Toma Arhiđakon
| Toma Arhiđakon | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1200. |
| Mesto rođenja | Split, Ugarska |
| Datum smrti | 15. maj 1268. |
| Mesto smrti | Split, Ugarska |
| Obrazovanje | Univerzitet u Bolonji |
| Naučni rad | |
| Polje | Istoriografija |
Toma Arhiđakon (lat. Thomas Archidiaconus; oko 1200 - 8. maj, 1268) je bio dalmatinski hroničar i katolički sveštenik iz Splita. Njegovo najznačajnije istoriografsko delo, pod naslovom „Historia Salonitana“, obuhvata prošlost antičke Salone i potonjeg Splita, od rimskog doba do 1266. godine, sa naglaskom na istoriji drevne Salonitanske mitropolije i kasnije Splitske nadbiskupije.[1]
Biografija[uredi | uredi izvor]
Rođen je oko 1200. godine u Splitu, koji se u to vreme nalazio pod ugarskom vlašću. Pripadao je romanskoj porodici De Alberti. Posle završenih studija teologije i prava u Bolonji, vratio se u rodni grad. Splitski notar i kanonik gradske crkve postao je 1227. godine, a od 1230. godine obavlja dužnost arhiđakona. Bio je značajna ličnost u tadašnjem političkom i crkvenom životu Splita i nastojao je da se očuva splitska autonomija, u odnosu na ugarskog kralja i velikaše iz hrvatskog zaleđa. Pored toga, zalagao se za pravo sveštenstva da samostalno bira svog biskupa, bez uticaja svetovnih faktora. Preminuo je 8. maja 1268. godine u Splitu.
Historia Salonitana[uredi | uredi izvor]
Toma Arhiđakon je svoje delo napisao na latinskoj jeziku i ono predstavlja značajan istorijski izvor za lokalnu istoriju Splita i regionalnu prošlost Dalmacije, a od posebne je važnosti i za poznavanje nacionalnih istorija Hrvata i Srba. Kao rođeni Splićanin i arhiđakon Splitske nadbiskupije, imao je pristup izvorima koji su bili pohranjeni u splitskim crkvenim ustanovama. Takođe se oslanjao i na lokalna predanja, pogotovo kada je reč o starijoj prošlosti, dok je kasnije doba prikazivao i na osnovu ličnog iskustva, kao osoba koja je bila očevidac i učesnik tih događaja.[2]
U jednom (trogirskom) od rukopisnih izdanja njegove istorije, nalazi se najstariji pronađeni prepis navodnog istorijskog dokumenta iz 1102. godine, poznatog kao Pacta Conventa. Njegova autentičnost je danas predmet naučnog sporenja, a ovaj prepis je Tominom delu pridodat u XIV veku.
Toma Arhiđakon, kao Latin, u ovom djelu iskazuje svoju netrpeljivost prema Slovenima, prikazujući ih kao divlje varvare.
Historia Salonitana Maior[uredi | uredi izvor]
Tomino delo Historia Salonitana je znatno kasnije, tokom prve polovine 16. veka, poslužilo kao osnova za nastanak znatno proširene i dopunjene kompilacije, koja je u istoriografiji postala poznata pod nazivom Historia Salonitana Maior.[3][4] Nepoznati sastavljač te pozne kompilacije je Tominom delu pridodao razne sadržaje koji se odnose na stariju prošlost, što je ubrzo pobudilo sumnju u verodostojnost tih dodataka. Među prvima, sumnju je iskazao poznati dalmatinski hroničar Ivan Lučić (1604-1679), koji je neke od tih dodataka označio kao falsifikate.[5]
Time je u istoriografiju uvedeno jedno od najsloženijih pitanja iz oblasti kritike izvora, prvenstveno onih koji se odnose na ranu srednjovekovnu prošlost Dalmacije i Hrvatske. O tim pitanjima su vođene brojne rasprave, prvenstveno u hrvatskoj istoriografiji. Od samog početka, posebnu pažnju istraživača privlačilo je pitanje o autentičnosti pojedinih dodataka koji se odnose na navodno održavanje crkvenih sabora u Splitu, koji se datuju u 925. i 928. godinu.[6][7]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Hrvatska enciklopedija: Toma Arhiđakon
- ^ Matijević-Sokol 2002.
- ^ Klaić 1967, str. 59-64.
- ^ Klaić 1979, str. 171-198.
- ^ Basić 2019, str. 655-676.
- ^ Jarak 2003, str. 543-548.
- ^ Prozorov 2013, str. 275–287.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Basić, Ivan (2019). „Prilog kritici intertekstualnosti kronike Historia Salonitana i kolektaneja Historia Salonitana Maior”. Zbornik Drage Roksandića. Zagreb: Zavod za hrvatsku povijest. str. 655—676.
- Jarak, Mirja (2003). „Toma Arhiđakon i vrijeme osnutka Splitske metropolije”. Opuscula archaeologica. 27: 543—548.
- Klaić, Nada (1967). Historia Salonitana Maior. Beograd: Naučno delo.
- Klaić, Nada (1971). Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku (1. izd.). Zagreb: Školska knjiga.
- Klaić, Nada (1979). „Način na koji je nastajalo djelo Historia Salonitana Maior”. Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku. 72-73: 171—198.
- Klaić, Nada (1990). Povijest Hrvata u srednjem vijeku. Zagreb: Globus.
- Matijević-Sokol, Mirjana (2002). Toma Arhiđakon i njegovo djelo: Rano doba hrvatske povijesti. Jastrebarsko: Slap.
- Prozorov, Vadim (2013). „The Tenth Century Councils in Split and the Problem of the Reliability of Their Acts”. Crkvene studije. 10: 275—287.
