Bombarderski avion

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

„Bombarder” preusmerava ovde. Za muzičku grupu pogledajte stranicu Bombarder (muzička grupa).
Bombarder Avro Lankaster, Drugi svjetski rat

Bombarder ili bombarderski avion je vrsta aviona namijenjena za uništavanje zemaljskih i pomorskih ciljeva iz vazduha. Može da nosi bombe i vođene i nevođene projektile vazduh-zemlja.

Podjela[uredi | uredi izvor]

Mogu se podijeliti na lake, srednje i teške bombardere, po teretu koji nose. Osim toga podjela se može vršiti i po zadacima, na strateške i taktičke bombardere, na b. avione za bombardovanje iz obrušavanja ili horizontalnog leta, noćne i dnevne bombardere, torpedne i minske b., i tako dalje.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prvu upotrebu bombe bačene iz vazduha (zapravo četiri ručne bombe specijalno proizvedene u italijanskom mornaričkom arsenalu) izveo je italijanski potporučnik Đulio Gavoti[1] 1. novembra 1911. tokom Italijansko-turskog rata u Libiji – iako je njegov avion nije bio dizajniran za zadatak bombardovanja, i njegovi improvizovani napadi na osmanske položaje imali su mali uticaj. Ove čelične sfere punjene pikrinom kiselinom dobile su nadimak „balerine“ zbog lepršavih traka od tkanine koje su za njih bile pričvršćene.[2]

Rani bombarderi[uredi | uredi izvor]

Britanski Handley Page Type O, 1918

Bugarski posmatrač Prodan Tarakčijev je 16. oktobra 1912. bacio dve od tih bombi na tursku železničku stanicu Karagač (u blizini opkoljenog Jedrena) iz aviona Albatros F.2 kojim je pilotirao Radul Milkov, tokom Prvog balkanskog rata.[3][4] Smatra se da je ovo prva upotreba aviona kao bombardera.[3][5]

Prvi avioni teži od vazduha namenjeni za bombardovanje bili su italijanski Kaproni Ka 30 i britanski Bristol T.B.8, oba iz 1913. godine.[6] Bristol T.B.8 je bio rani britanski jednomotorni dvokrilac koji je izgradila Bristolska avionska kompanija. Oni su bili opremljeni prizmatičnim nišanom u prednjem kokpitu i cilindričnim nosačem bombe u donjem prednjem delu trupa koji je mogao da nosi dvanaest bombi od 4,5 kg, koje su mogle da se bace pojedinačno ili kao salva po potrebi.[7]

Avion su kupili za upotrebu Kraljevska mornarička vazduhoplovna služba i Kraljevski leteći korpus (RFC), a tri T.B.8, koji su bila izložena u Parizu tokom decembra 1913. Oni su sa instaliranom opremom za bombardovanje, poslati u Francusku nakon izbijanja rata. Pod komandom Čarlsa Ramnija Samsona, 25. novembra 1914. izvršen je bombaški napad na nemačke topovske baterije u Midelkerkeu u Belgiji.[8][9]

Dirižabl, ili vazdušni brod, razvijen je početkom 20. veka. Rani vazdušni brodovi su bili skloni katastrofama, ali je polako dirižabl postao pouzdaniji, sa čvršćom strukturom i jačom kožom. Pre izbijanja rata, cepelini, veći i moderniji oblik vazdušnog broda koji je dizajnirao nemački grof Ferdinand fon Cepelin, bili su opremljeni da nose bombe za napad na ciljeve na velikim udaljenostima. To su bili prvi strateški bombarderi velikog dometa. Iako su nemačke vazdušne formacije bile jake, sa ukupno 123 vazdušna broda do kraja rata, oni su bili ranjivi na napade i otkazivanje motora, kao i na probleme sa navigacijom. Nemački vazdušni brodovi naneli su malu štetu u svojih 51 napada, sa 557 poginulih Britanaca i 1.358 povređenih. Nemačka ratna mornarica je izgubila 53 od 73 vazdušna broda, a nemačka vojska 26 od svojih 50 brodova.ref>Roadman, LTC Julian A. (2013). A Combat Nightmare in WWII. Triumph Press. str. 11—12. ISBN 9781484911846. </ref>

Iako su uglavnom korišćeni kao trenažni avioni, Avro 504 su takođe nakratko korišćeni kao bombarderi na početku Prvog svetskog rata od strane Kraljevske mornaričke vazdušne službe (RNAS) kada su korišćeni za napade na nemačke hangare za vazdušne brodove.[10]

Prvi svjetski rat[uredi | uredi izvor]

Prvi avioni bombarderi pojavljuju se već pred Prvi svjetski rat, ali su to u stvari obični avioni višestruke namjene iz kojih se rukom izbacuju bombe, bez nišanskih sprava.

Prvi svjetski rat dovodi do razvoja aviona posvećenih zadatku bombardovanja, pa se može govoriti o pravim bombarderima. Avioni su uglavnom dvokrilci, drvene ili metalne konstrukcije presvučene platnom, sa jednim do nekoliko motora, brzinom do 200 km/h, i zaštitom od lovaca u vidu mitraljeza kojima upravljaju poslužioci iz otvorenih kabina. Nosivost bombi je do 1000 kg, osim kod britanskog Handley Page 1500, gdje dostiže preko 3000 kg, ali tek krajem 1918.

U međuratnom periodu dolazi do daljeg razvoja, koji se jako ubrzava pred izbijanje Drugog svjetskog rata 1939. Tako srednji bombarderi tog perioda imaju brzine leta oko 300-350 km/h a nosivost im je oko 1000 kg. Teški bombarderi imaju brzine 230-300 km/h a nosivost preko 2000 kg bombi.

Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]

Drugi svetski rat donosi dalje usavršavanje. Osim poboljšanja letnih osobina kao što su brzina, visina leta i nosivost, uvodi se i niz potpunih novina. Korištenje radara za bombardovanje ciljeva, hermetizacija kabina, daljinsko upravljanje odbrambenim mitraljezima i topovima, i uvođenje mlaznih motora su neke od njih. Elektronski uređaji dobijaju na važnosti, poboljšavaju se nišanske sprave i vatrena moć odbrane. Kraj rata donosi bombarder Boing B-29 izbacujući atomske bombe na Hirošimu i Nagasaki.

Tok rata definitivno uvodi i novu vrstu bombardera: lovac-bombarder (Hoker Tajfun, P-47 Tanderbolt), koji može da izvršava zadatke lovca po obavljenoj bombarderskoj misiji. Ovo otežava posao odbrane od bombardera, ali omogućava i manjim vazduhoplovstvima da imaju avione višestruke namjene dobrih borbenih osobina.

Poslije Drugog svjetskog rata[uredi | uredi izvor]

Poslije Drugog svetskog rata razvoj se nastavlja, uglavnom u pravcima:

Avioni posebne namjene za jurišna dejstva nestaju na neko vrijeme, ali se pojavljuju krajem 20. vijeka ponovo u vazduhoplovstvima SAD (A-10 Tanderbolt II) i SSSR (Su-25).

Kraj 20. vijeka i dalje[uredi | uredi izvor]

Značaj strateških bombardera pada sa uvođenjem interkontinentalnih balističkih projektila, pa ih sada imaju u naoružanju samo najveće vojne sile. Značaj višenamjenskih lovaca-bombardera je izuzetan, i većina zemalja se oslanja na njih za sve zadatke bombardovanja u ratu.

Najbrojniji tipovi u naoružanju zemalja NATO su F-16 Falkon i F-18 Hornet, a u zemljama koje kupuju sovjetsku i kasnije rusku vojnu opremu MiG-23 i MiG-29. Skuplji i napredniji avioni kao F-15 i Su-27 takođe se mogu koristiti za bombardovanje, iako im to nije primarna namjena.

Savremeno doba[uredi | uredi izvor]

Trenutno, znatan broj vazduhoplovnih snaga razvija stelt zamenu za svoje stare flote bombardera, USAF sa Nortropovim Graman B-21, Ruske Vazdušno-kosmičke snage sa PAK DA, a PLAAF sa Xian H-20. Prema podacima iz 2021. godine, očekuje se da će B-21 ući u službu do 2026–2027.[11] B-21 bi imao sposoban da luta u blizini ciljanih područja tokom dužeg vremenskog perioda.[12]

Druge upotrebe[uredi | uredi izvor]

Povremeno su vojni avioni korišćeni za bombardovanje ledenih zastoja sa ograničenim uspehom kao deo napora da se oni očiste.[13][14][15] Švedsko vazduhoplovstvo je 2018. godine bacilo bombe na šumski požar, gaseći plamen uz pomoć udarnih talasa. Požari su besneli u oblasti kontaminiranoj neeksplodiranim bojnim sredstvima, što je otežavalo gašenje vatrogascima.[16]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Johnston, Alan (10. 5. 2011). „Libya 1911: How an Italian pilot began the air war era”. BBC News. Arhivirano iz originala 13. 5. 2011. g. Pristupljeno 2011-05-23. 
  2. ^ Stephenson, Charles (19. 12. 2014). A Box of Sand. The Italo-Ottoman War 1911-12. str. 107. ISBN 978-0-9576892-2-0. 
  3. ^ a b Capt Arthur H. Wagner Uscg (Ret), Arthur H. Wagner, Leon E. Braxton, Ltcol Leon E. (Bill) (2012). Birth of a Legend. Trafford Publishing. str. 27. ISBN 9781466906020. Arhivirano iz originala 2016-04-26. g. Pristupljeno 2015-07-28. 
  4. ^ „The Balkan Wars: Scenes from the Front Lines”. TIME. 8. 10. 2012. Arhivirano iz originala 27. 3. 2016. g. Pristupljeno 28. 7. 2015. 
  5. ^ I.Borislavov, R.Kirilov: The Bulgarian Aircraft, Vol.I: From Bleriot to Messerschmitt. Litera Prima, Sofia, 1996 (in Bulgarian)
  6. ^ Mark (jul 1995). Aerial Interdiction: Air Power and the Land Battle in Three American Wars. str. 9—10. ISBN 978-0-7881-1966-8. Arhivirano iz originala 2016-05-01. g. Pristupljeno 2015-10-29. 
  7. ^ Mason, Francis K. (1994). The British Bomber since 1914. London: Putnam Aeronautical Books. ISBN 0-85177-861-5. 
  8. ^ Taylor, Michael J. H. (1989). Jane's Encyclopedia of Aviation. London: Studio Editions. str. 204. 
  9. ^ Thetford, Owen (1994). British Naval Aircraft since 1912 (Fourth izd.). London: Putnam. ISBN 0-85177-861-5. 
  10. ^ Mason, Francis K. (1994). The British Bomber since 1914. London: Putnam Aeronautical Books. str. 21. ISBN 0-85177-861-5. 
  11. ^ D'Urso, Stefano (17. 1. 2021). „Second B-21 Raider Under Construction as the First One Approaches Roll-Out in Early 2022”. The Aviationist. Pristupljeno 5. 2. 2021. 
  12. ^ „Persistence in 2018 bomber”. Arhivirano iz originala 2008-09-05. g. Pristupljeno 2009-06-04. 
  13. ^ Smith, Stephen H. (19. 1. 2018). „York's Past: Aerial bombing breaks Susquehanna ice jams”. The York Daily Record (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-07-19. 
  14. ^ Daniszewski, John (2001-05-18). „Russian Planes Bomb Ice Jam”. Los Angeles Times (na jeziku: engleski). ISSN 0458-3035. Arhivirano iz originala 2015-12-04. g. Pristupljeno 2018-07-19. 
  15. ^ Sridharan, Vasudevan (2016-04-19). „Russian fighter jets bomb 40km ice-jam to prevent flooding in Vologda”. International Business Times UK (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2018-07-19. g. Pristupljeno 2018-07-19. 
  16. ^ Mizokami, Kyle (25. 7. 2018). „Sweden Dropped a Laser-Guided Bomb on a Forest Fire”. Popular Mechanics (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-03-30. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Bombarderski avion na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бомбардерски_авион&oldid=27555688”