriji života na Zemlji koje su se odvijao u periodu pre 145 miliona godina p. n. e. do perioda od 65 miliona godina p. n. e.
Izloženi skeleti i brojne rekonstrukcije dinosaurusa, zapravo su jedna od naimpozantnijih i najvećih svetskih prikaza dinosaurusa i drugih eksponata. Ovde se jedan pored drugog nalaze biljojed, stegosaurus (Stegosaurus), džinovski kamarasaurus (Camarasaurus), i moćni tiranosaurus reks (Tyrannosaurus rex), koji svojim izgledom uzbuđuju entuzijaste i posetioce.
Među najupečatljivijiim eksponatima u galeriji dinosaurusa su:
- Triceratops (Triceratops)'
Triceraptors sa svojim velikom koštanim skeletom i tri roga na glavi, bio je jedan od najprepoznatljiviji od svih dinosaurusa. Procenjuje se da je triceratops bio dugačak oko 7,9 do 9 metara, i težak 6,1-12 tona. Triceratops nije žvako hranu kao drugi biljojedi, već je isečena i slomljene komade biljaka stavljao u usta.
- Pahirinosaurus (Pachyrhinosaurus)
Pahirinosaurus, za razliku od poznatog rođaka, triceratopsa, nije imao dobro razvijene rogove iznad nosa i očiju. Umesto toga, njegovi rogovi su se poput lepeze širili preko vrha lobanje formirajući masivnu potpornu kost. Njegov skelt izložen u muzeju pronaćen je u Provincijalnom parku dinosaura i znatno je stariji od bilo kog drugog do sada pronađenog koji pripadaju novijoj vrsti.
- Euplocefalus (Euoplocephalus)'
Euplocefalus je dinosaurus sa dobro oklopnjenom glavom. On je bio jedan od najvećih ankilosaursa - otprilike veličine malog slona. Fosilni ostaci ovog biljojeda, koji su najčešći među reptilima, omogućili su paleontolozima da njegov bodljikavi oklop, spušteno telo nalik na rep dobro dokumentuju i prouče.
- Mosasaur (Mosasaur)
Mosasaur iako nije dinosaurus izložen je u galeriji dinosaura. Ovo čudno stvorenje, zapravo je jedan od najvećih guštera koji su ikada živeli na Zemlji. Bio je dugačak više od 15 metara, a u glavi je imao moćne čeljusti, sa oštrim zububima. Posedovao je spljošten rep koji mu je pomagao prilikom kretanja kroz vodu.
- Trinakromerum (Trinacromerum osbornii)
Trinakromerum je veliki, plesiosaur, neobičnog izgled. Bio je kratkog vrata, sa udovima koji su bili tako prilagođeni da formiraju krilca nalik perajama. Ovakav oblik udova verovatno mu je omogućavao kretanje po vodi, slično onom kako to morske kornjače rade i danas.
Geološke formacije kasne krede[uredi | uredi izvor]
Galerija sisara[uredi | uredi izvor]
Galerija sisara, koja se nalazi na prvom spratu muzeja prezentuje procese koji su se odvijali u najnovijoj eri života na Zemlji i posetiocima otkriva promene koje su se dogodine pre 12 miliona godina, pre svega geološku nestabilnost, i prirodu našeg sveta.[13]
Postupno muzejska zbira iz perioda kenozoika, geološke ere koja je počela pre oko 65 miliona godina i traje i dan danas, prikazuje kako su se kontinenti pomerali i zauzimali danas relativno poznate pozicije. Planinski lanci su počeli da se izdižu, a biljke i životinje postale su sve prepoznatljivije današnjim - obeležavajući rođenje modernog sveta.[14]
Granica mezozoik - kenozoik koja je obeležena masovnim kredno-tercijarnim izumiranjem koje je označilo kraj postojanja dinosaurusa koji su tokom mezozoika „vladali“ Zemljom, dokumentovana je brojnim dobro očuvanim eksponatima.
Kako je ovo doba sisara, u ovoj galeriji muzeja dominira prikaz; kako su se pojavili u isto vreme kad i dinosaurusi, živeli prvi sisri, koji su u početku bili malobojni i vešto su se skrivali i samo noću izlazili iz svojih skrivnica.
U periodu, kada su veliki reptili počeli da nestaju (izumiru), sisari (koji se se brojčano uvećavali), ubrzo su bili spremni da preuzmu veći deo staništa dinosaurusa i drugih reptila.[15]
Doba sisara je period eksperimentisanja i diverzifikacije koji se kombinovao čudnim ali i poznatim načinima evolucije, što je prikazano i na ovoj muzejskoj postavci kroz dobro očuvane kosture i brojne eksponate, crteže i animacije.
Među najupečatljivijiim eksponatima u galeriji sisara su:
- Pantodont (Pantodont)
Pantodont je bio neka vrsta preteče medveda. Nijedan drugi sisar iz epohe paleocena (jedne od epoha paleogena na prelazu između mezozoika i kenozoika, koja je trajala oko 10 miliona godina) ni približnu nije imao njegovu veličinu.
- Uintaterijum (Uintatherium)'
Uintaterijum je bio veliki, nezgrapni biljojed - čiji članovi grupe nisu uspeli da se prilagode promenljivim uslovima života na Zemlji. Iako je ovo stvorenje bilo strašnog izgleda, njegovi molari i premolari ukazuju da se hranio biljkama, i da su njegove kandže, najverovatnije služili za čupanje biljaka i samoodbranu od reptila i drugih sisara.[14]
- Brontoter (Brontotheres)
Brontoter je jedan od prvih sisara koji je nastao međusobnim parenjem drevnih sisara, baš kao što se to i danas dežava. Postavka muzeja prikazuje dva muška brontotera kako u borbi, koriste svoje velike rogove kao oružje.
Ledeno doba[uredi | uredi izvor]
U ovoj dvorani prikazan je iznenađujuće drugačiji svet koji je živeo u periodu od pre dva miliona godina, pa sve do 12.000 godina p. n. e. u ogromnim oblastima severne hemisfere pokrivene ledom. Ovde su prikazani skeletni ostaci džinovskih mamuta, mastodonata, bizona, i sabljaste mačke, koji su neprikosloveno vladale zemljom na tim prostorima.
U ovoj postavci prikazan je skelet mamuta visokog tri metra i teškog pet do osam tona, koji se u Evropi i Aziji pojavio pre oko 250.000 godina i preselio na istok preko Beringovog kopnenog mosta u Severnoj Americi pre oko 100.000 godina.
Naše vrsta, Homo sapiens, emigrirala je iz Azije do Severne Amerike preko iste te zemljišne veze (Beringovog kopnenog mosta) i nastanila se sve od Aljaske do Sibira, pre oko 10.000 godina p. n. e.
Na nekim od panoa navode, ove izložbene postavke navode se mogući uzroci koji su doveli do izumiranja mamuta i drugog živog sveta koji je postojao pre ledenog doba, među kojima se pominje i tvrdnja većine paleontologa, da je promena klime na to uticala.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Contact Us”. Royal Tyrrell Museum. Royal Tyrrell Museum Cooperating Society. Arhivirano iz originala 18. 9. 2008. g. Pristupljeno 18. 7. 2008.
- ^ Archer, Sheena (2015-08-07). „The Royal Tyrrell Museum of Palaeontology”. Gallery Systems (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-10-21.
- ^ Palaeontology, Royal Tyrrell Museum of (20. 11. 2019). „2019 Fieldwork Highlights”. Inside the Royal Tyrrell Museum (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 2. 2021.
- ^ Naylor, Bruce G. (1997). „Royal Tyrrell Museum of Palaeontology”. Ur.: Currie, Philip J.; Padian, Kevin. Encyclopedia of Dinosaurs. Academic Press. str. 646. ISBN 978-0-12-226810-6.
- ^ Reid, Monty. „Royal Tyrrell Museum of Palaeontology”. The Canadian Encyclopedia. Arhivirano iz originala 08. 06. 2011. g. Pristupljeno 06. 03. 2016.
- ^ 2010/11 Fact Sheet, The Royal Tyrrell Museum. „The Royal Tyrrell Museum is one of the world’s premiere palaeontological research facilities and Canada’s only museum dedicated exclusively to palaeontology” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 1. 3. 2012. g. Pristupljeno 7. 3. 2016.
- ^ „Royal Tyrrell Museum of Paleontology”. www.roadtripamerica.com. Pristupljeno 2023-10-21.
- ^ „Terrestrial Palaeozoic,”. Royal Tyrrell Museum, 2015. Arhivirano iz originala 08. 03. 2016. g. Pristupljeno 8. 3. 2016.
- ^ „Dimetrodon”. Royal Tyrrell Museum, 2015. Arhivirano iz originala 08. 03. 2016. g. Pristupljeno 8. 3. 2016.
- ^ „Age of Insects”. Royal Tyrrell Museum, 2015. Arhivirano iz originala 08. 03. 2016. g. Pristupljeno 8. 3. 2016.
- ^ Taylor, T.N., and Taylor, E.L., 1993. The Biology and Evolution of Fossil Plants. Prentice Hall Publ.
- ^ „Cretaceous Garden”. Royal Tyrrell Museum, 2015. Arhivirano iz originala 07. 03. 2016. g. Pristupljeno 8. 3. 2016.
- ^ „Royal Tyrrell Museum | Exhibits | Current Exhibits | Mammal Hall”. web.archive.org. 2016-03-22. Arhivirano iz originala 22. 03. 2016. g. Pristupljeno 2023-10-21.
- ^ a b Brem, A., E.: Život životinja, Prosvjeta, Zagreb, 1982.
- ^ Kalezić, M.:Osnovi morfologije kičmenjaka, Savremena administracija, Beograd, 1995.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Tirelov kraljevski muzej paleontologije na Vikimedijinoj ostavi
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
