Federalizam u Bosni i Hercegovini
Federalizam u Bosni i Hercegovini je specifična vrsta federalizma primijenjena u Bosni i Hercegovini.
Bosna i Hercegovina je najmlađa federalna država na svijetu. Njeno federalno uređenje stvarano je tokom rata u Bosni i Hercegovini i potvrđeno je ustavom koji je proizašao iz Dejtonskog sporazuma u novembru 1995.
Višenacionalnu državu čine tri nacije i sastavljena je od dva entiteta - Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. Federacija BiH je po svom urđenju federalna i nosi naziv države, dok je Republika Srpska unitarna država.
BiH je vrlo složena, kontradiktorna i asimetrična država, a oko njenog državnog uređenja i karaktera cjelokupnog ustavnog uređenja postoje najrazličitija mišljenja.
Razvoj[uredi | uredi izvor]
Bosanskohercegovački federalizam posebna je pojava koja po mnogočemu odstupa od uobičajenih oblika razvitka ustavnosti. Uređenje Bosne i Hercegovine vrlo je komplikovano zbog nekonzistentnih ustavnih rješenja koja se odnose na njeno državno uređenje, tj. njenu federalnu strukturu. Bosna i Hercegovina nema federalnu tradiciju. Federalizam u Bosni i Hercegovini razvijao se u ratnim uslovima nakon raspada Jugoslavije u kojoj je BiH bila jedna od šest federalnih jedinica - socijalističkih republika. Sticajem nezavisnoti u BiH se trabalo raditi na prelazu iz unitarnog na federalo uređenje zbog njenog višenacionalnog sastava, a u takvoj situaciji federalizam se nametnuo kao jedino moguće rješenje. Federalizacija je zahtjevala stvaranje federalnih jedinica koje je trebalo potvrditi saveznim ustavom. Te federalne jedinice nisu nastale sporazumno, već u ratnim okolnostima. Pod pritiskom međunarodne zajednice prihvaćen je i državni ustav u kojem je priznato postojanje federalnih jedinica u više-manje činjeničnoj situaciji. Najosjetljivije pitanje bilo je utvrđivanje granica federalnih jedinica. Nametnulo se pitanje treba li, u procesu federalizacije višenacionalnih država, nacijama dati i zasebne federalne jedinice. U BiH ovo nije bio samo doktrinarni, vć i zbiljski sukob. Zbog toga se nacionalni kriterijum nastojao ublažiti drugim kriterijumima - geografskim, istorijskim, ekonomskim, prometnim itd. Na drugim kriterijumima insistirali su Muslimani, a na nacionalnim Srbi i Hrvati. Zbog tih sukoba propali su mirovni planovi za BiH oddkojih je svaki predlagao drukčiji broj fedralnih jedinica. Mirovni planovi su kao posljedicu imali i veće sukobe zaraćenih strana, jer nijedan plan nije bio prihvaćen istovremeno od sve tri strane. Planovi su predstavljali i konfederalne koncepte na kojima su insistirali Srbi, tako da je stvarna podjela BiH stalno bila pristuna. Konfederacija bi rezultovala raspadom države, što bi federalizacija spriječila.[1]
Međunarodna zajednica od početka rata u BiH nudila je rješenje za unutrašnje uređenje BiH kao složene, federalne držav. Za srpsku stranu to nije bilo prihvatljivo jer bi federalizam bio prepreka njihovom pravu na samoodređenje do odcjepljenja. Muslimanskoj strani federalizam takođe nije bio prihvatljiv zbog toga što je predstavljao prepreku unitarnoj državi u kojoj bi Muslimani (Bošnjaci), kao većinski, bili i temeljni narod. Jedini zagovornik federalizma bila je hrvatska strana koja ga je formulirala u Livanjskom pitanju u martu 1992. kao prijedlog za referendumsko pitanje o nezavisnosti BiH. Prijedlog je glasio: "Jeste li zasuverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu kao državnu zajednicu konstitutivnih i suvrenih naroda - hrvatskog, muslimanskog i srpskog naroda - u njihovim nacionalnim područjima (kantonima)?".[2][3]
Vašingtonski sporazum je u martu 1994. sklopila hrvatska i muslimanska zaraćena strana uz saučešće i pristanak Hrvatske, dok srpska strana i SR Jugoslavija nisu bile uključene. Njime je ukinuta Hrvatska Republika Herceg-Bosna i uspostavljena Federacija Bosne i Hercegovine. Nakon njegovog sklapanja nastavljen je rat sa Srbima do sklapanja Dejtonskog sporazuma u novembru 1995. koji je priznao postojanje Republike Srpske i kojim je okončan rat u BiH. Dejtonski sporazum je jasan oko teritorijalnog i nacionalnog kod statusa Republike Srpske, no Vašingtonski sporazum, kojeg su prihvatile hrvatska i muslimanska zaraćena strana uz saučešće i pristanak Hrvatske, bio je utemeljen na sasvim drukčijem konceptu.[4]
Konfederalizam se u Vašingonskom sporazumu ogleda u preddvdiđanju konfedralnog odnosa između Hrvatske i Federacije Bosne i Hercegovine (bez rješenog pitanja područja BiH s većinskim srpskim stanovništvom), ali i u Dejtonskom sporazumu koji je priznao Republiku Srpsku kao pandan Federaciji BiH koji je sporazum o konfederaciji zamijenio sporazumom o pravu entiteta da uspostave zasebne paralelne odnose sa susjednim zemljama u skladu sa suverenošću i teritorijalnim integritetom BiH. Tako su se tek Vašingtonskim, odnosno Dejtonskim mirovnim sporazumom, pod pritiskom međunarodne zajednice, nametnula ustavna rješenja koja su uključivala unutrašnje granice nove federalne BiH. Koliko je terotirijalno gledište (povezano s etničkim predznakom kod Republike Srpske) bilo naglašeno, vidljivo je u Aneksu 2 Dejtonskog sporazuma, prema kojem su međuentitetske crte razgraničenja između Federacije BiH i Republike Srpske trebalo je da budu povučene na karti u dodatku ovom sporazumu. Federacija BiH dobila je 51% državnog područja, a Republika Srpska 49%. Pri tomee je ovaj Aneks sadržavao i sporazum o artibraži koji se odnosio na "dio međuentitetske granične crt u području Brčkog koji je bio predmet spora.[4]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Citati
- ^ Miljko 2006, str. 200–202
- ^ Vukoja 2013, str. 5
- ^ Kljajić 2013, str. 155
- ^ a b Miljko, 2006.. pp. 202.
- Literatura
- Stipe Kljaić: "Sofizam i kvadratura kruga", Status, br. 16. Grafotisak, Grude, 2013. ISSN 15128679
- Ivan Vukoja: "Hrvatsko pitanje u BiH kao pitanje političke kulture i građanske vrline", Status, br. 16. Grafotisak, Grude, 2013. ISSN 15128679
- Zvonko Miljko: "Bosanskohrcegovački federalizam", Ustavno uređenje Bosne i Hercegovine. Hrvatska sveučilišna naklada, Zagreb. 2006. ISBN 953-169-132-0.