Vizantijsko oslobađanje Kilikije

Vizantijsko pokoravanje Kilikije
Deo Vizantijsko-arapski ratovi
Nikita Halkutca i njegova pratnja pobeđuju tokom borbe između Vizantijaca i Arapa. Minijatura iz Madridskog Skilice.
Vreme 964–965 Mesto Kilikija Ishod vizantijska pobeda
Sukobljene strane
Vizantija	Hamdanidi Abasidi
Komandanti i vođe
Nićifor II Foka Nikita Halkutca Jovan I Cimiskije />Lav Foka Mlađi	Sajf el Davla, Ali ibn Hamdan
Jačina
oko 70, 000 u 961. godini	oko 40, 000 u 964. godini

Je bila serija konflikata i angažovanja snaga, koja se odigrala između Vizantijskog carstva pod Nićiforom Fokom i Hamdanidskog vladara Alepa, Sajfal Davla , oko kontrole nad regionom Kilikije u jugoistočnoj Anadoliji. Od vremena muslimanskih osvajanja u 7. veku, Kilikija je bila pogranična provincija sa muslimanskim svetom i baza iz koje su redovno vršeni upadi protiv vizantijskih provincija u Anadoliji. Sredinom 10. veka, fragmentacija Abasidskog kalifata i jačanje Vizantije pod Makedonskom dinastijom omogućili su Vizantijcima da postepeno napreduju. Pod vođstvom cara -vojnika Nićifora II Foke (v. 963-969-), uz pomoć generala i budućeg cara Jovana I Cimiskija, Vizantinci su slomili otpor Sajf el-Davle, koji je preuzeo kontrolu nad bivšim granicama Abasida u severnoj Siriji, i pokrenuo niz agresivnih pohoda kojma su 964-965. godine kojima su Vizantijci ponovo povratili Kilikiju od Arapa. Ovo uspešno osvajanje otvorilo je put za oporavak Kipra i Antiohije tokom narednih nekoliko godina, kao i sumrak Hamdanida kao nezavisne vlasti u regionu.

Pozadina

Karta Hamdanida u najvećoj meri pod el-Davlom, oko 955. godine.

Od sredine desetog veka, Vizantija je bila usred preporoda i svoje ponovne obnove. Godine 961. ona je povratili Krit od muslimana i, nakon osvajanja, bila spremna da preduzme pohode protiv Arapa u Anadoliji. Emir Alepa i vladar dinastije Hamdanida je u to vreme bio Sajf el-Davla (v. 945-967-). Kao samouveren i agresivan vojskovođa, on je prduzeo brojne prepade u samo srce grčkih teritotija, toliko daleko da je stigao do Ikonije. Nakon što je el-Davla potvrdio svoju vlast u Alepu 944. godine, nastavio je arapsku praksu upada na vizantijsku teritoriju, formalno nastavljajući rat u periodu 945/46. godine. Uprkos učestalosti i efikasnosti njegovih napada i stavaranju poremećaja vizantijske trgovine, generalno stvarajući haos na istočnim granice Vizantije, el-Davlova taktika je bila prirodna odbrana, a njegove vojske nikada nisu predstavljale ozbiljnu pretnju vizantijskoj dominaciji u Anadoliji; savremeni arapski izvori tvrde (možda i preuveličavaju) da je vojska Vizantije verovatno nadmašila el-Davlinu za oko 70.000.

El-Davlin emirat je u suštini bio slab. Nedostajalo mu je bilo kakvo pomorsko prisustvo, s obzirom da je el-Davla aktivno pokušavao da izbegne bilo kakav pritisak i dominaciju Vizantije u Istočnom Mediteranskom moru. U međuvremenu, sistem Hamdanidske administracije poznat kao Tugur bio je neefikasan i nepouzdan. Usvojen iz vizantijskog sistema Temata, iz kojeg i proizilazi ime, u kombinaciji sa razarajućim efektima vizantijiske taktike spaljene zemlje sprovedene nad stanovništvom, sistem Tugur je ostavio provincije Hamdanida u ruševinama i siromaštvu. Zimski napad El-Davle (945—6) nije imao efekta, a borba između dve sile prestala je na nekoliko godina.

Godine 948 i 949. godine, Vizantijci su izveli dve uspešne invazije na Hamdanide poharavši Hadatu u prvom pohodu, a Maraš u drugom, uspeli da prodru čak do Antiohije. Tokom 950. el-Davla je pokušao da napadne vizantijsku teritoriju, ali ga je Lav Foka razbio, izgubivši 8.000 ljudi u "užasnoj ekspediciji". Kasnije iste godine, el-Davla ponovo pokušo da izvrši upad na vizantijske teritorije, odbacujući njihove ponude za mir, ali je ubrzo bio prisiljen da se povuče pre početka zime. Sledeće godine Barda Foka je pokrenuo neuspešnu ekspediciju u Kilikiju pokušavajući da spreči Arape da poprave neke strateške tvrđave. Dve godine kasnije Bardas je još jednom pokušao ali nije uspeo da napadne el-Davlinu Kilikiju. Hamdanidi će se održati pored još dva vizantijska napada 954 i 955.

Ozbiljniji sukob otpočeo je u proleće 956. godine, kada je El Davla obnovio invaziju na vizantijsku teritoriju. Jovan Cimiskije, koji je zapovedao vizantijskom vojskom, uspeo je da se suprotstavi Arapima pokrenuvši sopstvenu invaziju na Kilikiju, i uspeo da obezbedi prolazak vojske u pozadinu El Davlinih snaga. Međutim, kada su se ova dvojica sukobila, El-Davla je odneo odlučnu pobedu, ubivši 4.000 ljudi iz redova Cimiskija. U isto vreme, Lav Foka je napao Siriju, privukavši tako u borbu i pobedivši El-Davinog rođaka, Abu'l-'Aša'ira. Godine 957. Nićifor uspeo je da zauzme i kasnije razruši Hadat, ali el-Davla nije mogao da odgovori na ove uspehe svog neprijatelja zato što je otkrio zaveru koja je bila pripremljana protiv njega. Od tog momenta je situacija počela da se okreće protiv el-Davle. Tokom 958. godine, Cimiskije je opet napao arapsku teritoriju, pri čemu je zauzeo Daru i pobedio vojsku od 10.000 ljudi predvođenu el Davlinim zapovednikom Nađom. Sledeće godine Lav Foka je komandovao napadom koji se protezao do Kirosa.

Poziv na džihad

Tenzije su dostigle svoj vrhunac 960. godine kada je el-Davla proglasio džihad. Pokušao je da sanira i konsoliduje svoje snage pomoću poziva na sveti rat kada je osetio slabost u odbrani Vizantije nakon Nićiforovog odlazka na Krit. Lav je ubrzo prešao na muslimansku teritoriju, izbegavajući glavni udar El-Davinih snaga i stigao je da opljačka sve na šta je naišao tokom svog puta. Čekao je ponovni upad arapske vojske i brzo im pripremio zasedu. Vojska pod vođstvom arapskog zapovenika Ali ibn Hamdanom, uspeo je da zarobi vizantijski zapovednik Lav. Alijeve snage su brzo poklekle, a Lav je osnaživši se pljačkom uspeo da povrati kako plen vizantijskog tako i arapskog porekla, odlučno uništivši protivničku vojsku. Postepeno niza bitaka počeo je da ostavlja sve više unutrašnjih posledica po El-Davlu, kao i posledice spoljnom planu, pošto je njegova vlast počela da gubi podršku u narodu. Nažalost, po El-Davlu, Nićifor se sada vratio kao pobedik sa Krita i vodeći sa sobom većinu vizantijske vojske. Od 961. do 962. godine, Nićifor je predvodio svoje vojske na Kilikiju, brzo zauzevši Anazarbus. Nićifor se povukao na Vizantijsku teritoriju na Uskrs, 962. i vratio se na jesen kako bi progonio el-Davlu, koji je bio u samoj Kilikiji, van pokrajine. Napao je arapsku teritoriju snažnom vojskom od 70.000 ljudi, zauzimajući Maraš, Sisium, Duluk i Manbidž. Nićifor je nastavio da ignoriše napredovanje El-Davle i doveo svoju vojsku u Alepo sredinom decembra, nakon čega je uspeo da ga zauzme i opljačka. Već 963. godine rat je prekinut između ove dve sile na neko vreme, jer je nedavnom pogibijom vizantijskog cara, Roman II, a nastala kratka kriza vezana za nasleđe prestola, tokom koje je Nićifor uspeo da se popne na tron kao Nićifor II Foka (v. 963-969-) . Međutim, za Hamdanide kraj rata nije došao mirnim putem. El-Davla se suočio sa dve pobune, prvom 961. godine, koju je podigao Ibn az-Zajat, a potom 963. godine onom koju je predvodio Hibat Alah, i konačno trećom u 963-64 godini od strane Nađe. Kratak arapski napad odbijen je od strane Cimiskija, koji je bio proglašen naslednikom Nićifora nakon njegovog dolaska na presto. On je ubrzo nakon toga napao Kilikiju, porazivši arapsku vojsku i pokušavši da opkoli važnu tvrđavu Mopsuestiju u čemu nažalost nije uspeo.

Konačno osvajanje Kilikije

Vizantijske teme Azije pre osvajanja Kilikije.

Još od trenutka kada je Nićifor postao car, nakon uspešnog napada na Krit, odlučio se za plan koji je obuhvatao obimnije širenje vizantijske teritorije, a ne samo na pustošenje gradova koje su uzurpirali Arapi i po običaju obavezno povlačenje kako je do tada činio. On je otpočeo svoju invaziju na jesen 964. pošavši sa vojskom od 40.000 ljudi. Počeo je sa rasprostiranjem svoje lakše pešadije po selima čitave Kilikije i naredio im da pljačkaju sela kako bi osigurali opštu atmosferu konfuzije i osećaja neuspeha među upravnim aparatom El Davle. Nićifor je potom marširao sa glavnim delom svojih snaga, carskom vojskom uz dodatne snage koje su pristigle iz tema Male Azije, kroz arapsku teritoriju i počeo da zauzima glavna utvrđenja i gradove. Zauzeo je Adanu, Anazarbus i oko dvadeset drugih utvrđenih gradova. Zatim je krenuo ka Mopsuestiji. Tarsus i Mopsuestija bila su dva najveća utvrđenja koja su ostala jedina neoslobođena u ovoj oblasti. Nićifor je ubrzo shvatio, nakon bombardovanja grada, da bi samo produžena opsada uspela da primora Mopsuestiju da se preda. Ubrzo, zbog dolazka zime, Nićifor se povukao u svoj regionalni glavni grad u Cezareju, gde je proveo zimski period pripremajući se za pohod koji je planirao da sprovede naredne godine, koji je uključivao i opsadu Mopsuestja i Tarsusa.

U proleće 965. godine, Nićifor je ponovo sakupio svoje snage i pošao u Kilikiju. Međutim, ovog puta, Nićifor je predvodio vojsku pravo na Tarsus. Tamo je naišao na garnizon koji se nalazio izvan gradskih zidina i zauzeo ga. Ovom prilikom mu je pošlo za rukom da do nogu potuče neprijateljske snage i da ih kao zarobljenike sprovede nazad u grad. Zatim je blokirao grad, i izvršio upad u okolna naselja da bi kasnije napustio Mopsuestiju, ostavljajući grad opkoljen, blokiran, okružen razaranjem i pustošenjem. Počeo je zatim opsadu Mopsuestje, bombardujući grad pomoću strelaca i opsadnih sprava. Zatim je koristio strategiju sličnu onoj koja je bila korišćena u Opsadi Čandaksa četiri godine ranije. On je naložio svojim inženjerima da iskopaju tunele ispod gradskih utvrđenja dok su Arapi razdvojeni da bi tako srušili najslabiji deo zida. Ovo je uspelo, i ubrzo su Vizantijci počeli da se slivaju u grad iz pravca uništenog dela zida. Grad je tada opljačkan i razrušen, dok je Nićifor raselio sve njegove stanovnike. Zatim se vratio u Tarsus gde je Arapsko stanovništvo nakon vesti o uništenju Mopsuestije, prihvatilo uslove koje su pred njih postavili Grci. Grad su pristali da predaju Nićiforu u zamenu za siguran prolazak izbeglica koje su želele da odu u Siriju, što im je on i odobrio. Zauzimanjem ova dva grada, Kilikija je ponovo došla pod vlast Vizantije, a Nićifor se vratio u Konstantinopolj.

Međutim, ovoga puta na Kritu došlo je do ustanka koji je podigao vizantijski vojskovođa Nikita Halkutca koji je izvršio državni udar. Priroda i okolnosti ovog državnog udara sumnjivi su zbog nedostatka u pogledu izvora, ali je sasvim jasno da vlasti Abasida nisu imale planove vezane za njega jer je državni udar bio izuzetno uspešan. Ostrvo je vraćeno Vizantijcima i ponovo uključeno u Tematski sistem.

Posledice

Nakon gušenja nekih građanskih nemira u proleće 966. godine, Nićifor se ponovo pojavio na istoku. Strategija Nićifora nije bila tradicionalno vizantijskog porekla, već je kombinovao taktiku koju su Arapi koristili sa sopstvenom strategijom. U velikoj meri je izbegavao otvorenu konfrontaciju i koristio metode kao što su, pljačkanje, upadi i zauzimanje gradova gde je god to mogao. On je marširao istočno sa svojom vojskom iz Carigrada, pridružio se svojim novim snagama dok je prolazio kroz vizantijsku Kilikiju i napredovao u Siriju. Nićifor je ubrzo predvodio svoju vojsku u Antiohiju, gde je podigao laku opsadu i počeo da napada okolinu.

U jesen 967. godine, Nićifor je zauzeo mnoge utvrđenja u južnoj Siriji i na kraju uspeo da dođe Tripolija. Želeo je da se tamo sastane sa svojom mornaricom, ali vetrovi i plima nisu omogućili takav razvoj situacije i zbog toga nije mogao da opsedne grad, pa je umesto toga krenuo na sever do tvrđave Arka, koju je ubrzo zauzeo i opljačkao. To se ovoga puta desilo 967. kada je el-Davla umro. Njegov naslednik, Sa'd el-Davla, bio je slab i neefikasan vladar, a kada se popeo na presto, teritorija Hamdanida postala je samo bojno polje na kojem su Vizantijci i Fatimidi mogli da rešavaju svoje sporove. Nićifor nije prestao sa pljačkanjem Sirije sve do proleća 969. godine kada se vratio u Konstantinopolj. Međutim, on je ostavio veliki garnizon u tvrđavi koju je gradio izvan Antiohije, kako bi održao opsadu. Oko godinu dana kasnije, vizantijske snage su se povukle u Antiohiju i konačno učvrstile vizantijsku kontrolu nad regionom.

Posle gubitka Kilikije i Antiohije, država Hamdanida je počela da propada. Niz pobuna je rasparčao i na kraju srušio moć dinastije, a država je jedva potrajala do kraja veka pre nego što je svedena u status vazala i kasnije raspuštena od strane egipatske Fatimidske dinastije, koja je započela svoju dominaciju nad Levantom i Bliskim istokom u narednim vekovima. Vizantija će, s druge strane, nastaviti da se širi pod naslednicima cara Nićifora, Jovanom I Cimiskijem i Vasilijem II. Zapravo, Vizantijanci će skoro ceo jedan vek od osvajanja Kilikije i Antiohije biti u ekspanziji, koja će konačno biti prekinuta od strane Seldžuka u bici kod Mancikerta 1071. godine.

Literatura

• Bianquis, Thierry (1998). „Autonomous Egypt from Ibn Ṭūlūn to Kāfūr, 868–969”. Ur.: Petry, Carl F. Cambridge History of Egypt, Volume One: Islamic Egypt, 640–1517. Cambridge: Cambridge University Press. str. 86—119. ISBN 978-0-521-47137-4. 
• Kennedy, Hugh N. (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (Second izd.). Harlow, UK: Pearson Education Ltd. ISBN 978-0-582-40525-7. 
• Romane, Julian (2015). Byzantium Triumphant. Pen and Sword Books. str. 34—35. ISBN 978-1473845701. 
• Treadgold, Warren T. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-2630-6. 
• Whittow, Mark (1996). The Making of Byzantium, 600–1025. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-20496-6.