4. krajiška divizija NOVJ

Četvrta krajiška udarna divizija
Jugoslovenska partizanska zastava
Postojanje	9. novembar 1942. Mesto formiranja: Glamočko polje
Formacija	Druga krajiška brigada Peta krajiška brigada Šesta krajiška brigada
Jačina	4.705 boraca
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Operacija Vajs I Prva banjalučka operacija Desant na Drvar Napad na Prijedor Druga banjalučka operacija Napad na Travnik Sarajevska operacija
Komandanti
Komandant	Josip Mažar Šoša
Politički komesar	Milinko Kušić

Četvrta krajiška udarna divizija bila je divizija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, formirana 9. novembra 1942. na Glamočkom polju, naredbom Vrhovnog štaba NOV i POJ od Druga, Peta i Šeste krajiške udarne brigade. Prvi komandant divizije bio je Josip Mažar Šoša, a politički komesar Milinko Kušić.

Decembra 1942. u sastavu divizije ušla je Osma krajiška udarna brigada, a aprila 1943. iz divizije su izuzete Druga i Peta krajiška brigada. Jedanaesta krajiška udarna brigada je u sastava divizije ušla septembra 1943, pa su do kraja rata sastav divizije činile Šesta, Osma i Jedanaesta divizija. Kraće vreme su se pod komandom Divizije nalazile Deseta i Dvanaesta krajiška divizija. Pod komandom divizije od formiranja do oktobra 1944. bili su i partizanski odredi koji su dejstvovali na prostoru između Une i Vrbasa, kao i linije Mrkonjić Grad—Glamoč—Knin. Maja 1945. formirana je u okviru divizije Artiljerijska brigada.

Od formiranja do maja 1943. divizija se nalazila u sastavu Prvog bosanskog (kasnije Treći bosanski korpus), a potom u sastavu Drugog bosanskog korpusa (kasnije Peti bosanski korpus). Od aprila 1945. nalazila se u sastavu Druge armije JA. Smatrala se jednom od elitnih jedinica NOVJ.

Borbeni put Četvrte divizije

Nakon formiranja divizija kao celina učestvovala je krajem novembra i tokom decembra 1942. godine u ofanzivnim operacijama protiv Nemaca i ustaša u dolini Sane i Une. Tokom Operacija „Vajs I“ uspela je da zaustavi i opkoli nemački 737. puk 717. divizije, kojeg je prodor 7. SS divizije i 369. legionarske divizije spasio od uništenja.

Tokom rata divizija je uglavnom delovala na području zapadne i srednje Bosne, sa izuzetkom pohoda u srednju Dalmaciju u septembru 1943. godine. Među uspešnim ofanzivnim operacijama ističu se Napad na Bosansku Dubicu i Napad na Sanski Most oktobra 1943. godine Divizija je učestvovala u Prvoj i Drugoj banjalučkoj operaciji, i u šestomesečnim borbama za Travnik, tokom kojih je poginuo prvi komandant divizije Josip Mažar Šoša.

Tokom završnih operacija divizija je učestvovala u Sarajevskoj operaciji i oslobođenju Karlovca. Zajedno sa Trećom i Desetom divizijom 12. maja 1945. godine, kod Zidanog Mosta, zarobila je nemačku 7. SS diviziju „Princ Eugen“ i 373. legionarsku diviziju.

Komandni sastav divizije

Josip Mažar Šoša, prvi komandant divizije

• Komandanti divizije:
  • Josip Mažar Šoša — od formiranja divizije do maja 1943.
  • Branko Poljanac — od maja do avgusta 1943.
  • Petar Vojnović — od avgusta 1943. do kraja rata

• Politički komesari divizije:
  • Milinko Kušić — od formiranja divizije do marta 1943.
  • Dmitar Bajalica — od marta do maja 1943.
  • Boško Šiljegović — od maja 1943. do januara 1944.
  • Dmitar Bajalica — od januara 1944. do aprila 1945.
  • Dušan Dozet — od aprila 1945. do kraja rata

• Načelnici Štaba divizije:
  • Mirko Pekić — do jula 1944.
  • Teufik Pletilić — od jula 1944. do kraja rata

Literatura

• Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom II, knjiga I — Bilten Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut Jugoslovenske armije. 1949.  COBISS.SR 58734343
• Vojna enciklopedija tom II. Beograd. 1971.  COBISS.SR 72915207
• Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom I. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980.  COBISS.SR 49291527
• Karasijević, Drago (1988). Četvrta krajiška NOU divizija. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.  COBISS.SR 28288263 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. mart 2011)