Drveni stadion u Beogradu
Drveni stadion u Beogradu bio je najveći privremeni drveni stadion u centralnoj Evropi koji je izgrađen 1930. godine za Prvi Svesokolski slet sokola Kraljevine Jugoslavije.
Stadion je bio izgrađen na prostoru današnjeg Mašinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Kako je za izgradnju stadiona i samog sleta vladalo veliko interesovanje u Kraljevini Jugoslaviji i Beogradu, nedeljom i praznikom bilo je odobreno grupno razgledanje stadiona u pratnji vodiča Sletskog odbora, koji je davao odgovore na pitanja, uz kupljenu ulaznicu po ceni od 2 dinara. Sredstva od prodatih ulaznica bila su namenjena za sletski fond. Nakon trideset dana od početka sleta drvena konstrukcija stadiona je razmontirana.[1]
Istorija
[uredi | uredi izvor]
Koncept sokolskog pokreta u Kraljevini Jugoslaviji preuzet je od Čeha, tačnije od njegovih osnivača Miroslava Tirša i Jindriha Fignera koji su kroz sokolsko vaspitanje doprineli buđenju češke nacionalne svesti i borbi za nezavisnost od Austrougarske. Među prvim pokretačima sokolstva u Beogradu još 1852. godine bio je slikar Stevan Todorović, koji je i osnovao Prvo srpsko društvo za gimnastiku i borenje,[2] što svedoči o tome da je u Beogradu i Srbiji postojala tradicija sporta, pre nego što je došlo do osnivanja sokolskih društava u Kraljevini Jugoslaviji.[3]
U okviru sokolskog pokreta, masovno su se otvarali sokolski domovi i stadioni, koji su se vremenom svrstali među reprezentativne arhitektonske objekte u arhitekturi integralnog jugoslovenstva istorijskog perioda između dva svetska rata.[4] Mada su ovi objekti imali primarno sportsku namenu, sokolski domovi su najčešće bili multifunkcionalnog karaktera. Naime, kako su sokoli bili načajnoz povezani sa državnom politikom, prostori u kojima su se negovale gimnastika i drugi sportovi ujedno su bili i stecišta za kulturnu promociju.
U izgradnji objekata sokolskog društva u Beogradu posebno se istakao arhitekta Momir Korunović, koji je ujedno bio i predsednik Građevinsko-umetničkog odseka Saveza Sokola Kraljevine Jugoslavije (SSKJ).[5][6] Po značju najvažniji Korunovićevi projekti za sokolski pokret u Beogradu bili su; Sokolski dom „Matica”, koji je bio u trenutku otvaranja najveći sportski objekat takvog tipa u Kraljevini Jugoslaviji i Sokolski (drveni) stadion za Svesokolski slet 1930. godine, sa najvećom drvenom konstrukcijom u centralnoj Evropi.[7]
Položaj i prostranstvo
[uredi | uredi izvor]Drveni stadion u Beogradu bio je izgrađen na površini od 12.560 m², između tadašnjih ulica Kralja Aleksandra i Ratarske. Iz Ulice kralja Aleksandra na stadionu je postojao poseban ulaz koji je vodio direktno do svečanih loža za kraljevsku porodicu, članove vlade i diplomatski kor.[8]
Publika je na stadion mogla da uđe na četiri reprezentativne kapije, dekorisane u narodnim rukotvorinama, u bojama karata, kako bi se izbeglo nepotrebno stvaranje zastoja na ulazima.
Za učesnik u programu sleta postojala su tri odvojena ulaza, koja su direktno vodila u njihove svlačionice ispod tribina, a odatle kroz posebne otvore izlazilo sa na teren za vežbanje.[8]
Arhitektura i infrastruktura
[uredi | uredi izvor]
Projekat privremenog stadiona namenjenog sletištu delo je je beogradskog arh. Momira Korunovića (u momentu projektovanja višeg arhitekte Ministarstva građevina Kraljevine Jugoslavije).[8] Korunović, koji je u tradicionalističkoj arhitekturi ili romantičarskom folklorizamu, u sakralnoj profanoj arhitekturi tzv. srpsko-vizantijskog stila, bio promovisan još u vreme pred Prvi svetski rat, on je ovaj objekat privremenog karaktera, projektovao po ugledu na slične građevine na Zapadu, sa arhitektonskim primesama tradicionalnog nacionalnog stila.[10][11]
Statički proračun tribina izradio je arh. Predrag Zrnić, a probno opterećenje izvršila su gardijski pešadijski puk, 2. pešadijski puk i gardijski artiljerijski puk vojske Kraljevine Jugoslavije sa ukupno 6.000 pripadnika. Vojnici su prelaskom sa jedne na drugu tribinu, testirali redom sve tribine. Nakon ovog testiranja ustanovljeno je da tribine mogu da prime dvostruko veći teret od onog predviđenog projektom.[12]
Tokom testa opterećenja drvenog stadiona, u muzičkom paviljonu drvenog stadiona svirala je vojna muzika.
Radove su zajedno kontrolisali arh. Predrag Zrnić i aktivni sokolski inženjer Radivojem Radulovićem.[7]
Gradnja stadiona trajala je dva meseca i sedam dana. Radove na drvenoj konstrukciji izvelo je 500 tesara, stolara, električara, vodoinstalatera i radnika drugih struka.
Arena sletišta, koja je za onaj period bila impozantnih dimenzija, prostirala se na površni od 12.560 m². Celokupna konstrukcija bila je od drveta, a njene tribine ležale su na betonskim stopama. Za njenu izgradnju utrošeno je 51,00 m³ drvene građe i 35.000 kilograma eksera.[13] U tom istorijskom periodu privremena građevina stadiona predstavljala je najveću drvenu građevinu u centralnoj Evropi.
Iako je bio privremenog karaktera, kao i svaki savremeni evropski stadion toga doba, i ovaj stadion u Beogradu imao je električno osvetljenje, vodovod i kanalizaciju, poštu za učesnike i posetioce, prostoriju za nesmetan rad novinare sa telefonskim kabinama, ozvučenje (sa četiri zvučnika marke Filips). Stadion je imao i protivpožarnu zaštitu, za čije potrebe su iznad loža bile izgrađene četiri kule u kojima su za vreme sleta neprestano dežurali beogradski vatrogasci. U sastavu gledališta bio je izgrađen i paviljon za orkestar i osmatračnica za načelnika, koji je neposredno rukovodio vežbama na sletu.
Stadion je na svom sletištu mogao da primi oko 45.000 posetilaca i 3.500 vežbača. U delu za gledaoce stadiona bilo je 189 loža koje su primale 1.182 gledalaca,[14] dok je na tribinama bilo 29.300 mesta za sedenje i 8.500 mesta za stajanje.
U vreme glavnih sletskih dana, stadion je pored žandarmerije obezbeđivalo i preko 500 redara.
Uklanjanje stadiona
[uredi | uredi izvor]Nakon trideset dana od početka sleta drvena konstrukcija stadiona je razmontirana, a njegova građa iskorišćena je za druge namene.[12]
Već naredne godine, po uzoru na ovaj, urađen je prvi projekat novog stadiona za Svesokolski slet, koji je planiran da se održi u Beogradu 1935. godine.[12]
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ Muzej istorije Jugoslavije „Ko je soko - taj je Jugosloven”. Arhivirano iz originala 06. 02. 2016. g. februar 2016.
- ^ Jovanović, M. (1974), Umetnost u Beogradu do XX veka : Slikarstvo u drugoj polovini XIX veka, u: Istorija Beograda, knjiga druga, Beograd: Prosveta. pp. 682–683
- ^ Gde u Beogradu treba da se podigne Narodni park sa stadionom?, Sokolski glasnik 7 (god. VIII, 1937), (Beograd). pp. 114–115
- ^ Šuvaković, M. (prir.) (2012), Istorija umetnosti u Srbiji XX vek, II tom, Beograd: Orion Art. pp. 73
- ^ Sokolski glasnik 1 (1919); (god. III, 1921); 6, 7, 8, 10–11 (god. VIII,1926); 7 (god. IX, 1927); 33, 44, 46 (god. III, 1932) (Beograd)
- ^ Sokolski glasnik 10 (god. VII, 1936); 3 (1937) (Ljubljana).
- ^ a b Kadijević, A. (1996), Momir Korunović, Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture: Muzej nauke i tehnike.
- ^ a b v Vladana Putnik, Sokolski domovi i stadioni u Beogradu, Nasleđe pp. 69-73. UDK 725.835(497.11) ; 725.826(497.11)
- ^ Srpski biografski rečnik, tom 5, pp. 243, Matica srpska, Novi Sad, 2011.
- ^ Ignjatović, A. (2007), Jugoslovenstvo u arhitekturi 1904–1941, Beograd:Građevinska knjiga
- ^ M. Tokarev; 100 godini moderna arhitektura - pridonesot na Makedonija i Jugoslavija (1918-1990) 3, samizdat, Skopje, 2006, pp..23-24
- ^ a b v „Drveni stadion u Beogradu, nestali spomenik jednog doba | Bilo jednom u Beogradu”. 011info - najbolji vodič kroz Beograd (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-12-22.
- ^ Samo jeksera za sokolski stadion u Beogradu utrošeno je do sad 35.000 kilograma, Politika, 1. maj 1930.
- ^ Samo jeksera za sokolski stadion u Beogradu utrošeno je do sad 35.000 kilograma, Politika, 1. maj 1930. stp. 7.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Dimić, Lj. (1996), Kulturna politika u Kraljevini Jugoslaviji 1918–1941, Beograd: Stubovi kulture.
- Žutić, N. (1991), Sokoli: ideologija u fizičkoj kulturi Kraljevine Jugoslavije 1929−1941, Beograd: Angrotrade.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Ovo je ubedljivo najveća tajna predratnog Beograda www.blic.rs, 5. februar 2016.
