Arhitektura Estonije
 | Ovaj članak ne sadrži uvodni odeljak. (jun 2023) |
Istorija[uredi | uredi izvor]
Drevna Estonija[uredi | uredi izvor]
Karakteristika rane estonske arhitekture su mnoga uporišta i tvrđave koje se nalaze širom zemlje, na primer uporišta Varbola i Valjala. Važnije od njih, površine do 1 000 m2, nalazile su se na važnim raskrsnicama puteva, gde su se na kraju razvile u komercijalna čvorišta, kao što su Talin, Tartu i Otepa.[1]
Gotička arhitektura[uredi | uredi izvor]
Hrišćanstvo je u Estoniju doneto kroz severne krstaške ratove i donelo je ogromne promene u društvu, kulturi i arhitekturi Estonije. Uticaji su uglavnom dolazili iz nemačkog govornog područja i Skandinavije. Nova religija je podstakla podizanje crkava širom današnje Estonije, počev od 13. veka. Prve crkve su verovatno bile drvene; od ovih nijedna nije preživela.[2] Najranije crkve koje još uvek postoje bile su čvrsto građene i nalik na tvrđave; Valjala crkva na Saremi je jedan primer. Majstori zidari i vajari koji su igrali značajnu ulogu u ranoj crkvenoj arhitekturi su uglavnom dolazili sa Gotlanda.[2] Kasnije, kako je hrišćanstvo postalo čvršće ukorenjeno, podizane su veće i složenije crkve, posebno u severnoj Estoniji tokom 15. veka. Srednjovekovne crkve u starom gradu u Talinu, poput Katedrale, crkve Svetog Olafa (najviša zgrada u Evropi u 16. veku[3]) ili crkve Svetog Duha, još uvek svedoče o visoko razvijenom gotičkom stilu arhitekture.[4] Izvan Talina, mnoge crkve su oštećene tokom čestih ratova, posebno Livonskog rata i Velikog severnog rata, a nemar tokom sovjetske okupacije prouzrokovao je mnogo razaranja među crkvama u Estoniji, tako da je samo nekoliko ranih crkava preživelo nepromenjeno do danas. U kasnijim godinama, međutim, vršeni su intenzivni restauratorski radovi, a posebno na Saremi i u severnoj Estoniji, gde još uvek postoje zanimljivi primeri relativno dobro očuvanih srednjovekovnih crkava.[2]
Krstaši su takođe ostavili trag u zemlji podižući veliki broj zamkova koji su služili kao sredstvo za sticanje vojne i administrativne kontrole nad zemljom. Podignuti su i veliki kompleksi zamkova, nazvani dvorci vojnih redova po Tevtonskim i drugim krstaškim redovima koji su ih podigli, i manja lokalna utvrđenja koja nisu bila namenjena velikim vojnim akcijama (lokalno poznata kao „vazalni zamkovi“). Dobri primeri većih zamkova koji još uvek postoje uključuju zamak Herman u Narvi, zamak Tompea u Talinu i zamak Kuresare na Saremi. Od manjih dvoraca i danas postoje zamak Purtse, kula Kiu i kula Vao. Mnogi zamkovi podignuti tokom srednjeg veka uništeni su u kasnijim ratovima, a Estonija obiluje ruševinama zamkova.[1]
Širenje i razvoj estonskih gradova poput Talina i Narve u hanzatske gradove tokom srednjeg veka takođe je podstakao razvoj građanske arhitekture. Građanske kuće sa zabatnim frontovima, velikom prednjom salom sa kaminom i manjim dnevnim boravkom pozadi postale su popularne; stil je postao poznat kao "talinska gotika" i preuzeli su ga graditelji u Finskoj, Švedskoj i Novgorodu. Ostale još uvek postojeće srednjovekovne građanske građevine svedoče o važnosti Talina kao važnog trgovačkog grada; Gradska kuća u Talinu je danas važna istorijska znamenitost, kao i Raeaptek (gradska apoteka) i zgrade nekadašnjih cehova u Talinu, odnosno Velikog ceha (1410), Ceha Svetog Olafa (1422) i kasnijeg Bratstva crnih glava (oko 1597).[5] Iz tog perioda je i izvanredno očuvan gradski zid Talina. Sve u svemu, stari grad Talin je jedna od najbolje očuvanih srednjovekovnih arhitektonskih celina na svetu, a od 1997. godine nalazi se na listi svetske baštine Uneska.[6]
Barok i rokoko[uredi | uredi izvor]
Barokna i rokoko arhitektura u Estoniji predstavljena je uglavnom zgradama koje je podigla ruska carska administracija i lokalna aristokratija.[5] Najlepši primer koji još uvek postoji je palata Kadriorg, u petrovskom baroknom stilu. Pre Drugog svetskog rata, zamak Poltsama je bio neobično lep primer rokoko arhitekture u Estoniji; zamak je uništen tokom rata i od njega su ostale samo ruševine.[7]
Još od severnih krstaških ratova i uspostavljanja baltičkog plemstva koje govori nemački kao klase zemljoposednika, selo Estonije je karakterisao vlastelinski sistem koji su sprovodili viši slojevi. Od baroka pa nadalje, mnoge plemićke kuće opstaju i doprinose arhitektonskom nasleđu Estonije. Selo Estonije ima oko 2000 istorijskih imanja, mnoga u baroknom i rokoko stilu, npr. Saue, Palmse ili Vana imanja, ali takođe predstavljaju niz stilova od neobaroka i neoklasicizma do arhitekture Tjudora.[8]
Klasicizam[uredi | uredi izvor]
Centar očuvane neoklasicističke arhitekture je Tartu, Gradska kuća i okolne zgrade iz 18. veka. Glavna zgrada Univerziteta u Tartuu (1803–09) je primer visokog klasicizma. Arhitektura plemićkih kuća i dalje dominira seoskim prostorom, a imanja kao što su Saku, Kurema i Sure-Kopu predstavljaju primer stila. U Talinu su izgrađene i neke značajne rezidencije, npr Kuća Stenbok i zgrada u ulici Kohtu br. 8 (arhitekta Karl Ludvig Engel, u kojoj se danas nalazi estonski kancelar pravde), obe na brdu Tompea.
Arhitektura kasnog 19. veka[uredi | uredi izvor]
Kao i u ostatku Evrope, kasni 19. vek je bio vreme arhitektonskog eksperimentisanja stilova u Estoniji. Različite vrste istorizma i eklekticizma postale su uobičajene. Neogotika je postala popularan stil, ne samo među plemićkim kućama, što se može videti na imanjima Alatskivi ili Sangaste.[5]
Krajem perioda, uticaji secesije su stigli do Estonije. Glavni izvori inspiracije bili su delom živahna secesija u Rigi, a delom finski nacionalni romantizam. Možda najpoznatiji arhitekta koji je radio u stilu Art Nuvo u Estoniji bio je Žak Rozenbaum.[9]
Saborna crkva Aleksandra Nevskog u Talinu je primer ruskog preporoda iz 19. veka kada je Estonija bila gubernija Ruskog carstva.
20. vek[uredi | uredi izvor]
Centar grada Silamae u celini je vredan pažnje primer staljinističke arhitekture u Estoniji.[10]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Crkva Sv. Katerine Muhu (13. vek) -
Dvorac Koluvere (početak 13. veka) -
Raeaptek (rani 15. vek) -
Kuća crnih glava, Talin (1597) -
Palata Kadriorg (1718) -
Voru Pravoslavna crkva Sv. Katerine, rani primerak klasicizma (1804) -
Univerzitet u Tartuu, glavna zgrada,(1803-1809) -
Stil secesija u Talinu, završena 1910)
Savremena arhitektura[uredi | uredi izvor]
-
Fahle zgrada u Talinu -
Jogeva autobuska stanica
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Estonian Museum of Architecture
- Estonian vernacular architecture
- List of castles in Estonia
- List of palaces and manor houses in Estonia
- List of tallest buildings in Estonia
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Miljan, Toivo (2004). Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press. str. 104. ISBN 0-8108-4904-6.
- ^ a b v Viirand 2004, str. 9
- ^ A Hedonist's Guide to Tallinn By Laurence Shorter
- ^ Miljan, Toivo (2004). Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press. str. 104–105. ISBN 0-8108-4904-6.
- ^ a b v Miljan, Toivo (2004). Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press. str. 105. ISBN 0-8108-4904-6.
- ^ „Historic Centre (Old Town) of Tallinn”. UNESCO. Pristupljeno 2013-02-10.
- ^ Viirand 2004, str. 82–84
- ^ Culture And Customs of the Baltic States By Kevin O'Connor
- ^ Hallas-Murula, Karin (2010). Tallinna Juugedarhitektuur: Jacques Rosenbaum (1878-1944). Eesti Arhitektuurimuuseum. ISBN 978-9985-9828-7-7.
- ^ „What we consider our own”. Estonica.org. Arhivirano iz originala 16. 02. 2017. g. Pristupljeno 10. 2. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Viirand, Tiiu (2004). Estonia: Cultural Tourism. Kunst Publishers. str. 82—84. ISBN 9949-407-18-4.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Architecture Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. maj 2022) entry on Estonica.org
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
