Bazelska konvencija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Bazelska konvencija o kontroli prekograničnog kretanja opasnog otpada i njegovog odlaganja, obično poznata kao Bazelska konvencija, je međunarodni ugovor koji je osmišljen da smanji kretanje opasnog otpada između država, a posebno da spreči prenos opasnog otpada iz razvijenih zemalja u zemlje u razvoju. Ona se, međutim, ne bavi kretanjem radioaktivnog otpada. Konvencija takođe ima za cilj da minimizira stopu i toksičnost nastalog otpada, da obezbedi njegovo ekološki prihvatljivo upravljanje što je bliže moguće izvoru proizvodnje i da pomogne zemljama u razvoju u ekološki prihvatljivom upravljanju opasnim i drugim otpadom koji stvaraju.

Članice Konvencije

Konvencija je otvorena za potpisivanje 21. marta 1989. godine, a stupila je na snagu 5. maja 1992. godine. Od septembra 2022. godine ima 190 potpisnika konvencije. Pored toga, Haiti i Sjedinjene Države su potpisale konvenciju, ali je nisu ratifikovale.[1][2]

Nakon peticije kojom se poziva na akciju po tom pitanju koju je potpisalo više od milion ljudi širom sveta, većina svetskih zemalja, ali ne i Sjedinjene Američke Države, pristale su u maju 2019. na amandman Bazelske konvencije da se uključi i plastični otpad.[3][4] Iako Sjedinjene Države nisu potpisnice sporazuma, izvozne pošiljke plastičnog otpada iz Sjedinjenih Država sada su „kriminalni saobraćaj čim brodovi izađu na otvoreno more“, prema Bazelskoj akcionoj mreži i prevoznici za takve pošiljke mogu odgovarati, jer je transport plastičnog otpada zabranjen u skoro svakoj drugoj zemlji.[5]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Sa pooštravanjem ekoloških zakona (na primer, Zakon o očuvanju i oporavku resursa) u razvijenim zemljama 1970-ih, troškovi odlaganja opasnog otpada su dramatično porasli. Istovremeno, globalizacija transporta je olakšala prekogranično kretanje otpada, a mnogim manje razvijenim zemljama bila je potrebna strana valuta. Shodno tome, trgovina opasnim otpadom, posebno u siromašnije zemlje, brzo je rasla. Godine 1990. zemlje OECD su izvezle oko 1,8 miliona tona opasnog otpada. Iako je većina ovog otpada otpremljena u druge razvijene zemlje, veliki broj incidenata odlaganja opasnog otpada doveo je do poziva na uspostavljanje propisa.[6]

Jedan od incidenata koji je doveo do stvaranja Bazelske konvencije bio je incident sa odlaganjem otpada sa kargo broda Kijansko more, u kojem je brod koji je prevozio pepeo iz peći za spaljivanje iz grada Filadelfije u Sjedinjenim Državama bacio polovinu svog tereta na plažu na Haitiju pre nego što je bio prisiljen da ode. Plovio je mnogo meseci, menjajući ime nekoliko puta. Pošto nije mogao da istovari teret ni u jednoj luci, verovalo se da je posada veliki deo bacila u more.

Drugi incident bio je slučaj iz 1988. u kojem je pet brodova prevezlo 8.000 barela opasnog otpada iz Italije u mali nigerijski grad Koko u zamenu za 100 dolara mesečne kirije koja je plaćena jednom Nigerijcu za korišćenje njegovog poljoprivrednog zemljišta.

Na sastanku koji je održan od 27. novembra do 1. decembra 2006. godine, strane Bazelskog sporazuma fokusirale su se na pitanja elektronskog otpada i materijala od rastavljanja brodova.

Povećana trgovina materijalima koji se mogu reciklirati dovela je do povećanja tržišta polovnih proizvoda kao što su računari. Ovo tržište je procenjeno u milijardama dolara. Pitanje je kada korišćeni računari prestaju da budu "roba" i postaju "otpad".

Od septembra 2022. godine, postoji 190 strana u sporazumu, koji uključuje 187 država članica UN, Kukova ostrva, Evropsku uniju i Državu Palestinu. Šest država članica UN koje nisu potpisnice sporazuma su Istočni Timor, Fidži, Haiti, San Marino, Južni Sudan i Sjedinjene Države.[1]

Definicija opasnog otpada[uredi | uredi izvor]

Otpad spada u delokrug konvencije ako spada u kategoriju otpada naveden u Aneksu I konvencije i ispoljava jednu od opasnih karakteristika sadržanih u Aneksu III.[7] Drugim rečima, otpad mora da bude naveden i da poseduje karakteristike kao što je eksplozivnost, zapaljivost, otrovnost ili korozivnost. Drugi način na koji otpad može da potpadne pod delokrug ove konvencije je ako je definisan ili smatran opasnim otpadom prema zakonima zemlje izvoznice, zemlje uvoznice ili bilo koje od zemalja tranzita.[8]

Definicija pojma odlaganje je data u članu 2 alineja 4 i samo se odnosi na aneks IV, koji daje listu operacija koje se podrazumevaju kao odlaganje ili oporavak. Primeri dispozicija su široki, uključujući oporavak i reciklažu.

Alternativno, da bi potpao pod delokrug konvencije, dovoljno je da otpad bude uključen u Aneks II, koji navodi drugi otpad, kao što su otpad iz domaćinstva i ostatke koji nastaju od spaljivanja kućnog otpada.[9]

Radioaktivni otpad koji je obuhvaćen drugim međunarodnim sistemima kontrole i otpad iz normalnog rada brodova nisu obuhvaćeni.

Aneks IX pokušava da definiše otpad koji se ne smatra opasnim otpadom i koji bi bio isključen iz delokruga Bazelske konvencije. Međutim, ako je ovaj otpad kontaminiran opasnim materijalima u meri koja uzrokuje da ispoljava karakteristike Aneksa III, on nije isključen.

Obaveze[uredi | uredi izvor]

Pored uslova za uvoz i izvoz navedenog otpada, postoje strogi zahtevi za obaveštenje, saglasnost i praćenje kretanje otpada preko državnih granica. Važno je napomenuti da Konvencija postavlja opštu zabranu izvoza ili uvoza otpada između članica i nečlanica. Izuzetak od ovog pravila je kada otpad podleže drugom ugovoru koji ne izuzima Bazelsku konvenciju. Sjedinjene Države su značajna strana koja nije potpisnica konvencije i imaju niz takvih sporazuma za omogućavanje otpreme opasnog otpada u zemlje Bazelske konvencije.

Savet OECD takođe ima sopstveni sistem kontrole koji reguliše prekogranično kretanje opasnih materija između zemalja članica OECD-a. Ovo omogućava, između ostalog, zemljama OECD-a da nastave da trguju otpadom sa zemljama poput Sjedinjenih Država koje nisu ratifikovale Bazelsku konvenciju.

Strane u konvenciji moraju poštovati zabrane uvoza drugih strana.

Član 4 Bazelske konvencije poziva na ukupno smanjenje proizvodnje otpada. Ohrabrujući zemlje da drže otpad unutar svojih granica i što bliže njegovom izvoru proizvodnje, unutrašnji pritisci bi trebalo da daju podsticaje za smanjenje otpada i prevenciju zagađenja. Stranama je generalno zabranjeno da izvoze pokriveni otpad ili uvoze pokriveni otpad iz zemalja koje nisu članice konvencije.

Konvencija navodi da je ilegalni promet opasnog otpada kriminalan, ali ne sadrži odredbe o primeni.

U skladu sa članom 12, stranke su upućene da usvoje protokol kojim se utvrđuju pravila o odgovornosti i procedure koje su prikladne za štetu koja proizilazi iz kretanja opasnog otpada preko granica.

Trenutni konsenzus je da, pošto prostor nije klasifikovan kao „zemlja“ prema specifičnoj definiciji, izvoz elektronskog otpada na vanzemaljske lokacije nije pokriven.

Bazelski amandman o zabrani[uredi | uredi izvor]

Nakon prvobitnog usvajanja konvencije, neke najmanje razvijene zemlje i ekološke organizacije su tvrdile da ona nije dovoljna. Mnoge nacije i nevladine organizacije su se zalagale za potpunu zabranu slanja svog opasnog otpada u zemlje u razvoju. Konkretno, prvobitna konvencija nije zabranjivala izvoz otpada na bilo koju lokaciju osim na Antarktik, već je samo zahtevala sistem obaveštenja i saglasnosti poznat kao "prethodna informisana saglasnost". Dalje, mnogi trgovci otpadom nastojali su da iskoriste termin recikliranja i počeli da opravdavaju sav izvoz kao preseljenje na odredišta za reciklažu. Mnogi su verovali da je potrebna potpuna zabrana, uključujući izvoz za reciklažu. Ova zabrinutost dovela je do nekoliko regionalnih zabrana trgovine otpadom, uključujući Bamako konvenciju.

Lobiranje na Bazelskoj konferenciji 1995. od strane zemalja u razvoju, Grinpisa i nekoliko evropskih zemalja kao što je Danska, dovelo je do usvajanja amandmana na konvenciju 1995. godine nazvanog Bazelskim amandmanom o zabrani na Bazelsku konvenciju. Amandman je prihvatilo 86 zemalja[10] i Evropska unija, ali nije stupio na snagu (jer je za to potrebna ratifikacija tri četvrtine država članica konvencije). Hrvatska je 6. septembra 2019. postala 97. zemlja koja je ratifikovala amandman koji će stupiti na snagu nakon 90 dana 5. decembra 2019. godine. Amandmanom se zabranjuje izvoz opasnog otpada sa liste razvijenih (uglavnom OECD) zemalja u zemlje u razvoju. Bazelska zabrana se primenjuje na izvoz iz bilo kog razloga, uključujući reciklažu. Oblast od posebne brige zagovornika amandmana bila je prodaja brodova za razbijanje. Amandmanu o zabrani oštro su se protivile brojne industrijske grupe, kao i nacije, uključujući Australiju i Kanadu. Broj ratifikacija za stupanje na snagu amandmana o zabrani je u raspravi: Amandmani na konvenciju stupaju na snagu nakon ratifikacije „tri četvrtine strana koje su ih prihvatile“ (čl. 17.5); do sada, strane Bazelske konvencije još nisu mogle da se dogovore da li će to biti tri četvrtine strana koje su bile strane Bazelske konvencije kada je zabrana usvojena, ili tri četvrtine sadašnjih stranaka konvencije. Status ratifikacije amandmana može se naći na veb stranici Sekretarijata Bazela.[11] Evropska unija je u potpunosti primenila Bazelsku zabranu u svojoj Uredbi o otpremi otpada, čime je postala pravno obavezujuća u svim državama članicama EU. Norveška i Švajcarska su na sličan način u potpunosti implementirale Bazelsku zabranu u svoje zakonodavstvo.

U svetlu blokade u vezi sa stupanjem na snagu Amandmana o zabrani, Švajcarska i Indonezija su pokrenule „Inicijativu predvođenu državom“ kako bi na neformalan način razgovarali o putu napred kako bi se osiguralo da prekogranično kretanje opasnog otpada, posebno zemljama u razvoju i zemljama sa privredama u tranziciji, ne dovode do nezdravog upravljanja opasnim otpadom. Ova diskusija ima za cilj identifikaciju i pronalaženje rešenja za razloge zašto se opasni otpad i dalje nosi u zemlje koje nisu u stanju da ga tretiraju na bezbedan način. Nadamo se da će ova inicijativa doprineti realizaciji ciljeva Amandmana o zabrani. Veb stranica Bazelske konvencije informiše o napretku ove inicijative.[12]

Regulacija plastičnog otpada[uredi | uredi izvor]

U jeku negodovanja javnosti, u maju 2019. većina svetskih zemalja, ali ne i Sjedinjene Države, pristale su da izmene i dopune Bazelsku konvenciju kako bi plastični otpad uključile kao regulisani materijal.[13] Procenjuje se da svetski okeani sadrže 100 miliona metričkih tona plastike, pri čemu do 90% ove količine potiče iz kopnenih izvora. Sjedinjene Države, koje godišnje proizvedu 42 miliona metričkih tona plastičnog otpada, više nego bilo koja druga zemlja na svetu,[14] su se protivile amandmanu, ali pošto nisu potpisnica sporazuma nisu imale priliku da glasaju i pokušaju da ga blokiraju. Informacije, kao i vizuelne slike divljih životinja, kao što su morske ptice, gutanje plastike, i naučna otkrića da nanočestice prodiru kroz krvno-moždanu barijeru navodno su podstakle javno raspoloženje za koordiniranu međunarodnu pravno obavezujuću akciju. Preko milion ljudi širom sveta potpisalo je peticiju tražeći zvaničnu akciju.[15][16] Iako Sjedinjene Države nisu potpisnica sporazuma, izvozne pošiljke plastičnog otpada iz Sjedinjenih Država sada su „kriminalni saobraćaj čim brodovi izađu na otvoreno more“, prema Bazelskoj akcionoj mreži i prevoznici takvih pošiljki mogu se suočiti sa odgovornošću, jer Bazelska konvencija sa izmenama i dopunama u maju 2019. zabranjuje transport plastičnog otpada u skoro svaku drugu zemlju.[5]

Bazelska konvencija sadrži tri glavna unosa o plastičnom otpadu u Aneksima II, VIII i IX Konvencije. Izmene i dopune konvencije o plastičnom otpadu sada su obavezujuće za 186 država. Pored toga što će osigurati transparentnost i bolje regulisanje trgovine plastičnim otpadom, prema Bazelskoj konvenciji vlade moraju preduzeti korake ne samo da osiguraju ekološki prihvatljivo upravljanje plastičnim otpadom, već i da se pozabave plastičnim otpadom na njegovom izvoru.[17]

Bazelski čuvar[uredi | uredi izvor]

Bazelska akciona mreža je dobrotvorna nevladina organizacija civilnog društva koja radi kao čuvar potrošača za implementaciju Bazelske konvencije. Osnovni cilj mreže je borba protiv izvoza toksičnog otpada, uključujući plastični otpad, iz industrijalizovanih društava u zemlje u razvoju. Mreža ima sedište u Sijetlu, Vašington, Sjedinjene Države, sa partnerskom kancelarijom na Filipinima. Radi na suzbijanju prekogranične trgovine opasnim elektronskim otpadom, odlaganja, spaljivanja i upotrebe zatvorske radne snage.[18]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b „Status as at 13 January 2013”. United Nations Treaty Database. Arhivirano iz originala 9. 9. 2012. g. Pristupljeno 13. 1. 2013. 
  2. ^ „Parties to the Basel Convention”. www.basel.int. Arhivirano iz originala 14. 6. 2013. g. Pristupljeno 31. 5. 2013. 
  3. ^ UN Environment Programme, 12 May 2019 "Governments Agree Landmark Decisions to Protect People and Planet from Hazardous Chemicals and Waste, Including Plastic Waste"
  4. ^ Phys.org, 10 May 2019 "180 Nations Agree UN Deal to Regulate Export of Plastic Waste"
  5. ^ a b The Maritime Executive, 14 March 2021 "Report: U.S. Plastic Waste Exports May Violate Basel Convention"
  6. ^ Krueger, Jonathan (2001). Stokke, Olav; Thommessen, Øystein, ur. Yearbook of International Co-operation on Environment and Development 2001/2002. Earthscan Publications. str. 43—51. 
  7. ^ art 1 al a
  8. ^ art 1 al b
  9. ^ „Archived copy” (PDF). str. 16. Arhivirano (PDF) iz originala 14. 2. 2015. g. Pristupljeno 2015-02-14. 
  10. ^ Convention, Basel. „Ratification of the Basel Convention Ban Amendment”. www.basel.int. Arhivirano iz originala 24. 2. 2014. g. 
  11. ^ „Ban Amendment”. 15. 12. 2004. Arhivirano iz originala 15. 12. 2004. g. 
  12. ^ Convention, Basel. „Basel Convention Home Page”. www.basel.int. Arhivirano iz originala 7. 1. 2010. g. 
  13. ^ UN Environment Programme, 12 May 2019 "Governments Agree Landmark Decisions to Protect People and Planet from Hazardous Chemicals and Waste, Including Plastic Waste"
  14. ^ National Geographic, 30 Oct. 2020, "U.S. Generates More Plastic Trash than Any Other Nation, Report Finds: The Plastic Pollution Crisis Has Been Widely Blamed on a Handful of Asian Countries, But New Research Shows Just How Much the U.S. Contributes"
  15. ^ The Guardian, 10 May 2019, "Nearly All Countries Agree to Stem Flow of Plastic Waste into Poor Nations: US Reportedly Opposed Deal, which Follows Concerns that Villages in Indonesia, Thailand and Malaysia Had ‘Turned into Dumpsites’"
  16. ^ Phys.org, 10 May 2019 "180 Nations Agree UN Deal to Regulate Export of Plastic Waste"
  17. ^ Environment, U. N. (2021-10-21). „Drowning in Plastics – Marine Litter and Plastic Waste Vital Graphics”. UNEP - UN Environment Programme (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-03-21. 
  18. ^ „The e-Stewards Initiative: How to Become an e-Steward Recycler”. Basel Action Network. Arhivirano iz originala 2009-04-19. g. Pristupljeno 4. 11. 2009. 

 This article incorporates text from a free content work. Drowning in Plastics – Marine Litter and Plastic Waste Vital Graphics, United Nations Environment Programme. To learn how to add open license text to Wikipedia articles, please see this how-to page. For information on reusing text from Wikipedia, please see the terms of use.

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Organizacije
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Базелска_конвенција&oldid=27689462”