Dvorac Stubički Golubovec
| Dvorac Stubički Golubovec | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | Donja Stubica |
| Država |  Hrvatska |
| Koordinate | 45° 58′ 48″ S; 15° 58′ 21″ I / 45.97995214431144° S; 15.972550237168326° I |
  Dvorac Stubički Golubovec Dvorac Stubički Golubovec na karti Hrvatske | |
| Vrsta spomenika | dvorac |
| Vreme nastanka | 1800. |
| Tip kulturnog dobra | profana arhitektonska baština |
| Vlasnik | Opština Donja Stubica |
Dvorac Stubički Golubovec koji se nalazi u Donjoj Stubici jedan je od najvrednijih hrvatskih dvoraca iz kasnobaroknog perioda u Republici Hrvatskoj. Zbog svoje arhitektonske, istorijske i ambijentalne vrednost, dvorac je proglašen za spomenik kulture i prirodno dobro od nacionalnog značaja.[1] Ovo danas zaštićeno kulturno dobro i prirodna retkost, uspelo je većim delom da sačuva sopstveni arhitektonski, prostorni i pejzažni identitet.[2]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Dvorac i nekadašnje plemićko imanje Golubovec se nalazi u Hrvatskom zagorju, u živopisnom kulturnom pejzažu Donje Stubice, u Parku prirode Medvednica. Od Zagreba je udaljen 40 km cestom a vazdušnom linijom samo 19 km od centra Zagreba. [2]
Golubovec se nalazi iznad nivoa mora na visini od oko 200 metara, u staništu šume hrasta lužnjaka i graba, sa obiljem izdašnih vrela vode, sa 1002,6 mm godišnje padavina i prosečnom temperatura od -2 do +22 °C.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Donja Stubica je bila 1573. godine centar odigravanja[3] seljačke bune pod vođstvom Matije Gubca. Tu se nalazilo imanje hrvatskog plemića Franje Tahija. Seljačka buna se proširila po celom Zagorju, delu Štajerske i Kranjske. Pre dizanja pobune seljaci su slali tri delegacije kod austrijskog cara Maksimilijana II, tražeći zaštitu od Tahijevog nasilja. Pobuna je izbila 12. januara 1573. godine, i nakon samo 12 dana potpuno je savladana. Dana 15. februara 1573. godine na Markovom trgu u Zagrebu pogubljen je vođa Gubec.
Kao vekovno sedište okruga ili distrikta, Donja Stubica je okupljala do 40.000 stanovnika, a administrativne i političke karakteristike takođe su favorizovale kulturni razvoj regiona. Na području Donje Stubice nalazilo se od 16. do 19. veka nekoliko plemićkih dvorova i vlastelinstava koji su cvetali u doba baroka. Najpoznatiji dvorac je Stubički Golubovec, a župna crkva Presvetog Trojstva jedan je od najpoznatijih gotičkih sakralnih spomenika kulture Hrvatskog zagorja.[4]
Organizovani društveni i kulturni život u Donjoj Stubici može se dokumentovati iz 17. veka kada je škola osnovana, a istovremeno je zabeleženo postojanje crkvenog Bratstva hrišćanske doktrine, koje je delovalo skoro dva veka. Društveni i kulturni život procvetao je u drugoj polovini 19. veka.
Dvorac Stubički Golubovec izgrađen je oko 1800. godine, na zahtev Regine Domjanić, udate grofice Drašković. Nakon četiri godine od izgradnje dvorca, tačnije 1804. godine grofičini naslednici su prodali dvorac biskupu Maksimilijanu Vrhovcu koji dvorac obnovio po svojoj želji, i oko njega proširio ekonomski prostor, uz pomoć koga je održavao dvorac i omogućio izgradnju kupališta u Stubičkim Toplicama.[1]
Nekoliko godina kasnije biskupu Maksimilijan Vrhovc je kupio i zemljište u Donjem Golubovcu, sa manjom poljoprivrednom zgradom, smeštenom u blizini dvorca. Nakon dodatnih građevinskih radova ekonomska zgrada je uvećana i pretvara u majur dvorca Golubovec.
Nakon smrti biskupa Maksimilijana Vrhovca, dvorac menja vlasnika i pod njegovom upravom dvorac doživljava stagnaciju, sve do preuzimanja dvorca od novog vlasnika barona Levina Rajha koji je dvorac obnovio i u njemu unapredio život.[1] On je proširio park i preselio ekonomske zgrade i vrt istočno od zamka, zatvorio pristup zamku sa severa i otvorio novi put sa zapada preko mosta na novoizgrađenom jezeru. Za vreme Levina Rajh Majur je doživeo svoj najveći procvat i ostao takav sve do sredine 20. veka, kada je počeo da propada.[5]
Dvorac i park preživeli su Drugi svetski rat bez oštećenja. Čak su 1944. godine obnovljene sve fasade dvoraca.[5]
Po okončanju Drugog svetskog rata, Golubovec je zadesila sudbina većine hrvatskih dvoraca - postepeno propadanje, zbog posleratna nemaština u Jugoslaviji i stava nove komunistička vlasti prema ovoj vrsti građevina.
Od 1945. do danas, dvorac je promenio mnoge korisnike. Do 1952. godine u njemu je bila niža partijska škola, zatim je šest godina bio prazan, a 1958. godine u njemu je bilo sirotište. Te godine počelo je i osnivanje odmarališta, koje nikada nije zaživelo.[5]
Od 1960. godine parkom dvorca upravlja šumarstvo, a u dvorac i ekonomske zgrade su korišćene za farmu živine. Opština je 1969. godine dvorac dodelila Hrvatskom povijesnom muzeju u Zagrebu, koji ga je koristio do 1978. godine, kada je kajkavska knjižnica premeštena iz Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu u dvorac.[5]
Narodna i univerzitetska biblioteka 1978. godine u dvorcu Stubički Golubovec smestila je depozitar sa 600.000 dubleta i neistraženih knjiga i stvaranjem zasebne kolekcije kajkavskih pisanih i štampanih reči. Ova kolekciju pisanog i štampanog materijala na kajkavskom jeziku, nastala je kao rezultate prikupljanja i istraživanja kajkavskog književnog i kulturno-istorijskog materijala, koji se povremeno objavljuje kroz izložbene i izdavačke aktivnosti.[6]
Opis dvorca[uredi | uredi izvor]
Izgrađen u kasnobaroknom stilu Dvorac Stubički Golubovec, po svojim arhitektonskim elementima pripada tipu višekrilnih dvoraca prepoznatljivom po „U“ oblikom u osnovi.[1] Sa tri krila, i svojom organizacijom rasporeda veoma je sličan obližnjem zamku Oroslavje donje, izgrađenom pre _Stubičkog Golubovca.[5]
U centralnom krilu nalaze se prostorije u dva reda sa hodnikom u sredini, dok bočna, kraća krila imaju samo jedan red prostorija, što je u skladu sa tadašnjim tendencijama sabijanja osnove građevine prema centralnom obliku. Poprečnu osu kompozicije označava ulazni hol, na spratu istaknuta glavna sala, a pozadi hodnik u kome je dvokrako stepenište. Unutar zapadnog bočnog krila nalazi se dvorska kapela posvećena Svdetom Maksimilijan.
Perivoj (park)[uredi | uredi izvor]
Parkovski deo ili perivoj dvorca sastoji se iz tri različite stilsko-pejzažne i funkcionalne celine, površine 21,97 ha:[7]
.jpg)
- perivoj severno od dvorca,
- parkovska šuma zapadno i južno od dvorca, delom divlja šuma hrasta lužnjaka i graba, a delimično obrađena šuma američkog bora. Ako se posmatra kao kompozicija, to je neposredni prirodni okvir parka i njegova podrška jer povezuje park sa okolnim pejzažom.[7]
- Vilinske poljane zapadno od parkovske šume,[1] koja u scenografskom pogledu čini istočni zastor Vilinske poljane, odakle se pružao veličanstven pogled na Medvednicu i njene stubičke padine.
Perivoj s parkovskom šumom spada među najlepše zagorske perivoje, a njegova posebnost su Vilinske poljane - veliki prostor koji se prostire na oko 84 hektara. Ovaj talasasti predeo presecaju potoci, jezera, ribnjaci, livade, oranice, gajevi, živa ograda uz vodotokove, hrastove stabla i lep pogled iz perivoja prema severnim obroncima Medvednice.[1]
Po kompoziciji najvredniji je severni deo parka koji se izdvaja po visoko estetskoj kompoziciji koju čini pogleda sa zamka na brda severno od parka, na pojedina drveća i njihove grupe, na livade i obližnjih šuma. Od prvobitnog izgleda parka, i brojnih egzotičnih vrsta, danas je ostalo vrlo malo. Četinari, koji su tamnom bojom stvorili osnovnu atmosferu, gotovo su nestali, pa se nekadašnji polihromni sastav pretvorio u monohromatski zbog prevlasti autohtonih stabala. Od preostalih egzotičnih vrsta u parku, vredan je pomena grm sasafrasa (Sassafras officinale).[7]
Obnova dvorca[uredi | uredi izvor]
Dalje propadanje dvorca zaustavila je Kajkaviana, društvo za sakupljanje, očuvanje i promociju hrvatske kajkavske baštine,[4] koje okuplja oko 200 članova iz Stubice, Hrvatske i inostranstva, počelo je sa radom u zamku 9. februara 1989. godine.[6] Od 1996. godine društvo je otvorilo vrata zamka za posetioce i od tada je bilo domaćin koncerata, književnih večeri, simpozijuma, izložbi i drugih događaja.[5]
Donacijom Antuna Bauera, 1998. godine, Donja Stubica je u dvorcu Golubovec dobila stalnu postavku odabranih dela hrvatskih slikara. Od te godine najeminentniji hrvatski muzičari održavaju koncerte u obnovljenoj reprezentativnoj palati zamka, a održavaju se i književne večeri i promocije, stručna i popularna predavanja, a Kajkaviana kroz svoje izložbene, koncertne i izdavačke aktivnosti postaje središte kulturnih dešavanja u Donjoj Stubici.[1][6]
Danas postoji i ideja da se Krapinsko - zagorska županiju i dvorac pretvore u naučno - obrazovni centar.
Obnova dvorca nakon zemljotresa 2020.[uredi | uredi izvor]
Zemljotres u Hrvatskoj koji se dogodio u martu 2020. godine delimično je uništio dimnjake i kulu na kapeli Dvorac Stubički Golubovec, i neneo ukupno prijavljenu štetu na dvorcu od potresa u iznosu od 1,8 miliona kuna. Odmah se pristupilo popravkama (pre zime i snega), kako ne bi nastala još veća šteta. Radove koji su iznosili 73 hiljade kuna, finansirala je Krapinsko-zagorska županija i Grad Donja Stubica (50:50). Prema izjevi opštinskih vlasti:[8]
Ovo je prva faza sanacije, dok bi se druga izvodila iz čiste ekonomije rekonstrukcijom dvorca u Naučno-obrazovni i zabavni centar (ZEZ), koja ukupno vredi 120 miliona kuna, a sprovodila bi se kroz finansijske mehanizme otpornosti i oporavka.
Zaštita[uredi | uredi izvor]
Pod oznakom Z-2441 Dvorac Stubički Golubovec registrovano je kao nepokretno kulturno dobro - sa pojedinačno, pravnim statusom zaštićenog kulturnog dobra, klasifikovanog kao „profana arhitektonska baština“. Republike Hrvatske.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e „Dvorac Stubički Golubovec | Grad Donja Stubica”. www.donjastubica.hr. Arhivirano iz originala 26. 04. 2021. g. Pristupljeno 2021-04-26.
- ^ a b v ŠĆITAROCI, Prof.dr.sc. MLADEN OBAD. „Dvorac Golubovec u Donjoj Stubici. Prostorno-konzervatorska studija revitalizacije i obnove dvorca, perivoja, perivojne šume i vilinskih poljana” (PDF). Pristupljeno 28. 5. 2021.
- ^ Narodni student, Beograd 1950.
- ^ a b „Društvu Kajkavina povelja Republike Hrvatske”. Zagorje.com (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-04-26.
- ^ a b v g d đ „U Gupčevom kraju na obroncima Medvednice, stoji Golubovec, dvor koji čuva dragocjenu biblioteku kajkavske riječi”. Blaga & misterije (na jeziku: hrvatski). 2018-09-23. Pristupljeno 2021-05-27.
- ^ a b v „Kultura | Grad Donja Stubica”. www.donjastubica.hr. Arhivirano iz originala 26. 04. 2021. g. Pristupljeno 2021-04-26.
- ^ a b v „Park uz dvorac Stubički Golubovec”. Zagorje Priroda (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-05-28.
- ^ „Sanacija štete od potresa na dvorcu Stubički Golubovec”. www.kzz.hr. Pristupljeno 2021-04-26.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- U Gupčevom kraju na obroncima Medvednice, stoji Golubovec, dvor koji čuva dragocjenu biblioteku kajkavske riječi (jezik: hrvatski)
- Dvorac Golubovec u Donjoj Stubici (jezik: hrvatski)