Agruvijum

Agruvijum (ili Akruvijum, od grčkog „Hakruion“) je bilo rimsko urbano naselje na području današnjeg crnogorskog primorja. O njegovom postojanju imaju manji pisani tragovi, a nisu ni otkriveni ostaci na terenu.

Prve pomene ovog naselja nalazimo kod istoričara Livija, Plinija Starijeg i Ptolemeja. Ime ilirskog plemena Agravoniti, koje navodi Livije, može se dovesti u vezu sa imenom ovog grada. Plinije Stariji ga pominje kao „Acriun“, a Ptolemej u grčkoj transkripciji.

Lokacija grada

Sami pomeni ovog grada nijesu omogućili utvrđivanje njegove lokacije. Mišljenja istoričara, arheologa i lingvista su podeljena. Istraživači se slažu da se grad nalazio na prostoru između Risna i Budve. Prema starijoj tezi, Agruvijum je smešten i traži se na mestu današnjeg Kotora, daleko od linije morske obale. Pristalice druge teze pretpostavljaju da se ovaj grad nalazio bliže liniji morske obale, na teritoriji nekadašnje Grbaljske župe.

Starija teorija

Više razloga opredeljuje zagovornike za traženje Agruvijuma na prostoru današnjeg Kotora. Pre svega, kontinuitet života naselja, zaštićenost i geografski položaj, a zatim srednjovjekovno ime Kotora Ascruvium. Antički izvori i podaci koje oni pružaju, epigrafski spomenici i nalazi prilikom iskopavanja na lokalitetu u predgrađu Šuranj. Ako bismo suptilnijom analizom prišli ovim činjenicama, došli bismo verovatno do pretpostavke koja Agruvijumu otvara prostor na mestu današnjeg Kotora. Kontinuitet naselja je veoma važan faktor. On se može pratiti i kod ostalih anitičkih gradova na Crnogorskom primorju: Rizinium – Risan, Butua, Budva, Olcinium – Ulcinj.

Budući da je grad Kotor još u ranom srednjem veku postao najznačajniji centar na današnjem Crnogorskom primorju, moglo bi se pretpostaviti da je ponikao na temeljima nekog starijeg naselja sa dužom urbanom tradicijom, u ovom slučaju Agruvijuma. U podizanju tog, prvog naselja, svakako je odlučujuću ulogu odigrao prirodni položaj kotorske tvrđave Sveti Ivan (San Giovanni). Ona se uzdiže na strmoj steni čija je visina oko 260 metara, a koja dominira uskim trouglastim prostorom srednjovekovnog grada. Još jedna pretpostvaka bi mogla ići u prilog ovoj tezi. Kotorski građani su se u srednjem veku sa ponosom nazivali „cives Ascrivienses“, a svoj grad su zvali, Ascrivium.

Kada su u pitanju pomeni Agruvijuma, ili Acruiuma, kod antičkih pisaca, uzima se kao verodostojan redoslijed nizanja antičkih naselja od Epidaurusa do Olciniuma. Rhizinium - Acruium - Butua (Plinije), odnosno Risinon - Acrouion - Boudoua (Ptolemej). Ako se zna da je jedino veće naselje s tragovima antičkog života između Risna i Budve, Kotor, onda ta činjenica ide u prilog tezi da bi grad Agruvijum trebalo tražiti na mestu današnjeg Kotora. Dalje, u pisanim izvorima se ovako očituje lociranje Agruvijuma.

Tit Livije (59. p. n. e. do 17. ne.) u svojoj Istoriji („T. Livius ad urbe condita libri CXLII“), opisujući borbe Rimljana i Ilira, spominje Agravonite, sigurno nazvane tako po teritoriji koju su naseljavali, u istom duhu spominjući i Rizonite i Olcinate (Agravonitas et Rhaonitas et Olcinatas). I to je prvi pisani izvor u kom se spominje narod Agravonita. Per analogiam sa Rizonitima i Olcinatima, za koje se zna da su bili stanovnici starog Risna i Ulcinja, može se pretpostaviti da su Agravoniti stanovnici Acruviuma, grada u Boki kotorskoj.

Prvi od latinskih pisaca koji spominju Acruvium je Plinije Stariji (23/24. - 79. ne.), autor čuvenih djela „Naturalis historiae, libri VIII“ i „Naturalis historiae, libri XXXVII“. U trećoj knjizi prvog dela, među municipijumima na južnom Jadranu nabraja Acruium: „Ad Epidauro sunt oppida civium Romanorum: Rhizinium, Acruium, Butuanum, Olcinium“... U ovom izvoru Acruium se spominje kao grad između Risna i Budve, što ima posebnu važnost, s obzirom na red nabrajanja klasifikacije naselje (oppidum).

Od grčkih pisaca, koji su pisali o krajevima između Neretve i Bojane, Agruvijum prvi pominje Klaudije Ptolemej (117—138. ili 161-180. U svojoj Geographike yphegesis u osam knjiga, od kojih su knj. II do VII geografske tablice i karte, on niže naselja od Epidauruma do Budve ovim redom: »Epidauros (Cavtat), Risinon (Risan), Akrouion (Acruium), zatim Rizonikos Kolpos (Risanski zaliv), poslije koga dolazi Boduoa (Budva). Prvi grčki naziv Acruium, sačuvan u pisanim izvorima, glasi Akrouion, što je posebno značajno za istraživanje etimologije naziva.

Protiv ubiciranja Acruviuma na mjestu današnjeg Kotora govori više dokaza: značenje imena izvedenog iz agr- (agros, ager) u suprotnosti je sa pretpostavkom prema kojoj bi se Acruvium mogao nalaziti na malom i skučenom terenu na kome se kasnije razvio Kotor (Мауер), zatim, rimski natpisi nađeni u Boki kotorskoj ne dokazuju da je tu bio Acruvium, pošto su, naprosto preneseni i uzidani spolja u neke kuće, a ni srednjovjekovni izvori Ravennatis, Porfirogenit i Pop Dukljanin ne ukazuju na vezu između Acruviuma i Dekatere.

Novija teorija

Za lociranje Agruvijuma u zalivu Trašte, u blizini Budve, tačnije na prostoru koji zahvata Grbaljsko polje, odlučio se najprije nemački geograf Kiepert. U svom atlasu taj geograf stavlja Acruvium u blizini luke Trašte. Kao argument za to on uzima povoljan položaj ove luke za sklanjanje brodova, u slučaju velikih bura. Istoričari Boke kotorske bili su spremni da u pronađenim predmetima iz rimske prošlosti na ovom tlu, nađenim po Brdu, Prevlaci i Grblju, pronađu potvrdu fantastičnim pričama o potonulim i porušenim gradovima na ovom prostoru. Miler s Agruvijumom upoređuje Grudu u Konavlima, Oberhummer stvalja Acruvium na mjesto današnjeg Herceg Novog, a V. Klaić ga, opet, nalazi u luci Trašte.

No, najozbiljnije opravdanje Kiepertove lokacije čini A. Mauer. On kaže da, iako nije moguće odrediti tačan položaj Agruvijuma, ipak ga treba potražiti negdje „oko Trašta“. Tim prije što blizina toga mjesta Grbaljskom polju, čije ime prema njemu rješava problem, najbolje i odgovara. On izvodi kasniji oblik Acruvium od Livijevih Agravonitae, imena plemena koje je, zajedno sa Rizonitima i Olciniatima, naseljavalo područje Boka kotorske i Ulcinja.

Prema Mauerovoj hipotezi, klasični oblik Agruvium (od Agrovonitae) mogao se vremenom u vulgarnom latinskom izmijeniti u Agrubio. U nastavku dalje vulgarizacije, mišljenja je Mauer, otpalo je početno A, pa je tako ostao oblik Grubio. Taj posljednji, preostali oblik, izgovara se Grbjo, Grbljo, odnosno Grbalj, kakav je današnji oblik izgovora.

Početni oblik pripada indoevropskoj osnovi agr- (gr. agros, lat. ager), a to znači „polje“. Dalja neslaganja se produbljuju kada Mauer tvrdi da se pod imenom „polje“, treba podrazumevati u početnom obliku isključivo „ravnica gorovite Boke“, koja se i danas naziva Grbaljsko polje. Isključujući svaku dalju mogućnost značenja naziva „polje“, a u vezi sa imenom Agravonitae - Acruvium osim Grblja, on u potpunosti prihvata onu koju je o ubikaciji ovog grada dao Kiepert (Formae urbis antiquae, tab XVII).

Ako bi se držali Mauerove teze, značenje Agruvijuma, bilo bi „Grad u polju“, pa Grbaljsko polje svojom širinom i položajem pruža sve pretpostavke za postojanje jednog takvog grada upravo na takvom prostoru.

Literatura

• Martinović, Miraš (2000). Otvaranje Agruvijuma. Podgorica.