Hronologija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Josif Skaligerovo delo De emendatione temporum (1583) otpočelo je modernu nauku hronologije.[1]

Hronologija je nauka koja se bavi smeštanjem događaja u vremenu.[2] Naziv hronologija potekao je od grčkih reči χρόνος - "vreme" i λόγος - "nauka, reč, misao".[3] Hronologija može biti uporedna - ona se bavi smeštanjem određenog događaja u odnosu na neki drugi, sa kojim je povezan - ili apsolutna - smeštanje događaja u tačno određene datume u Hronološkoj eri. Raspored događaja, sa tačno određenim datumima, od najranijeg ka najkasnijem ili obrnutog, takođe se naziva hronologija ili spisak događaja na vremenskoj liniji. (pogledaj i hroniku.)

Podela hronologije[uredi | uredi izvor]

Postoje dve vrste hronologije:

  • matematska ili astronomska
  • tehnička ili istorijska.

Matematska ili astronomska hronologija svoje zaključke zasniva na astronomskim proučavanjima. Tehnička ili istorijska proučava razne načine na koje su narodi u prošlosti primenjivali svoja znanja o kretanjima nebeskih tela u računanju vremena.[4]

Računanje vremena po eri[uredi | uredi izvor]

Brojanje godina od utvrđenog početka hronologija naziva se erom.

  1. Era olimpijada. Olimpijska era broji godine od prve olimpijade održane 1. jula 776. godine pre nove ere. Ovaj sistem datiranja uveo je sicilijanski istoričar Timej. S prestankom olimpijskih igara 393. godine prestaje i upotreba olimpijske ere.
  2. Era ab urbe condita. Rimljani su brojali godine od osnivanja Rima.
  3. Era konzula (annus consularis). Koristili su je Rimljani u političkom životu. Posle 153. godine pre nove ere konzuli su se menjali 1. januara. Poslednji put datirano je po konzulima pismo pape Sergija 904. godine.
  4. Carska era. Uveo je car Justinijan I 537. godine naredbom da dokumenta moraju da budu datirana po godinama vladanja careva od dana njihovog krunisanja.
  5. Carigradska (vizantijska) era. Upotrebljavala se prvo u Vizantiji u sedmom veku. Po toj eri godine se računaju "od stvaranja sveta" (ab orbe conditio). Početak te ere datira od 1. septembra 5508. godine pre nove ere. Ovom erom su datirane stare srpske povelje.
  6. Jevrejska era. Jevreji datiraju dokumenta po godini "stvaranja sveta" i po toj eri svet je stvoren 3760. godine pre nove ere.
  7. Era hidžre ili muhamedanska era. Upotrebljavala se u islamskim zemljama. Ona se računa prema seobi Muhameda u Medinu 622. godine naše ere. Početak se računa od prvog dana arapske mesečeve godine tj. 16. jula 622. godine.
  8. Hrišćanska era (aera vulgaris). Početak ove ere računa se po Hristovom rođenju. Njen začetnik je rimski iguman Dionisije Mali. Za početak računanja uzeo je 1. januar 754. godine. Međutim njegovo računanje nije bilo tačno, jer se Hrist rodio 6 ili 7 godina ranije.

Danas vreme računamo na dva načina. Ono što se desilo pre rođenja Hristovog (pre nove ere) i sve ono što se desilo posle toga (nove ere). U staroj eri se godine računaju od većeg broja ka manjem, a u novoj od manjeg ka većem.[4]

Reforma kalendara[uredi | uredi izvor]

Rimljani su prvo imali civilnu godinu koja se nazivala Romulova godina. Sastojala se od 10 meseci ili od 304 dana: 6 meseci su imali po 30 dana, a 4 meseca su imala po 31 dan. Kasnije se njihova godina delila na 12 meseci: 7 meseci je imalo 31 dan, 4 su imala 30, a jedan mesec (februar) je imao 28 dana u običnoj, a 29 dana u prestupnoj godini. Tu podelu koristimo i dan danas. Početak godine je različito tumačen, a ti razni načini računanja početka godine u hronologiji se nazivaju stilovi.

  • Stilus byzantinus - po kome godina počinje 1. septembra i traje do 31. avgusta;
  • Stilus nativitatis - godina počinje 25. decembra, na Božić;
  • Stilus incarnationis (stilus annuntiationis) - godina počinje na dan praznika Naveštenja, 25. marta;
  • Mos venetus - uveli su ga stari Rimljani, i po njemu godina počinje 1. marta
  • Stilus circumcisionis - tokom srednjeg veka bio je u upotrebi u svakodnevnom životu, preuzet je iz julijanskog kalendara i to je stil koji se danas koristi (godina počinje 1. januara)
  • Stilus gallicus - početak godine se računa po Uskrsu, zbog čega ima 35 mogućnosti (od 22. marta do 25. aprila)[4]

Julijanski i gregorijanski kalendar[uredi | uredi izvor]

Julije Cezar je tvorac julijanskog kalendara.[5] On je 46. godine reformisao kalendar prema predlogu aleksandrijskog astronoma Sosigena.[6][7] Po toj reformi godina ima 365 dana i 6 sati, a svake četvrte godine ima 366 dana (dodaje se jedan dan zbog ostatka od 6 sati). Kako se vekovima nagomilavala velika razlika između civilne i sunčane godine, Cezar je između novembra i decembra umetnuo 67 dana, pa je godina trajala 445 dana. Uveden je kalendar i prema tzv. orijentacijskim danima u mesecu, ali je i on bio netačan, jer sunčana godina iznosi 365 dana, 5 sati, 48 minuta i 46 sekundi. Zbog toga je julijanska godina bila duža od sunčane za 11 minuta i 14 sekundi. Zbog ovih pogrešnih pretpostavki došlo je do nove reforme kalendara. Papa Grgur XIII je 1582. izvršio novu reformu kalendara. Osnovne promene u odnosu na julijanski kalendar su bile:

  • Dan prolećne ravnodnevnice pomeren je sa 11. na 21. mart (u skladu sa odlukom donesenom na Nikejskom saboru 325. godine)
  • Godina 1582. zbog zaostatka iz prethodnih vekova pomera se sa 5. na 15. oktobar
  • Sunčana godina traje 365 dana, 5 sati, 48 minuta i 46 sekundi
  • Sve godine se pretvaraju u obične, a prestupne su samo one koje su bez ostatka deljive sa 400 (npr.: 1600, 2000, 2400. itd.)

Gregorijanski kalendar prihvatile su katoličke zemlje. Hrvatska uvodi reformu 1587. godine po kojoj se pomera sa 22. na 31. oktobar. Srbija je prihvatila reformu 1919. godine pomerivši sa 19. na 31. januar. SSSR je uveo novi kalendar 1. februara 1918. godine.[4][8]

Crkveni kalendar[uredi | uredi izvor]

Od druge polovine prvog veka hrišćani su preuzeli od Jevreja podelu vremena na sedmice (nedelje). Sedmica se sastoji od 7 dana i svaki od njih ima svoj redni broj i svoje ime vezano za ime planete (Jevreji su preuzeli ovu podelu od Vavilonaca): U srednjem veku ti dani su se zvali:

  • Dies dominica (dan Gospodnji) ili dies Solis (dan Sunca) - nedelja
  • Lunae dies (dan Meseca) - ponedeljak
  • Martis dies (Marsov dan) - utorak
  • Mercurii dies (Merkurov dan) - sreda
  • Iovis dies (Jupiterov dan) - četvrtak
  • Veneris dies (Venerin dan) - petak
  • Saturni dies (Saturnov dan) ili Sabbati dies (prema nazivu jevrejskog praznika) - subota

Hrišćanski srednji vek ih naziva po brojevima:

  • Dies dominica (dan Gospodnji) - nedelja
  • Secunda feria (drugi praznik) - ponedeljak
  • Tertia feria (treći praznik) - utorak
  • Quarta feria (četvrti praznik) - sreda
  • Quinta feria (peti praznik) - četvrtak
  • Sexta feria (šesti praznik) - petak
  • Septima feria (sedmi praznik) - subota

Postoje tri vrste dana:

  1. dies naturalis - vreme od izlaska do zalaska sunca, a njegovo trajanje zavisi od godišnjeg doba
  2. dies artificialis - vreme dana i noći zajedno
  3. dies civilis - vreme od ponoći do ponoći

Stari Egipćani su dan delili na sate. Tu podelu su preuzeli Grci, a potom i Rimljani. U srednjem veku podela je bila na: mane - rano jutro, gallicinium - petlov pev, diluculum - praskozorje, vespere - predveče, itd. Rimljani su imali vremensku jedinicu od 9 dana. Devetog dana se održavao sajam (nundinae). Dane u ovom vremenskom razmaku označavali su početnim slovima alfabeta: A, B, C, D, E, F, G, H, I. Slovo A uvek odgovara prvom danu u godini, a slovo G sedmom.[4]

Mesec je bio datiran na dva načina, rimski i bolonjski. Mos Romanus je nastao kod starih Rimljana i koriste ga uglavnom crkvene institucije. Dani u mesecu se datiraju računajući koliko su udaljeni od jednog od tri orijentaciona dana u mesecu: Kalendae(prvi dan u mesecu), Nonae (5. ili 7. dan u mesecu) i Idus (13. ili 15. dan u mesecu).[9] Mos Bononiensis je nastao na langobardskom području. Po ovom načinu mesec se deli na dva dela: prvih 15 dana (odnosno 16, ukoliko mesec ima 31 dan) datiraju se prema rastućim brojevima od 1 do 15 (16) i nazivaju se: mense intrante, introeunte, ingrediente; 15. dan u mesecu naziva se mediante mense, dok se za drugu polovinu meseca koriste nazivi mense exeunte, desinente, stante, astante, restante.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Bog vremena Hron
    Bog vremena Hron
  • Gaj Julije Ceѕar
    Gaj Julije Ceѕar
  • Papa Grgur XIII
    Papa Grgur XIII
  • Gregorijanski kalendar (prva stranica papinske bule)
    Gregorijanski kalendar (prva stranica papinske bule)

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Richards, E. G. (1998). Mapping Time: The Calendar and HistoryNeophodna slobodna registracija. Oxford: Oxford University Press. str. 12–13. ISBN 0-19-286205-7. 
  2. ^ „Chronology”. Merriam-Webster. Pristupljeno 29. 3. 2020. 
  3. ^ „Hronologija”. Veliki rečnik. Pristupljeno 30. 3. 2020. 
  4. ^ a b v g d Furunović, Dragutin (1999). Istorija i estetika knjige. Novi Beograd: Draslar partner. str. 54—60. 
  5. ^ Gregersen, Erik. „Sosigenes of Alexandria Greek astronomer and mathematician”. Benton Foundation and Encyclopædia Britannica, Inc. Pristupljeno 27. 5. 2023. 
  6. ^ Pliny the Elder Naturalis Historia XVIII, 210-212:Sosigene
  7. ^ Dialetis, Dimitris (2007). „Sosigenes of Alexandria”. Ur.: Hockey, Thomas; et al. Biographical dictionary of astronomers. II, M-Z. Springer. str. 1074. ISBN 9780387304007. 
  8. ^ „History of the Calendar”. History World. Pristupljeno 29. 3. 2020. 
  9. ^ „Evolucija kalendara”. National Geographic Srbija. Pristupljeno 30. 3. 2020. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • P. Warren and V. Hankey, Aegean Bronze Age Chronology. Bristol, 1989.
  • S. W. Manning, The Absolute Chronology of the Aegean Early Bronze Age: Archaeology, Radiocarbon, and History. Sheffield, 1995.
  • Furunović, Dragutin (1999). Istorija i estetika knjige. Novi Beograd: Draslar partner:„Slobodan Jović”.COBISS.SR 78286348
  • Hegewisch, D. H., & Marsh, J. (1837). Introduction to historical chronology. Burlington [Vt.]: C. Goodrich.
  • B. E. Tumanian, "Measurement of Time in Ancient and Medieval Armenia," Journal for the History of Astronomy 5, 1974, pp. 91–98.
  • Kazarian, K. A., "History of Chronology by B. E. Tumanian," Journal for the History of Astronomy, 4, 1973, p. 137
  • Porter, T. M., "The Dynamics of Progress: Time, Method, and Measure". The American Historical Review, 1991.
  • Weeks, J. E. (1701). The gentleman's hour glass; or, An introduction to chronology; being a plain and compendious analysis of time. Dublin: James Hoey.
  • Hodgson, J., Hinton, J., & Wallis, J. (1747). An introduction to chronology:: containing an account of time; also of the most remarkable cycles, epoch's, era's, periods, and moveable feasts. To which is added, a brief account of the several methods proposed for the alteration of the style, the reforming the calendar, and fixing the true time of the celebration of Easter. London: Printed for J. Hinton, at the King's Arms in St Paul's Church-yard.
  • Smith, T. (1818). An introduction to chronology. New York: Samuel Wood.
  • Keller, H. R. (1934). The dictionary of dates. New York: The Macmillan company.
  • Poole, R. L., & Poole, A. L. (1934). Studies in chronology and history. Oxford: Clarendon Press.
  • Langer, W. L., & Gatzke, H. W. (1963). An encyclopedia of world history, ancient, medieval and modern, chronologically arranged. Boston: Houghton Mifflin.
  • Momigliano, A. "Pagan and Christian Historiography in the Fourth Century A.D." in A. Momigliano, ed., The Conflict Between Paganism and Christianity in the Fourth Century,The Clarendon Press, Oxford, 1963, pp. 79–99
  • Williams, N., & Storey, R. L. (1966). Chronology of the modern world: 1763 to the present time. London: Barrie & Rockliffe.
  • Steinberg, S. H. (1967). Historical tables: 58 B.C.-A.D. 1965. London: Macmillan.
  • Freeman-Grenville, G. S. P. (1975). Chronology of world history: a calendar of principal events from 3000 BC to AD 1973. London: Collings.
  • Neugebauer, O. (1975). A History of Ancient Mathematical Astronomy Springer-Verlag.
  • Bickerman, E. J. (1980). The Chronology of the Ancient World. London: Thames and Hudson.
  • Whitrow, G. J. (1990). Time in history views of time from prehistory to the present day. Oxford [u.a.]: Oxford Univ. Press.
  • Aitken, M. (1990). Science-Based Dating in Archaeology. London: Thames and Hudson.
  • Richards, E. G. (1998). Mapping Time: The Calendar and History. Oxford University Press.
  • Koselleck, R. "Time and History." The Practice of Conceptual History. Timing History, Spacing Concepts. Palo Alto: Stanford University Press, 2002.
  • Ronald H. Fritze; et al. (2004). „Chronologies, Calendars, and Lists of Rulers”. Reference Sources in History: An Introductory Guide (2nd izd.). ABC-CLIO. str. 4+. ISBN 978-0-87436-883-3. 
  • Olena V. Smyntyna (2009). „Chronology”. Ur.: H. James Birx. Encyclopedia of Time: Science, Philosophy, Theology, & Culture. Sage. ISBN 978-1-4129-4164-8. 
  • Daniel Rosenberg; Anthony Grafton (2009). Cartographies of Time: A History of the Timeline. New York: Princeton Architectural Press. ISBN 9781568987637. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Hronologija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хронологија&oldid=27735401”