Pređi na sadržaj

Bolnice škotskih žena sa Srbima u drugim zemljama (1916—1919)

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Bolnice škotskih žena sa Srbima u drugim zemljama (1916—1919) pratile su srpsku vojsku u Grčkoj, na solunskom frontu, Rusiji Rumuniji i Korzici. Njihov rad odvijao se u nekoliko pravaca i na više lokacija.[1][2]

Bolnica na Korzici[uredi | uredi izvor]

Bolnica škotskih žena na Korzici

Ser Edvard Bojl u dogovoru sa dr Meri Bler (Mary Blair), upravnicom Bolnice škotskih žena na Korzici (engl. The Scottish Women’s Hospital, the Corsica Unit), organizovao je prihvatni centar, u kome je pružena prva pomoć velikom broju srpskih izbeglica, koji je stalno rastao, i dostigao brojku od više hiljada,

skrhanih ljudi, među kojima mnogi nisu mogli da stoje, toliko istrošenih i iznurenih, neki bez nogu, drugi ranjeni, svi tužno zapušteni, ali svi odlučni, otresiti do poslednjeg.[3]

Centar je organizovan na osnovu zajednički dogovor da Srpski potpornim fond i Bolnica škotskih žena na Korzici 1916. godini jedinstvenim angažovanjem organizuovala je zbrinjavanje preko 6.000 srpskih izbeglica evakuisanih sa Solunskog fronta. Pomoć je došla i od predstavnika francuske vlade, srpskog Crvenog krsta.[3][4]

Nakon dogovora doneta je odluka: da Bolnica škotskih žena organizuje zdravstvenu službu, a Srpski potporni fond bude zadužen za socijana pitanja i nabavku bolničke opreme i drugih potrebština. Po tom dogovoru Bolnica škotskih žena na Korzici organizovala je medicinsku negu svih srpskih izbeglica na Korzici,[3] a Srpski potporni fond je preuzeo rehabilitaciju, kako bi se oporavili i vratiti u život ljude, žene, decu koja umiru... i opremanje bolnice svim nemediicinskim potrebštinama.

Sa Srbima na frontu Rusiji i Rumuniji[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Bolnica škotskih žena u Dobrudži
1. srpska dobrovoljačka divizija u Odesi, u čijem sanitetskom zbrinjavanju je učestvovala Bolnica škotskih žena u Dobrudži 1916/17.
Pripadnice Bolnice škotskih žena u Odesi (Sedwick, Mrs Milne and Kent)

Na zahtev srpskog poslanika Boškovića Komiteta federacija žena Škotske, na čelu sa dr Elsi Inglis, prihvatio se obaveze prikupljanja novca, nabavku opreme i okupljanje osoblja za osnivanje bolnice u Dobrudži u kojoj bi se sanitetski obezbeđivali Srbi, dobrovoljci u Rusiji. Zbog značaja ovog zadatka dr Elsi Inglis odlučuje da sama predvodi i rukovodi bolnicom, sa kojom je krenula na daleki put septembra 1916. godine.

Tako su pored pripremanja bolnica za srpsku vojsku na Solunskom frontu, gde se već nalazila „američka jedinica“ Bolnica žena Škotske, i na frontu u Rumuniji, osnovanana i opremnjena sanitetskim materijalom kupljenim novcem sakupljenim u Americi — bolnica u Dobrudži.[5]

Borbe u Dobrudži trajale su od kraja avgusta do kraja oktobra 1916. godine. Za vreme angažmana na frontu u Dobrudži divizija je učestvovala u pet bojeva. Avgusta i septembra 1916. na Dobrudžanskom frontu vođene su retko viđene krvave borbe. Za kratko vreme poginulo je oko 3.000 njenih vojnika i oficira, dok je preko 6.000 bilo ranjeno ili nestalo. Jednostavno, njen borbeni sastav bio je prepolovljen.[6]

U Dobrudžu, je Bolnica škotskih žena bila pridružena Jugoslovenskoj dobrovoljackoj diviziji, koja je bila formirana u julu 1916. godine u Odesi od dobrovoljaca, poreklom južnih Slovena, najvećim delom Srba, bivših vojnika austro-ugarske vojske koji su bili zarobljeni ili koji su prebegli u rusku vojsku.

U Medžidiji je dr Inglis stupila u vezu sa štabom divizije i pukovnikom Hadžićem. Nakon konsultacija sa njim donela je odluku da bolnicu osnuje u mestu Bulbul Mik sa prihvatilištema za ranjenike, iz koga bi se ranjenici posle primarne obrade rana upućivali u bolnicu u Medžidiji, u kasarni koju su joj ruske vojne vlasti stavile na raspolaganje. Pored bolnice Škotskih nalazila se i srpska vojna bolnica (Drugi srpski lazaret), kojoj je tada Škotske bolnica bila formalno priključena. U bolnici koja je bila smeštena odmah iza linije fronta Dr Inglis je održala veliku disciplinu, kako bi za vreme redovnih borbi, tako i tokom strašnog povlačenja, kada su bolnicu stalno bombardovali neprijateljski avioni.

Šotlanđanke su ne žaleći svoje živote, svakodnevno, skupljale ranjenike sa prvih borbenih linija i prevozili ih u svojim sanitetskim automobilima do bolnice. U momentu razvijanja bolnice 3. oktobra 1916. godine ranjenika je bilo oko hiljadu. Prvog dana rada, transportna kolona dopremila je iz previjališta u Bulbul Miku 102 teška ranjenika.

Zbog stalnih promena na frontu i za bolnicu žena Škotske nastupaju nove komplikacije, koje istovremeno pogađaju i bolnicu Crvenog krsta Engleske, pod rukovodstvom dr Čarlsa Berija, koja se nalazila u blizini. Kako se stanje na frontu i dalje pogoršavalo dr Inglis proširuje rad previjališta u Bulbul Miku, koja se tada označava kao Bolnica broj 2. A zbog pojave kolere i opasnosti od epidemije u sastavu bolnice osnovano je i odeljenje za izolaciju.[7] Dešavalo se i nešto neočekivano jer ruske vojne vlasti, za svoju vojsku, postepeno angažuju sve više kapacitete bolnice u Medžidiji. Doktor Elsi Inglis je zbog toga oštro protestovala kod Rusa naglašavajući da je bolnica žena Škotske srpska bolnica.

Kada je 19. oktobra 1916. godine situacija postala sve teža – a kanonada topova sve bliža bolnici, njen sastav je 22. oktobra doneo odluku da počne povlačenje pod najtežim okolnostima. U međuvremenu, ruske snage i svoje bolnice su povukle bez ikakve najave, i Bolnicu škotskih žena sa dr Inglis na njenom čelu stavile u nezavidnu situaciju — da pored zbrinjavanja ranjenika, premeštaju bolnicu i sačuvaju sanitetski materijal dopremljen iz Engleske.[7]

U dogovoru sa Srpske divizijom, koja su odlučili da ode na solunski front i tamo se pridruži Srbima, doneta je odluka da se Bolnica škotskih žena vrati u Veliku Britaniju. Transportom preko Arhangelska u domovinu se vratila bolnica na čelu sa dr Elsi Inglis – koja je sve više osećala kako je izdaju rezerve energije (koju je i dotle jedva imala), a maligna bolest sve više obuzima. Sve vreme njenog angažovanja za spas Srpske divizije i njeno upućivanje na Solunski front, dr Elsi Inglis prećutkivala svoju bolest i svaki mogući spomen o bolesti, trpeći sve vreme bolove i tegobe za koje je samo ona znala. Umrla je te godine u Njukastlu.

Na Solunskom frontu[uredi | uredi izvor]

Saveznici su na jugu Balkanskog poluostrva 1916. organizovali Solunski front. Rat je morao da se privede kraju, borbe su tek predstojale. Trećinu snaga na Solunskom frontu činili su izlečeni, oporavljeni, nahranjeni, odeveni i naoružani srpski vojnici. Srpski vojni sanitet, koji je pretrpeo ogromne gubitke u toku prve dve godine ratovanja i epidemije pegavca, takođe je reorganizovan.

U pomoć su stigle, ponovo i bile prve, škotske žene sa tri bolnice i transportnom jedinicom. Došle su i sanitetske misije iz drugih delova Komonvelta: iz Australije, Novog Zelanda, Kanade. Stiglo je ukupno 60 žena, počev od bolničarki i vozača sanitetskih vozila do lekara i hirurga. Bile su to odlično opremljene i vozilima snabdevene transportne jedinice počev od bolničarki i vozača sanitetskih vozila do lekara i hirurga, koje su euzele evakuaciju ranjenika iz Gorničevske bitke i sa Kajmakčalana.[8]

Bolnice škotskih žene u Grčkoj
Bolesnici na lečenju u jedinica „Girton i Njunham” u Solunu
Pripadnice bolnice škotskih žena u Ostrovu 1916.

U periodu 1915-1918. godine na Solunskom frontu i Egejskoj Makedoniji osnovane su tri Bolnice škotskih žena:

  • Prvo je u Grčku iz Francuske došla sa Istočnom francuskom vojskom Bolnica škotskih žena - jedinica „Girton i Njunham”, koja je osnovala krajem 1915. godine osnovala bolnicu u Solunu.
  • U septembru 1916. godine iz Engleske je stigla druga bolnica pod nazivom Bolnica škotskih žena - jedinica „Amerika”. Ona je je osnovala bolnicu u Ostrovu (danas Arnis) u blizini Edese.
  • Konačno, u martu 1918. stigla je u Solun i treća bolnica, poznata pod nazivom Bolnica škotskih žena - jedinica „dr Elsi Inglis”. Ova jedinica je došla se Istočni front iz Dobruce (na rusko-rumunskoj granici). Nakon Oktobarske revolucije i ruskog povlačenja iz rata, jedinica je morala brzo izaći iz tog područja i vratiti se u Englesku, da bi se početkom 1918. godine nakon pripremi nova misija, ova jedinica sada pod nazivom Bolnica škotskih žena - jedinica „dr Elsi Inglis” - pridružila srpskim snagama u Egejskoj Makedoniji i ušla u sastav posebne Jugoslovenske divizije koju su činili jugoslovenski dobrovoljci, uglavnom Slovenci i Hrvati.[9]

Memorijalna bolnica u Salanšu[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Sanatorijum za Srbe u Salanšu

Memorijalna bolnica (Tuberculosis Sanatorium for Serbs at Sallanches, Haute Savoie) bila je deseta bolnica sa sanatorijumom, u lancu od 14 bolnica škotskih žena, namenjena srpskim studentima i izbeglicama obolelim od tuberkuloze. Bolnica se nalazila u Francuskoj, ispod Monblana, u blizini švajcarske granice, u malom gradiću Salanš (Sallanches).[10]

Kadrovska struktura

Lekari — dr Matilda Makfejl (Dr. Matilda Alexandrina Macphail, 1860–1946) i dr Marijan Tereza Bulok (Dr. Marian Theresa Bullock, 1877–1956), istovremeno i rukovodioci bolnice.

Glavne medicinske sestre — Etel Mod (Miss Ethel Maude) i Meri Donaldson (Miss Mary Steuart Donaldson),

Apotekarica — Ela Moli Erton (Miss Ella Molloy Ayrton)

Domaćica bolnice — gospođa Meri Miln (Mrs. Mary Milne).

Period rada, namena i kapacitet

Bolnica škotskih žena koja je u Salanšu radila je od marta 1918. do juna 1919. godine, sve vreme funkcionisal kao sanatorijum, uglavnom namenjena rekovalescentima.[11]

Bolnice je prvobitno imal 100 postelja, ali je zbog sve većih potreba njen smeštajni kapacitet je do prestanka rada povećan na 150. postelja.

Kraj rata i prestanak rada Bolnice škotskih žena[uredi | uredi izvor]

Transportne jedinice Bolnica škotskih žena u stopu su pratile nezadrživo kretanje srpskih vojnika u oslobađanju Srbije. Za 45 dana sa njima su prešle 750 kilometara

Godine 1918. Veliki rat je ušao u svoju završnicu. Kada je probijen Solunski front, srpski vojnici su se nezadrživo kretali u oslobađanje Srbije. Za 45 dana prešli su 750 kilometara i usput oslobađali deo po deo srpske zemlje. U stopu su ih pratile transportne jedinice Bolnica škotskih žena.[12]

Prvog novembra 1918. Dunavska divizija Prve armija pod komandom vojvode Petra Bojovića oslobodila je Beograd. Veliki rat je priveden kraju. Prvog decembra 1918. regent Aleksandar Karađorđević proglašava ujedinjenje Srbije u Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca.[12]

Nakon završetka Velikog rata početkom 1919. godine Bolnice škotskih žena su rasformirane. Najveći deo njenih pripadnica se vratio u svoje matične države, dok su pojedini članovi tih misija nastavili da se bave humanitarnim aktivnostima u Srbiji. Osnivali su bolnice i sirotišta, brinuli se o deci i invalidima, ostavljali zadužbine u novcu i opremi, školovali đake, stipendirali žene lekare.[13]

Zatečena sredstva predata su novoosnovanom Memorijalnom fondu Elsi Iglias (Elsie Inglis Memorial Fund), kojem su više godina kasnije stizale brojne donacije iz celog sveta. Sredstva iz ovog fonda u Srbiji su poslužila za izgradnju bolnica i instituta (Spomen bolnica za žene na Dedinju, Laboratorija na Institut za fiziologiju u Beogradu itd).[14]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Petrović Ilija, Škotske žene uza Srbe: 1914–1918., Novi Sad 2010
  2. ^ Inglis Elsie, Bolnice Škotskih ţena, pre deset godina:Scottish Women’s Hospitals, u: Nova Evropa, knj. 12 (1. decembar 1925) [uredili L. Popović, M. Kostrenčić, M. Ćurčin], Zagreb 1925, str. 487–488
  3. ^ a b v McLaren, Eva Shaw, A History of the Scottish Women’s Hospitals, Hodder & Stoughton, London, 1919, 229–234.
  4. ^ Bojić, Dušica, Srpske izbeglice u Prvom svetskom ratu (1914–1921), Beograd, Zavod za izdavanje udžbenika, 2007.
  5. ^ Vuković Ž.: Savezničke medicinske misije u Srbiji 1915. Beograd: Plato; 2004.
  6. ^ Subotić, V, „Prva srpska dobrovoljačka divizija u Dobrudži“, Dobrovoljci u oslobodilačkim ratovima Srba i Crnogoraca, str.111
  7. ^ a b Mc Laren ES. History of the Scottish Women’s Hospitals. London: Hodder and Stoughton; 1919.
  8. ^ Krippner, M. (1980) The quality of mercy: Women at war - Serbia 1915-18. Newton Abbot: David and Charles
  9. ^ Sivenas, Nikiforos. „The Scottish Women’s Hospitals: The Elsie Inglis Unit”. www. sivenas.wordpress.com 12.01.2017. Pristupljeno 21. 1. 2019. 
  10. ^ Sanatorijum u Salanšu U: Milena (Živorad) Žikić, Uloga žena u ratovima srpske vojske od 1912. do 1918. godine, Doktorska disertacija, Univerzitet u Nišu, Filozofski fakultet Niš, 2018. str. 118-119
  11. ^ Srpske novine, br. 22, 20. februar 1918, str. 4, Srpski sanatorijum. Sanatorijum za srpske đake u Francuskoj.
  12. ^ a b Mikic Z (2005). „Bolnice skotskih zena: 90. godisnjica njihovog delovanja u Srbiji”. Med PregI. 58 (11—12): 597—608. .
  13. ^ St. Clair Stobart: Spirit of Democracy, 1918.
  14. ^ Mikić, Ž. [2008]. Srpska majka iz Škotske - dr Elsi Inglis (1864—1917). Medicinski pregled, 61(7—8), 419-426.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Dimitrijević Brana, „U kontejneru“ zapisi srpskog vojnog hirurga 1916-1918, Beograd, 2001.
  • Cesil & Celia Manson, Doctor Agnes Bennett, Michael Joseph, London, 1960.
  • Stebbing, Edward, At the Serbian Front in Macedonia, John Lane & Bodley Head, London, 1917.
  • Ruvidić, M. Žarko, Evakuacija ranjenika pri zauzeću Kajmakčala 1916, Srbija, Ratnik, 1921.
  • Frenklin, Stella Miles, Ne mari ništa (It Matters Not), Mitchel Library, Sydney, Australia.
  • Popović Filipović, Slavica, Za hrabrost i humanist, Bolnice škotskih žena u Srbiji i sa Srbima za vreme Prvog svetskog rata 1914-18. godine, Signature, Beograd, 2007.
  • An Intreview with dr Agnes Bennett, ‘Sydney Morning Herald’, 26. December 1917
  • Hutton, I Emslie (1928) With a woman's unit in Serbia, Salonika and Sebastopol Williams and Norgate, London
  • McLaren, Eva Shaw (1919) A History of the Scottish Women's Hospitals Hodder and Stoughton, London
  • Gilchrist, Hugh (1997). Australians and Greeks, Volume 2. Halstead Press, Sydney
  • Manson, Cecil and Celia (1960) Doctor Agnes Bennett Michael Joseph, London
  • Leneman, Leah (1994) In the Service of Life: Story of Elsie Inglis and the Scottish Women's Hospitals Mercat Press
  • Corbett, Elsie (1964) Red Cross in Serbia, 1915-1919: a personal diary of experiences Cheney & Sons
  • Ross, Ishobel (1988) Little Grey Partridge: First World War Diary of Ishobel Ross Who Served With the Scottish Women's Hospitals Unit in Serbia Aberdeen University Press
  • Mikić ,, Želimira; Lešić, Aleksandar (2004). „Sedamdeset godina od osnivanja englesko-jugoslovenske dečje bolnice za lečenje tuberkuloze kostiju i zglobova u Sremskoj Kamenici” (PDF). Srpski arhiv za celokupno lekarstvo 2004. 132: 469—473. Pristupljeno 08. 01. 2019. COBISS.SR 164677132
  • Mikić, Želimir (1998). Uvek vaša : život i delo dr Ketrin Makfejl. Novi Sad: Matica srpska. COBISS.SR 131730695
  • Fortier Jones: With Serbia Into Exile, An American's Adventures with the Army That Cannot Die, New York, Grosset &Dunlap, 1916 - digital, Remake: Cosimo Classics, 2007
  • Little Grey Partridge: The Diary of Ishobel Ross, Serbia 1916-1917, Aberdeen University Press, 1988
  • Stela Miles Franklin: Nemari nista: Six Months with the Serbs
  • Lady Frances Balfour: Dr. Elsie Inglis,1919,Cosimo Classics, 2007,
  • Ernest Percy Bicknell: In War's Wake 1914-1915, American National Red Cross, Washington, 1936
  • Gardner A. American Red Cross Work in Serbia, American Journal of Nursing, 1915, 16, 1, 36-40
  • Morse E.W. America in the War, The Vanguard of American Volunteers, In the Fighting Lines and in Humanitarian Service, August 1914 – April 1917, New York, Charles Scribner’s Sons 1919 (Part III: The American Red Cross in Servia)
  • Harding PM: A Red Cross nurse in Belgrade: Mary Gladwin saw World War I from the inside of a hospital (1982). Am Hist Illus. 17 (1): 41—7.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć).
  • Agnes Gardner: American Red Cross Work in Serbia, The American Journal of Nursing, Vol. 16, No. 1 (Oct., 1915), pp. 36-40
  • Miss Emily Simmonds: Nurse in Belgrade when shells fell, The New York Times, January 15, 1915
  • St. Clair Stobart: Spirit of Democracy, 1918.
  • Richard Strong: Typhus fever with particular reference to the Serbian epidemic (1920),Cambridge, Mass., Pub. by the American Red cross at the Harvard university press, 1921
  • Strong R.P.Shattuck G. Sellards A.W. Zinsser H. Hopkins G.:Typhus Fever with Particular Reference to the Serbian Epidemic, Harvard University Press, Cambridge, MASS. 1920
  • William Hunter:The Serbian Epidemics of Typhus and Relapsing Fever in 1915: Their Origin, Course, and Preventive Measures employed for their Arrest(An Aetiological and Preventive Study based on Records of British Military Sanitary Mission to Serbia, 1915.
  • Madlen de Benoa-Siguaje: La patrie Serbe,
  • Raul Labry: Avec L’armée Serbe en retraite, Paris, 1916
  • N. SƄičevƄ : Serbskaja armija v evropeiskoi voina, Belgrade, 1928
  • Harding P. M (1982). „A Red Cross nurse in Belgrade: Mary Gladwin saw World War I from the inside of a hospital”. Am Hist Illus. 17 (1): 41—7. .
  • Boardman M.T. Under The Red Cross Flag At Home And Abroad, Philadelphia and London, J. B. Lippincott company, 1915

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Bolnice škotskih žena sa Srbima u drugim zemljama na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Болнице_шкотских_жена_са_Србима_у_другим_земљама_(1916—1919)&oldid=27877201”