Almaška dolina
| Almaška dolina | |
|---|---|
| rum. Valea Almăjului | |
 Pejzaž Almaške doline | |
| Sedište | Bozoviči |
| Država |  Rumunija |
| Region | Banat |
| Administrativna jedinica | Karaš-Severin |
| Površina | 1.144 km² |
| Stanovništvo | 11.047[1] |
Almaš ili Almaška dolina (rum. Țara Almăjului, Valea Almăjului) je kotlina i ruralna oblast u Banatu koja se nalazi na jugozapadu Rumunije. Predstavlja međuplaninsku depresiju kroz koju protiče reka Nera.
Geografija[uredi | uredi izvor]
.jpeg)
Almaš je izolovana seoska poljoprivredna banatska oblast, smeštena u okrugu Karaš-Severin na jugozapadu Rumunije. Kotlinu preseca reka Nera (lokalno se naziva Nergana[2]) i njene pritoke Šopotu Veki, Barzul, Boina, Dalbošecu, Rešica, Šelestin i druge reke i potoci, a sa svih strana je okružena banatskim planinskim masivima prekrivenim gustim šumama. Na zapadu su Aninske planine, na severu Semenik, a na jugu i istoku su Almaške planine. Dužina kotline je 30,75 km, širina 12,75 km, a sveukupna površina 1.144 km².[3]
Najpoznatija turistička atrakcija oblasti je vodopad Bigar kod sela Bozoviči. Pored njega, Almaška dolina je uvek bila poznata kao mesto gde počinje klisura Nere. Kod sela Šopotu Nou, Nera useca krečnjački masiv formirajući klisuru koja je danas deo Nacionalnog parka „Klisura Nere−Beušnica”. Takođe, kod sela Eftimije Murgu (nekada Rudarija), na reci Rudariji nalaze se stare vodenice koje su do danas očuvane.[2]
Stanovnici Almaške doline poznati kao Almažani žive u 15 naselja sa rumunskim stanovništvom, a šesnaesto naselje, Ravenska, osnovano je 1828. godine od strane čeških doseljenika koje Almažani i ostali stanovnici Banata nazivaju Pemima. Istočni deo Almaške doline zove se Kraina (rum. Craina) i obuhvata naselja (Parvova, Lapušničel i dr.) koja se izdvajaju pojedinim elementima od ostalih almaških naselja.
Glavna zanimanja su u ovoj oblasti oduvek bila stočarstvo, najviše ovčarstvo i govedarstvo, i voćarstvo koje je ovde najrentabilnije. Sam naziv, Almaš, oblast je najverovatnije dobila prema glavnom zanimanju i osnovnom bogatstvu almaških žitelja, voćarstvu, to jest od mađarske reči za jabuku, alma. Od ostalih zanimanja, bavili su se i zemljoradnjom uprkos neplodnom zemljištu, radi obezbeđivanja minimuma neophodnog za život. Budući da su okolne planine pokrivene velikim gustim šumama, Almažani su se bavili i bave se i danas sečom šuma i preradom drveta, ali i ovo im je zanimanje, kao i poljoprivreda, bilo i ostalo sporedno.[3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
U 14. veku postojalo je osam banatskih distrikta, među kojima i Almaški, kojima su mađarski kraljevi poveljama iz 1457. i 1552. godine dali brojne privilegije u zamenu za odbranu istočne mađarske granice. Od 1552. do 1716. Almaš, kao i ceo Banat, bio je pod turskom vlašću, a u periodu 1718–1867 bio je pod austrijskom administracijom. Austrijsko-turski ratovi negativno su uticali na demografski plan, jer su u tom periodu bile česte seobe i bežanija, a stanje će se stabilizovati tek pri kraju 18. veka ulaskom Almaške doline u vojnu granicu 1773. godine koja će biti ukinuta 1872. godine.
U kolektivnom pamćenju Almažana sačuvane su neke uspomene o „nedavnoj kolonizaciji ove kotline”. Prema narodnom predanju, nekada je cela Almaška dolina bila prekrivena gustim šumama, te je postojala samo jedna veća poljana u blizini današnjeg naselja Garbovac gde su se okupljali čobani skitalice ili prognani iz drugih oblasti koji su vremenom naselili čitavu dolinu. Veruje se da su se Almažani u ovu oblast doselili iz severnih oblasti Rumunije, pri tom se ti talasi rumunskih doseljenika nisu zaustavili u Almaškoj dolini niti na Dunavu, već su oni zapljusnuli i istočnu Srbiju.[3] Iz Almaša se doselio veliki broj Vlaha u istočnu Srbiju, pogotovu u drugoj i trećoj deceniji 18. veka nakon što je Austrija dobila severnu Srbiju Požarevačkim mirom 1718. godine.[4]
Prema istorijskim izvorima, prva naselja na području Almaša javljaju se tek početkom 15. veka. Prvo naselje koje je spomenuto bilo je Eftimije Murgu 1410. godine kao Garlištea, a od 1565. kao Rudarija. Potom se spominju Močeriš (1439), Bozoviči, Prilipec i Banija (1484). U 16. veku pominju se Lapušniku Mare (1540), Prigor (1550) i Putna (1577), a u 17. veku Dalbošec (kao Gradište), Garbovac, Pataš (1603), Šopotu Veki (1607. kao Šopotu), Borlovenij Veki (nekadašnji Skorcar; 1690). Tek se u 18. veku prvi put spominju dva naselja, Šopotu Nou (1828. kao Bušaua) i Borlovenij Noj (1829. kao Breazova).[3]
Naselja[uredi | uredi izvor]
Bozoviči je u prošlosti bilo selo sa međuopštinskim funkcijama, a i danas ima centralnu ulogu u okviru sistema almaških naselja, odnosno predstavlja društveno-ekonomski i kulturni centar oblasti.[3] Stanovnici Almaške doline žive u 16 sela i mnogobrojnim zaseocima koji su grupisani u sedam opština:
- Opština Banija
- Opština Bozoviči
- Opština Dalbošec
- Opština Eftimije Murgu
- Opština Lapušniku Mare
- Opština Prigor
- Opština Šopotu Nou
Demografija[uredi | uredi izvor]
Prema statističkim podacima, nameće se zaključak da je stanovništvo Almaške doline, bar od početka XX veka naovamo, u stalnom opadanju, a taj je pad sve izrazitiji u zadnjih pedeset godina. Tako, 1910. godine almaška oblast brojala je 25.454 stanovnika, a 1928. godine 23.160 stanovnika.[3]
Prema popisu iz 2021. u Almaškoj dolini živelo je 11.047 stanovnika, od kojih najviše ima Rumuna, a od manjina Roma i Čeha.
| Grb | Opština | Rumunski naziv | Stanovništvo 2002.[6] | Stanovništvo 2011.[7] | Stanovništvo 2021.[1] |
|---|---|---|---|---|---|
 |
Opština Banija | Bănia | 2.014 | 1.752 | 1.480 |
 |
Opština Bozoviči | Bozovici | 3.321 | 2.924 | 2.506 |
 |
Opština Dalbošec | Dalboșeț | 1.919 | 1.650 | 1.364 |
 |
Opština Eftimije Murgu | Eftimie Murgu | 1.822 | 1.628 | 1.296 |
 |
Opština Lapušniku Mare | Lăpușnicu Mare | 1.986 | 1.647 | 1.427 |
 |
Opština Prigor | Prigor | 2.978 | 2.577 | 2.078 |
 |
Opština Šopotu Nou | Șopotu Nou | 1.456 | 1.157 | 896 |
| Almaška dolina | Țara Almăjului | 15.496 | 13.335 | 11.047 | |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „RPL 2021: Populația rezidentă pe sexe, pe județe, municipii, orașe, comune și sate”. recensamantromania.ro. Pristupljeno 24. 09. 2023.
- ^ a b „Valea Almăjului - judeţul Caraş-Severin”. catalinsimion.blogspot.com (na jeziku: rumunski). Pristupljeno 24. 09. 2023.
- ^ a b v g d đ Radan N., Mihaj (2015). „Posledice kontakata i/ili srpsko (karaševsko)-rumunskog suživota ogledane u govorima Rumuna iz Almaške doline (Banat)”. Ishodišta. Niš: Savez Srba u Rumuniji i Filozofski fakultet Univerziteta u Nišu. Pristupljeno 23. 09. 2023.
- ^ „Kartica reči: Almăș”. paundurlic.com. Pristupljeno 23. 09. 2023.
- ^ „RPL 2021: Populaţia rezidentă după etnie, pe județe, municipii, orașe și comune”. recensamantromania.ro. Pristupljeno 24. 09. 2023.
- ^ „Populaţia pe sexe şi grupe de vârste - judeţe, medii, municipii, oraşe şi comune” (PDF). insse.ro. Pristupljeno 24. 09. 2023.
- ^ „RPL 2011: Populaţia stabilă pe judeţe, municipii, oraşe şi localităti componenete”. recensamantromania.ro. Pristupljeno 24. 09. 2023.