Đorđi Zografski
| Đorđi Zografski | |
|---|---|
 Đorđi Zografski | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1871. |
| Mesto rođenja | Papradište, Otomanska imperija |
| Datum smrti | 1945. (73/74 god.) |
| Mesto smrti | Veles, FNR Jugoslavija |
| Umetnički rad | |
| Polje | slikarstvo |
Đorđi Jakov Zografski (mak. Ѓorѓi Zografski, Papradište, 1871 – 1945) jedan je od utemeljivača profanog slikarstva u makedonskoj umetnosti, i jedan od najdoslednijih sledbenika dela Dimitra Andonova-Papradiškog (1859–1954),3 sa kojim počinje novi period u razvoju likovne umetnosti u Makedoniji. Svoj umetnički izraz Zografski je razvijao i formirao u društveno-političkim i kulturno-umetičke prilikama u Makedoniji, Rusiji, Bugarskoj i Srbiji, sredinma u kojima se on kretao ili duže vreme živeo i stvarao.[1]
Život i karijera[uredi | uredi izvor]
Rođen je 1871. godine u selu Papradištu, u neposrednoj blizini Velesa, od oca Jakova Zografskog majka Kata, domaćica. Otac mu je poreklom iz Renzovsko-Zografskog roda,[2] koji je dao brojne sposobne i talentovane majstore svog zanata, jedan od njih je bio u ono vreme priznati zograf Damjan Jankulov (1770–1830), majstor-graditelj, rezbar i živopisac.
Osnovnu školu je završio u Papradištu, učeći i čitajući „stare staroslo-venske knjige“, od kojih je većina bila crkvenog karaktera. Počev od ranog detinjstva pomagao je ocu, a kada je odrastao, pratio ga je i na putovanjima, i učio od njega zografski zanat. U trinaestoj godini života Đorđi Zografski je bio svedok Jedan krvavi događaj koji se desio Papradištu, u vreme kada je Đorđi Zografski imao trinaestoj godini, i kome je on bio svedok snažno je uticao na to da se u svom slikarskom opusu bavi istorijskim temama i slikanju tog tragičnog događaja.[3][4][a]
Prema navodima prof. dr Kamenka Markovića...Đorđi Zografski je dugo radio na rekonstrukciji ovog događaja, i od 1907. do 1940, naslikao ga je tri puta pod različitim nazivima.[5]
- Đorđi Zografski: rekonstrukcija događaja u Papradištu iz 1884. godine.
Prva verzija je nastala u Nišu, i nosi naziv: Istiniti događaj 1884 u selu Papradište, ulje na platnu, 139,5 x 99 cm. Delo je signirano i čuva se u Daut-pašinom amamu u Skoplju, a vlasništvo je Nacionalne galerije Makedonije. Pripremajući se da naslika ovu kompoziciju, Zografski je proučavao literaturu, kako bi mogao da što realističnije naslika albansku nošnju, fotografisao je lica u različitim pozama za potrebe slike, a njegova druga žena Rosa Vecova pozirala mu je za lik mlade žene Doste, koju su albanci nasilno odveli.
Druga verzija nosi naziv: Istinit slučaj (Razbojništvo arnautsko u Papradištu 1884. god.), ulje na hameru, 84 x 57cm., zbirka Danča Zografskog, Skoplje.
Treća verzija ovog događaja nosi naziv: Makedonsko stradanje pod turskim ropstvom 1884. u selu Papradištu, ulje na platnu, 84,5 x 57cm. Delo je signirano, a nastalo je 1940. po porudžbini jedne doktorske porodice iz Velesa. U odnosu na prvu verziju iz 1907, ovde postoje neke razlike u detaljima i kvalitetu izrade, što je rezultat slikarvog nastojanja da što istinitije rekonstruiše ovaj događaj. Kompozicija je u najvećoj meri identična sa prvom verzijom, sa malim izmenama u elementima koje vidimo i na drugoj verziji (jedan Albanac nosi kotao u ruci, na tavanu kuće ima manje greda). Na osnovu svedočenja Đorđi Pop-Stefanova iz Velesa, platno je naručio njegov stric Koce Pop-Stefanov, lekar-fiziolog. Slika je vlasništvo porodice Đorđi Pop-Stefanova iz Velesa.[6]
Boravak u Rusiji[uredi | uredi izvor]
Zahvaljujući svom slikarskom talentu, koji je uočio ruski konzul u Prizrenu Ivan Jastrebov, , boraveći u Velesu u slikarskim radovima Đorđija Zografskog i pomogo mu da ode na školovanje u Rusiju na stručno usavršavanje u Moskvu i Sankt Peterburg, na kome je mladi umetnik proveo deset meseci.[7]
Povratak iz Rusije[uredi | uredi izvor]
Po odlasku iz Rusije zajedno sa prijateljem Ivanom Dimitrievim, akademskim slikarem iz Bugarske, radio je u Sofiji, sve dok Dimitriev nije postao profesor, 1888. godine.[8] Đorđi je, potom, jedno vreme sam radio freskodekoracije po kućama bogatih makedonaca koji su živeli i radili u Sofiji.12 U tom periodu je izučio i fotografski zanat, jer su naručioci portreta tražili da najpre vide svoju uvećanu fotografiju, po kojoj bi im Zografski naslikao portret. Iz ovog perioda potiče Ženski portret,13 u duhu akademskog realizma (možda prva umetnikova ljubav). [9]
Tokom boravka u Bugarskoj, Đorđi je živeo nemirnim i neurednim životom i dosta putovao kroz Samokov, Đustendil i druga mesta.[10]
Zografski je 1894. godine stupio u brak sa Savom Mičajkovom i sa njom dobio sina Todor. Posle četiri godine braka, Sava je umrla (1898), a Zografski je sledeće godine zajedno sa ocem Jakovom otišao u Srbiju u kojoj je 1899. godine radio na ikonostasu obnovljene crkve Svetog Velikomučenika Georgija u Surdulici i freskama ukrašavao crkvu u selu Saprance, kod Vranja.
Podstaknut prvim rezultatima, po povratku u Veles, u kući u kojoj živi, uređuje sopstvenu radionicu za izvođenje pripremnih radova na izradi ikona (drvene grede, postavljanje osnove i nanošenje crteža).
Ponovo se ženi 1903. godine ovoga puta suprugom Rosom Vecinovom iz Velesa, sa kojom je dobio tri sina Jovana, Jordana i Danča.[11]
Prema navodima njegovog sina Todor Zografskog, saznajemo da je sa ocem Jakovom radio u Makedoniji i Sofiji, i da se njihova saradnja nastavila i kasnije u Srbiji, sve do smrti Jakova, 1907. godine.
Boravak u Nišu (1907−1912)[uredi | uredi izvor]
Posle smrti oca Jakova 1907. godine, Zografski sa ženom Rosom i troje dece napušta Veles i odlazi u Nišu, sa namerom da u ovom gradu ostane duže vreme.
Porodica je u Nišu živela u neposrednoj blizini Saborne crkve u Nišu, u čijoj porti je jedna od prostorija pretvorena u njegov slikarski atelje. Tu je naslikao ikone za crkvu Arhangela Mihajla u selu Balajnac, crkvu Svetog Jovana u Orljanu, crkvu Svetog Prokopija u selu Šumane, Leskovac, crkvu Svetog Ilijee u selu Pečenjevac, crkvu Sabor Svetih Apostola u selu Turekovac i dr.
U ovom periodu Zografski je u niškom ateljeu pored crkvenog slikarstva (kao primarnog u njegovoj stvaralačkoj aktivnosti), bavio se i slikanjem istorijskih tema, mrtvih priroda, retkih pejzaža, ali i portreta visokih crkvenih dostojanstvenika, sveštenika, prijatelja i poznanika.[12]
Povratak u Veles[uredi | uredi izvor]
Posle objave Prvog balkanskog rata 1912. Zografski napušta Niš i nastavlja da živi i radi u Velesu. U ovom periodu slikao je ikone za crkvu „Svetog Nikola“ u selu Moj, crkvu Vaznesenje Hristovo u selu Elovec i manastir Sveti Velikomučenik Dimitrija“ u Velesu.
Tokom 1918. otvorio je foto-atelje kod Sahat-kule u Velesu, gde je prvo fotografisao poznate ličnosti a potom im slikao portrete.
Po završetku Velikog rata izabran je za gradonačelnika Velesa, ali je posle kratkog vremena napustio ovu funkciju da bi sa sinovima Jovanom i Jordanom koji su pripremali podloge za slikanje mogao da nastavi da slika ikone u Velesu i Veleškom kraju, Štipu i Kratovu.
Period od 1927. do 1929. godine smatra se jednim od njegovih najplodnijih perioda, tokom koga je pored ikona i fresaka, naslikao i mnoge portrete poznatih ličnosti, trgovaca, zanatlija i njegovih prijatelja iz Velesa.
Ponovo u Srbiji (1930−1932)[uredi | uredi izvor]
Između 1930. i 1932. Zografski je po treći put otišao u Srbiju gde je 1930. godine slikao ikone i freske. U ovom periodu oslikao je crkvu Svetog Konstantina i Jelene u Požegi. Potom je za istu crkvu naslikao još nekoliko ikona (1931).[13]
Zografski je naredne 1932. freskodekorisao crkvu (kapelu) Svetog Nikole, na Novom groblju u Beogradu.[14]
Godine 1932. po nalogu Milana Stojmirovića - Jovanova, vlasnika i urednika lista "Vardar" u Skoplju, Zografski je izradio više dela, portreta istorijskih i drugih ličnosti. Ova dela izradio je na osnovu fotografija i gravura objavljenih u delima putopisaca Amenskog, Pukvila i drugih.
Povratak u Veles (1933−1945)[uredi | uredi izvor]
Od 1935. do kraja života živeo je Velesu, uglavnom slikajući ikone za seoske crkve u okolini Velesa.
Za vreme Drugog svetskog rata, već u osmoj deceniji života, Zografski je u svom ateljeu radio ikone i slike profanog sadržaja – portrete Jakova Zografskog, Danča Zografskog, pano sa likovima graditelja, slikara i rezbara. porodica Renzovski.
Do svoje smrti aktivno je živeo i radio za svoj grad, oslikavajući freske u crkvi Uspenja Svete Bogorodice (1943) i crkvi Svetog Pantelejmona (1944 i 1945). Opšta vojna i politička situacija, njegove godine nisu ga sprečavali ga da stalno slika ikone i slike.
Preminuo je od prehlade decembra 1945. godine u 74. godini u skopskoj bolnici, gde je poslat na operaciju oka (katarakta) .[14]
Umetničko stvaralaštvo[uredi | uredi izvor]
Slikarski angažman Zografskog bio je intenzivan i obiman tokom njegove dugogodišnje stvaralačke karijere. U ikonografiji i freskopisu Zografski je ostvario niz samostalnih radova, angažujući se u prvom periodu više na prostoru Srbije, a kasnije, oko 1914/15. godine, i u svom zavičaju u kome je freskodekorisao nekoliko crkava u Veleškom kraju.
Pored obimnog rada u oblasti crkvenog slikarstva,[16][17] Zografski je dao značajan doprinos i na polju profanog slikarstva (stvaranju portreta istaknutih građana, zatim istorijske kompozicije, pejzaže i mrtve prirode).[18][19] Njegovj angažman na polju svetovnog slikarstva izdigao je Zografskog na viši umetnički nivo i stavio ga na pijedestal makedonskih slikara, koji na prelazu iz 19. u 20. vek, zajedno sa Dimitrom Andonovim Papradiskim, čine prve značajne korake ka pridruživanju savremeni umetnički tokovi u makedonskom slikarstvu.[20]
Zanimljiv je način na koji je Zaografski radio portret. Najpre je fotografisao model, pa ga potom slikao u nastojanju da postigne što veću fizičku sličnost. U velesu je Zografski naslikao nekoliko portreta, od kojih se izvdvajaju: Portret seljaka, 22 i previše idealizovan Portret Todora Zografskog, 23 najstarijeg Đorđijevog sina iz prvog braka, naslikanog kao dečak između 4 i 5 godina, oko 1900. Ovaj portret za razliku od drugih portreta, nije slikan po fotografiji.[21]
Veliki autoritet Zografski je stekao kao slikar koji je, pored crkvenog, negovao i profano slikarstvo. Njegov autoritet i slava dostigli su vrhunac 1932. godine, kada je u dnevnoj štampi objavljeno nekoliko tekstova o njegovom životu i radu.
Priznanja[uredi | uredi izvor]
Za doprinos crkvenom slikarstvu Zografski je odlikovan Ordenom Svetog Save.
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Opis tragičnog događaja kome je bio svedok Đorđi Zografski: jedna albanska družina predvođena Fazlijom iz sela Crnilište (okolina Prespe), opljačkala je porodicu Dela Trimčevskog, i tom prilikom pobila brojne članove pomenute porodice, poštedevši samo najstarijeg sina Naceta i njegovu porodicu. Jedan broj mladih žena nasilno je bio odveden, a kuća zapaljena.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Kamenko Marković: O portretnom stvaralaštvu Đorđi Zografskog – uopšte i o jednom nepoznatom grupnom portretu - posebno. Univerzitet u Prištini sa privremenim sedištem u Kosovskoj Mitrovici, Filozofski fakultet, Katedra za istoriju umetnosti. Zbornik radova Filozofskog fakulteta XLI/2011
- ^ Antonie Nikolovski, Makedonskite zografi od krajot na XIX i početokot na XX vek, Republički zavod za zaštita na spomenicite na kulturata –Skopje, Skopje, 1984, str. 167
- ^ Anonimus, Jedna slika Đ. Zografskog u Muzeju Južne Srbije – sećanja na jedan razbojnički napad, koji su izvršili arnauti u s. Papradištu 1884 godine na kuću Dela Trimčevskog, „Vardar“, 18 januar 1934, br. 171
- ^ B. Antić, Veleški slikar i zograf Đ. Zografski, ovekovečio je jednu tragičnu epizodu iz života našeg naroda na Jugu – Istinit događaj u Papradištu 1884 godine, „Politika“, Beograd, 7. juni 1938.
- ^ Kamenko Marković: O portretnom stvaralaštvu Đorđi Zografskog – uopšte i o jednom nepoznatom grupnom portretu - posebno. Univerzitet u Prištini sa privremenim sedištem u Kosovskoj Mitrovici, Filozofski fakultet, Katedra za istoriju umetnosti. Zbornik radova Filozofskog fakulteta XLI/2011 str.
- ^ Darko Nikolovski, Dela od privatni kolekcii vo r. Makedonija, u: „Patrimonium. mk“, Centar za kulturu i duhovno nasledtvo, br. 7–8, Skopje 2010, str. 389–390.
- ^ A. Nikolovski, Makedonakite zografi od krajot na XIX i početkokot na XX vek, Republički zavod za zaštita na spomenicite na kulturata – Skopje, Skopje, 1984, str.168.
- ^ V. I. Mihalčeva, Portretъ v bъlgarskata živopis, Sofiя, 1968, str. 17.
- ^ Nikolovski, Antonie (1984). „Umetnosta od vremeto na XIX vek“. Umetničkoto bogatstvo na Makedonija. Skopje: Makedonska kniga. str.282
- ^ A. Nikolovski, Makedonskite zografi od krajot na XIX i početokot na XX vek, Republički zavod za zaštita na spomenicite na kulturata – Skopje, Skopje, 1984, str. 169
- ^ „Povardarska eparhija - Životot i crkovnoto slikarstvo na Ѓorѓi Zografski”. web.archive.org. 2020-09-28. Arhivirano iz originala 28. 09. 2020. g. Pristupljeno 2022-01-13.
- ^ A. Nikolovski: Makedonskite zografi na krajot na XIX i početokot na XX vek, Republički zavod za zaštita na spomenicite na kulturata – Skopje, Skopje, 1984, str. 223.
- ^ Aleksandar (2021-06-04). „Slava Hrama cara Konstantina i Jelene u Požegi”. Eparhija žička (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-03-01.
- ^ a b Nikolovski, Antonie (2020). Makedonskite zografi od krajot na HIX i početokot na XX vek: Andonov, Zografski i Vanѓeloviќ. Skopje: Kalamus. str.178
- ^ Ulje na kartonu, 41,6 x 29,5 cm. Oko 1904. Bez signature. Zbirka Danča Zografskog, Skoplje
- ^ A. Nikolovski, Makedonski zografi od krajot na XIX i početokot na XX vek, Andonov, Zografski, Vanѓeloviќ, Republički zavod za zaštita na spomenicite na kulturata, XXI, Skopje 1984, str. 178-207
- ^ A. Nikolovski,Tvoreštvoto na Dimitar Andonov Papradiški i Ѓorѓi Zografski vo Štip, Zbornik na štipskiot Naroden muzej, br. 4-5, 1964-1974, Štip 1975, 141-154;
- ^ A. Nikolovski, Makedonski zografi od krajot na XIX i početokot na XX vek, 208-228
- ^ A. Nikolovski, Pojava i razvoj na profanoto slikarstvo vo Makedonija, Zbornik na trudovi od II Kongres na Sojuzot na društvata na istoričarite na umetnosta od SFRJ, Celje 1978, 93-97
- ^ A. Nikolovski, Umetnosta od vremeto na XIX vek, Umetničko bogatstvo na Makedonija, Makedonska kniga, Skopje 1984, 269-283
- ^ Ulje na kartonu, 25,4 x 21,2 cm. Bez signature. Zbirka Todora Zografskog, Skoplje.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Đorđi Zografski na Vikimedijinoj ostavi
- Semejstvoto Renzovi-Damjanovi-Zografski (jezik: makedonski)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Umetničke | |
