Будлеја

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Budleja, letnji jorgovan
Žbun budleje na skveru ispred Ratničkog doma (Beograd).
Naučna klasifikacija
Carstvo:
Plantae
Divizija:
Magnoliophyta
Klasa:
Magnoliopsida
Red:
Lamiales
Porodica:
Scrophulariaceae
Rod:
Buddleja
Binomno ime
Buddleja davidii
Franch.
Cvast bele sorte sa upadljivim narandžastim okcima.
Otvorene čaure budleje.
Seme budleje.
Ožiljavanje zelenih reznica budleje u perlitu.

Budleja, letnji jorgovan (Buddleja davidii Franch.) je vrsta za čije otkriće i introdukciju u Evropu je vezano više botaničara. Rodu Buddlеја dao je naziv Line (1737) po enleskom svešteniku i botaničaru Budlu (Adam Buddle, 1662–1715), a ime vrste davidii dobila je po francuskom Lazaristi, misionaru, Katoličkom svešteniku, zoologu i botaničaru Davidu (Armand David, 1826-1900) koji je poslao prve primerke iz Istočnog Tibeta 1869. godine botaničaru Franšeu (Adrien Rene Franchet, 1834-1900) autoru ove vrste u pariski Nacionalni muzej istorije prirode (Musee National d'Historie Naturelle). Sinonim je Buddleja variabilis Hemsl., a potiče iz 1887. godine kada je Henri (Augustine Henry 1857-1930) nezavisno od prethodnih otkrića poslao uzorak iz Kine Hemsliju (William Botting Hemsley, 1843-1924) [1].

Opis[uredi | uredi izvor]

Budleja je žbun visine 3 m. Listovi su naspramni, prosti, eliptičnolancetasti. Dugi su 10- 20 cm, a široki oko 3 cm. Pri osnovi i na vrhu je zašiljeno, a po obodu nazubljeno. Lice lista je zeleno, a naličje prekriveno gustim, belim dlačicama.

Cvetovi su u gustim terminalnim metlicama dugim 20 - 30 cm. Čašica je četvorozuba, a krunica cevasta sa četiri obla režnja. Cvetovi su roze, crveni, ljubičasti, plavi ili beli, mirišljavi. Grlo cevastog dela je narandžasto (engleski naziv orange eye) Cveta dugo od juna do oktobra.

Plod je četvorozuba, dvooka, sitna čaura, koja sadrži između 50 i 100 semena. Plodovi sazrevaju i sakupljaju se od avgusta do oktobra[2][3].

Seme je dugo 3,5-4,5 cm. Centralni deo semena je žućkasto- smeđe boje, ostali delovi beličasti, zadržava sposobnost klijanja godinu dana. Klijanje je nadzemno. Kotiledoni su rombično - ovalni, 2 - 3 mm dugi, a 1 - 1,8 mm široki, zašiljeni su na vrhu. Epikotil je razvijen i dlakav [4].

Areal[uredi | uredi izvor]

Nativna je u centralnoj Kini u provincijama Sečuan i Hubei i u Japanu[5]. Gaji se na Novom Zelandu, Australiji, Engleskoj, a posebno je omiljena na Havajima. U nekim delovima sveta ispoljava invazivna svojstva[6][7].

Bioekološke karakteristike[uredi | uredi izvor]

Najbolje se razvija na izrazito sunčanim položajima i dobro dreniranom zemljištu bogatom krečom. Otporna je na gradske uslove, zagađen vazduh i dobro podnosi orezivanje.

Primena[uredi | uredi izvor]

Zbog obilnog, dugog cvetanja i lepih listova često se koristi kao dekorativna vrsta po baštama i parkovima kao ograda, bordura ili soliter. Leti u punom cvatu, širi prijatan i opojan miris, privlači leptire pa je engleski naziv leptirov žbun (butterfly-bush) [2].

Kultivari[uredi | uredi izvor]

  • 'Black Knight' visina 2,5-3 m, širina 2,5-3 m, tamnoljubičaste cvasti 18-20 cm duge.
  • 'Bonnie' visina 2,5-3 m, širina 2,5-3 m, cvasti svetlo lavanda boje 20-30 cm duge, slatkastog mirisa, listovi krupni tamno sivozeleni, srebrnastog naličja.
  • 'Burgundy' visina 2,5-3 m, mirišljavi, purpurnocrveni cvetovi.
  • 'Charming' visina 2-3 m, širina 2-3 m, ružičaste cvasti 15-20 cm duge, biljka uspravnog habitusa, listovi plavozeleni.
  • 'Dartmoor' visina 2,5-3 m, širina 2,5-3 m, purpurnocrveni cvetovi u velikim razgranatim cvastima.
  • 'Ellen's Blue' visina 1,5-2 m, tamnoplavi cvetovi sa svetlonarandžastim okcem, ranocvetajuća sorta, mirišljava, sivosrebrni listovi.
  • 'Fascination' visina 2,5-3,5 m, široke jorgovanružičaste cvasti 20-35 cm duge, blagog mirisa, latice su joj povijene i zakrivljane.
  • 'Harlequin' visina 2-2,5 m, širina 2-2,5 m, sorta sa krem panaširanim listovima i crvenoljubičastim cvetovima, okruglast habitus, osetljiva na grinje.
  • 'Moonshadow' visina 1 m, širina 1,2 m listovi mali, tamno plavozeleni, cvetovi u popoljku jorgovan-ljubičasti, po otvaranju nežno lavanda boje, širokog habitusa.
  • 'Nanho Alba' visina 1,8-2,5 m, širina 1,5-1,8 m, plavozeleni listovi, cvasti bele duge 20-30 cm, blagog mirisa.
  • 'Nanho Blue' visina 1,8-2,5 m, širina 1,5-1,8 m, slez-plavi cvetovi u cvastima dugim 10-15 cm, listovi mali sivozeleni.
  • 'Orchid Beauty' visina 1,8-2,5 m, lavanda-plavi mirišljavi cvetovi.
  • 'Pink Delight' visina 1,2-2 m, širina 1,2-1,5 m, cvasti ružičaste 18-20 cm umerenog mirisa, listovi sivozeleni.
  • 'Potter's Purple' visina 1,8-3 m, širina 1,8-3 m, tamnoljubičaste cvasti 12-20 cm, okruglastog habitusa, velikih tamnozelenih listova, blagog mirisa, snažna.
  • 'Royal Red' visina 3-3,5 m, širina, cvasti 2,5-3 m, 15-25 cm duge ljubičastocrvene, snažnog uspravnog habitusa, mirišljava.
  • 'Silver Frost' visina 1,5-1,8 m, uske uspravne cvasti sa gustim belim cvetovima, listovi srebrnosivi, grane lučno povijene.
  • 'Summer Beauty' visina 1,5-1,8 m, širina 1,5-1,8 m, cvetovi ružičasti krupni, listovi srebrnasti.
  • 'Summer Rose' visina 1,5-1,8 m, širina 2,5-3 m, cvasti 20-30 cm duge slezove boje, jakog mirisa, snažan gust žbun tamnih, plavozelenih listova.
  • 'White Ball' visina 1-1,2 m, širina 1-1,2 m, cvasti bele, listovi srebrni, sabijen žbunast izgled.
  • 'White Bouquet' visina 2,5-3 m, širina 2,5-3 m, cvasti bele 20-30 cm duge, blag miris meda, listovi uski sivozeleni.
  • 'White Cloud' visina 2,5-3 m, širina 1,8-3 m, cvasti čisto bele sa žutim okcem.
  • 'White Harlequin' visina 2,5-3 m, cvasti bele, listovi panaširani.
  • Spontano širenje budleje u Mančesteru, potencijalna invazivnost.
    Spontano širenje budleje u Mančesteru, potencijalna invazivnost.
  • Budleja privlači leptire, pa je u Engleskoj nazivaju leptirov žbun.
    Budleja privlači leptire, pa je u Engleskoj nazivaju leptirov žbun.
  • Buddleja davidii 'Black Knight'.
    Buddleja davidii 'Black Knight'.
  • Buddleja davidii 'Royal Red'.
    Buddleja davidii 'Royal Red'.
  • Buddleja davidii 'White Bouquet'.
    Buddleja davidii 'White Bouquet'.

Razmnožavanje[uredi | uredi izvor]

Razmnožava se vegetativno - zelenim i zrelim reznicama[8]. U cilju dobijanja novih sorti razmnožava se generativnim putem - setvom semena. Seme pozitivno fotoblastično.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Coats, A. M. (1992): Garden Shrubs and Their Histories (1964), s.v. "Buddleia"
  2. ^ a b Vukićević E. (1996): Dekorativna dendrologija, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
  3. ^ Jovanović, B. (1985): Dendrologija. IV izmenjeno izdanje. Univerzitet u Beogradu. Beograd
  4. ^ Stilinović, S. (1985): Semenarstvo šumskog i ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd
  5. ^ Phillips, R. & Rix, M. (1994): Shrubs, Macmillan, p210
  6. ^ „„Baza podataka globalnih invazivnih vrsta: budleja"”. Arhivirano iz originala 08. 05. 2014. g. Pristupljeno 01. 05. 2012. 
  7. ^ „Strane invazivne vrste Belgije: budleja"
  8. ^ Grbić, M. (2004): Proizvodnja sadnog materijala - Vegetativno razmnožavanje ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. . Београд. ISBN 978-86-7602-009-6. 


Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Budleja na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Будлеја&oldid=26832692”