Donji Šor
 |
Pod Donjim Šorom u Šapcu se podrazumeva Beogradska odnosno Karađorđeva ulica od 1905 (Donji Šor u užem smislu) i Beogradska i Mišarska (Pop Lukina) ulica u širem smislu.
Šabački dvorovi[uredi | uredi izvor]
U prvo vreme, dvadesetih godina devetnaestog veka, Donji Šor je bio neizgrađen, i samo se sastojao od Kurtovića dvora, odnosno Belog konaka, Konaka N. Lunjevice i Šaninog Konaka.
Mišarska ulica[uredi | uredi izvor]
Prvobitni naziv za Karađorđevu ulicu je iz vremena kada se glavna ulica nazivala Čaršijom, tj. Novom čaršijom a varoš se sastojala Čaršije, Donjeg šora i Prekog šora. Donji šor se sastojao od Rabadžijskog šora (Vlade Jovanovića), Kaljavog sokaka (Zanatlijska), Strugarskog sokaka (Kajmačkalanska), Tešmanovića sokaka (Prote Smiljanića) i Male pijace. Od Male Pijace Donji šor je naime nastavljao u Šanin šor i Mišarsku ulicu. Mišarska ulica se granala u Telefonsku (Sinđelićevu) ulicu, a izlazila je na Topolik i Begluk baru, ono što se zvalo Beogradski drum. Topolik je bilo mesto šabačkih vašara koji su se održavali za vreme Đurđevdana ispod Mišarskog brda.
Kaljavi sokak[uredi | uredi izvor]
U Kaljavom sokaku je živela ljubav Petra Karađorđevića, koja je čuvala pesmu koju je kralj Petar iz ljubavi poklonio. Kaljavi sokak je prozvan stoga što jednostavno nije bilo kaldrmisan. Na početku pijačnog sokaka, se nalazila kafana Šaran, a sokak je nazvan po strugari Riste A. Mihajlovića, i izlazio je na Savu i savske donose, u sokaku se nalazi i fudbalsko poljanče, kafana Poslednji groš (polujavna kafana) sa fenjerom, a levoj strani prelazi u Klanicu i i prostor Pepike Rumla, jednog od četiri Čeha. Tu će igrati i fudbaler Kurt Hilkovec (sadašnja Kurtovića ulica), koji će se nalaziti sa smeštajem kod Pepe Rumla. Kurtovića ulica, odnosno Kurtovića sokak, što je bio ispravno ime, je prosečena tek tridesetih godina devetnaestog veka. Kurtovića otuda što sezao do Velike pijace, barama i puteljcima, a počinjao od Belog Konaka braće Kurtovića, jednog od reprezentativnih zdanja Donjeg Šora. Inače Šabac je imao pet velelepnih konaka. Kurtovića sokak preseca protežna dvorišta Šoprona, konka N. Lunjevice, Grčke kraljice, i Šarana. Dvorišta Šoprona i Grčke kraljice su nastavljala sve do negdašnjeg prostora klanice i magaza Čeha Rumla.
Rabadžiluk[uredi | uredi izvor]
Pored Strugarskog i Kaljavog sokaka, valja nam spomenuti Donji šor se sastojao i od Rabadžiluka, koji je počinjao od Zanatlijskog doma (današnja zgrada Pozorišta) i kafane Carigrad, koju je potom kao Deligrad I. M. Živojinović, a u kojoj je zaginuo Avram Vinaver sa rešenošću da stigne u Carigrad. Po priči, Vinaver je odustao na svom putu iz Poljske ka Carigradu, kada je pronašao kafanu Carigrad. U Šapcu Avram je već pronašao Carigrad, i to kafanu! Smestio se sa stanom odmah do kuće Bože Kneževića, poznatog istoričara i unuka Ive od Semberije, a deca Vinaverovih družila sa decom Kneževića. Desna strana Rabadžiluka je bila mnogo prospektivnija i zanimljivija, jer je iza pozorišta bio klonfer Čeh Bonasek, pa zgrada istoričara Kneževića, zatim dvorište Bajlonijeve pivare (posle Prvog svetskog rata), dvorište Vladimira J. Jovanovića, u kojoj je živeo šabački ministar finansija, i otac predsednika vlade Slobodana Jovanovića. Jovanović je potonje prvi dao i nova imena u Srba, Pravda i Slobodan. Zanimljivo je i to da su se dvorišta Jovanovića nalazila u Rabadžijskog ulici, jedna preko puta drugih, s desne strane dakle Vladimira J. Jovanovića, a s leve pesnika i gimnazijskog profestora Vlade M. Jovanovića. U Rabadžijskom sokaku je posle Vinaverovih i Sinagoge a pre pesnika Vlade, živeo još profesor Čeh Mazurek. Dvorište Vladimira J. Jovanovića se nalazi na mestu današlje optike ili pored.
Dakle Rabadžijski šor je svakako zanimljiv, za etabliranim intelektualnim sadržajima, u njemu je u istoj kući i rendgen i klavir, preko puta istoričar, nešto niže pesnik, zgrada gimnazijskih profesora (u kojoj je sa stanom i Ljubiša Jovanović), Bajonijeva pivara. Drugi deo Rabadžijske ulice je ništa manje zanimljiv. Počinje sa kućom kragujevčanina Leke, bareljefiranim u lavljim konsolama, odmah zatim dvorište u kojoj je detinjstvo proveo Živojin Pavlović, pisac i režiser, dvorište šabačkog gradonačelnika Ljube Pavlović (Cvijićevog saradnika). Rabadžijska ulica se završavala Topovskom ulicom, valjda po tome što je prvi top u Srbiju doneo A. Nenadović, i to pri osvajanju Šapca, 1804.
Sokaci Donjeg šora[uredi | uredi izvor]
Donji šor ima najveći broj sačuvanih naziva šorova i sokaka: Rabadžijskog, Kurtovića, Kaljavog, Šaninog, Strugarskog, Tešmanovića.
Donji šor u vreme Čaršije, Mahale, Benta i Baira, se sastojao od dve ozidane višebojne zgrade i druma. Nalazi se na savskoj naplavini, gde su se spajali orečni tokovi Kamičak sa Begluk-barom, pa je sa jedne strane, Donji šor podstican Bentom, Mutnikom, Begluk-barom i nekadašnjim tokovima, a s druge, izlivanjima Save. Ceo prostor Donjeg šora je protežan do Mišarskog brda. Pored toga što je Šor naplavljen Savom, Beglukom i Bentom, pa je sav na vodoma i otokama, Donji šor je zarastao, sve do pola Rabadžiluka u prvo vreme bio Kitog, prava građanska džungla, koja je iskrčena za potrebe gradnje Donjeg Šora i Đumruka.
Naše ličnosti[uredi | uredi izvor]
Nešto pre Malog pijaca, nalazila se kafana Šopron, glavno sasastajalište ugarskih trgovačkih agenata. Šopron je bilo glavno izvozno mesto za svinje sa Peštom, za Šabac.
Kao šegrt kod Temanovića, devedesetih godina devetnaestog veka nalazio se i M. Đuričić, kapetan rečne plovidbe i zasnivač rečne pripovetke u Srba.
Prve godine do izgradnje Jevremovog konaka, gospodar Jevrem je stanovao u donjošorskom konaku šabačkog trgovca Lunjevice.
Znamenitosti[uredi | uredi izvor]
U znamenitosti Donjeg šora treba ubrojiti Beli konak, Šanin šor, Konak N. Lunjevice (na mestu Malog Metropola), mesto gde je 1819. došao u Šabac Jevrem Obrenović, gde je rođena Anka Obrenović, Pavlovića dvorište, jedno od četiri donjošorskih dvorišta sačuvanih u punoj dužini, kafanu Šaran, mesto kafane Tešmanovića, zgrade kafana Šumadija, Zlatni Prag, Petrovgrad, Bikić, mesta Abisinije, Belog orla, mesto Šaninog konaka.