Ebin hauz — banja (Banja Luka)

Ebin hauz - banja
Ebin hauz - banja
Opšte informacije
Mesto	Banja Luka
Entitet	Republika Srpska
Država	Bosna i Hercegovina
Koordinate	44° 46′ 20″ S; 17° 11′ 27″ I / 44.77215° S; 17.19091° I
	Ebin hauz — banja Ebin hauz — banja na karti Bosne i Hercegovine
Vrsta spomenika	Nacionalni spomenik
Tip kulturnog dobra	Zaštićeno istorijsko područje

Ebin hauz - banja je jedan od objekata u sastavu Graditeljskoj celini - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci, danas Mesna zajednica Srpske Toplice, koji je proglašen za nacionalni spomenik Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.^[1] Nastao je uz izvore termalne vode (prosečne temperature iznose od 33° do 36 °C) u osmanskom periodu u Gornjem Šeheru (Srpske Toplice).

Objekt hauza je jednoprostorna građevina sa konstrukcijom od masivnih kamenih zidova i perforisanim (funkcija ventilacija banje) kupolama od cigala, povezanih krečnim malterom sa dodatkom kokošjeg jajeta. Bazen za kupanje je oivičen drvenim klupama a dno bazena je pošljunčano. Ovaj tip banje ima različito prostorno rešenje u odnosu na rešenja turskog kupatila, što je, posedica drugačijeg tehnološkog procesa (banje Gornjeg Šehera koriste termalnu vodu).

Naziv

Ebin hauz - banja je dobila naziv po njenom poslednjem vlasniku koga su stanovnici Gornjeg Šehera zvali eba (stara majka).

Zaštita

Odlukom Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sednici održanoj od 25. do 31. januara 2005. godine Ebin hauz - banja kao deo Graditeljska celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka, proglašen je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.^[1]

Položaj

Ebin hauz - banja se nalazi u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u okviru kompleks banja u Gornjem Šeheru na desnoj obali Vrbasa, koji u ovom delu gubi osobine planinske i poprima osobine ravničarske reke, u prostornom obuhvatu definisanom sledećim granicama:^[2]

sa severozapadne strane je ograničen koritom rijeke Vrbas dužine oko 200 metra nizvodno od novog gvozdenog mosta, te granicom Ulice Od Zmijanja Rajka (raniji naziv: Ulica braće Alagić) u dužini oko 100 m jugozapadno od mosta;
jugozapadnom granicom k.č. broj 662, k.o. Banja Luka III-8 (parcela na kojoj se nalazi Banjsko-rekreacioni centar “Šeher”);
na jugoistočnoj stran prirodnom granicom prelaska obronaka Šehitluka u ravničarski deo, sa obroncima Banj brda (stari naziv Šehetluci), obrasli hrastom, grabom i crnim borom.
na severoistočnoj strani k.č. broj 700, k.o. Banja Luka III-8 (Hadži-Isakovića kućom).

Severoistočno od Ilidžanske džamije, kao matice cele mahale, nastajali su stambeni objekti od kojih su neki u svom sastavu imali i banju (kupatilo), ili se banja nalazila u objektu izgrađenom pored kuće (Gušića kuća, Osmančevića kuća, kuća Bisere Šeranić), ili u bašti pored kuće (Šeranića kuće uz Vrbas).

Ebin hauz je sagrađen u neposrednoj blizini Maslinog hauza, otprilike 12 metara severno od njega.

Opis dobra

Specifičnosti mahale Ilidža u kojoj je izgrađen objekat Ebinog hauza, zbog prirodnih resursa kraja ima direktnu vezu sa ovom građevinom. Prisustvo termalnih izvorišta na jednom relativno malom prostornom obuhvatu odrazilo se na graditelje objekat Ebinog hauza, da korišćenjem prirodnih faktora, oblikuju prostor za stanovanje i obilato koriste termalne vode (prosečne temperature od 33° do 36 °C). Naime oni su unutar posebno izgrađenog objekta izgradili zasebnu prostoriju hauz i u nju smestili banje za kupanje.

Prvobitno, objekat Ebinog hauza je bio jednoprostorne dispozicije i kvadratne osnove (spoljnih gabarita oko 5,10x5,10 m).^[3]

Zidovi hauza, debljine oko 65 cm, zidani su lomljenim kamenom, spolja dersovani, iznutra malterisani, a kao vezivno sredstvo korišćen je krečni malter. Centralni unutrašnji prostor hauza ima dimenzije 3,80x3,80 m.

Sa galerije, napravljene od drvene daščane platforme (dimenzija: dubina 90 cm, širina 380 cm) oslonjene na čelični NP I 22 nosač, koja je oko 170 cm uzdignuta od dna bazena, preko jednokrakog drvenog stepeništa silazilo se do drvenih klupica, širine 40 cm, koje su bile postavljene uz dve stranice bazena.

Kota dna bazena je bila –2,50 metara niža u odnosu na kotu terena na jugozapadnoj strani hauza.^[4] Dno bazena je bilo pošljunčano, a visina od dna bazena do unutrašnje kote temena kupole je iznosila oko 850 cm.

Kupola zidana turskom ciglom, preko konstrukcije pandantifa i prislonjenih slijepih prelomljenih lukova (strela luka imala je visinu od oko 230 cm, a raspon tetive-rastojanja krajnjih oslonačkih tačaka luka imao je širinu od oko 380 cm), oslanja se na kamene zidove. Pri vrhu kupole su bili postavljeni ventilacioni otvori kružnog preseka.

Na zapadnoj strani objekta, što je vidljivo na starim fotografijama banje, nalazili su se ostaci dogradnje. Prema nekim podacima, do banje, uz njenu jugozapadnu stranu, u periodu neposredno nakon 1851. godine, bila je dograđena kućica u kojoj se nastanio neki šejh koji je postao sopstvenik napuštene banje. O izgledu tog stambenog objekta nema podataka.

Stanje zaštite

Banja je posljednje godine 20. veka dočekala u veoma ruševnom stanju, a zbog neprimerenih sanacionih intervencija na banji preduzetih u proteklih nekoliko godina, sadašnji izgled banje je zadržao veoma malo od svog prvobitnog izgleda: zadržana je samo struktura kamenih zidova banje do visine od otprilike 2,20 metara visine (mereno od nivoa terena). Iznad ove kote objekat je dozidan i zatvoren betonskom kupolom.

Banja se i dana upotrebljava.

Izvori

^ ^a ^b „Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org.
^ „Istorija Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org.
^ Tehnički snimak Turska banja - Gornji Šeher, osnova i presjek, mj. 1:50, Arhitektonski atelje, Zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1972.
^ Karton spomenika i crteža Ebinog hauza u Banjoj Luci, Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske; dokumentacija Komisije u prethodnom sazivu.

Literatura

Austrougarska karta (kopija) sa prikazom Gornjeg Šehera
Bejtić, Alija, Banja Luka pod turskom vladavinom, Arhitektura i teritorijalni razvitak grada u 16. i 17. vijeku, «Naše starine» I (Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine), Sarajevo.
Banja Luka, Urbanistički plan, Dokumentacija, 2. istorijski razvoj i naslijeđe, 2.3. kulturno-istorijsko naslijeđe, Urbanistički zavod Banja Luka, 1975 (studiju priredio: Zavod za zaštitu spomenika kulture BiH, Sarajevo).
Novelirani regulacioni plan Gornji Šeher, Urbanistički zavod Banja Luka.
Kraljević, Gojko, Rimski novci iz okolice Banje Luke, Glasnik Zemaljskog muzeja (A), NS 3a,1983, str. 109-125, Sarajevo.
Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga 2, Istočna i Centralna Bosna, 3. izdanje, Sarajevo.
Husedžinović, Sabira, Vakufname-značajni istorijski izvori za upoznavanje urbane topografije Banjaluke XVI -XIX vijeka, Glasnik Arhiva i Društva arhivskih radnika Bosne i Hercegovine, god. 30, Sarajevo.
Ryszard Pankiewicz: QUELQUES REMARQUES SUR L‘ÉCONOMIE PRÉMONTAIRE DANS LA ROME ARCHAÏQUE, ACTA CLASSICA XXXIII (1990) 65-75 ISSN 0065-1141 0065-1141
Čelebi, Evlija, Putopis, Odlomci o jugoslovenskim zemljama (preveo, uvod i komentar napisao Hazim Šabanović), 3. izdanje, Sarajevo.
Selman, Mehmed, Banja Luka – za svakog ponešto, Travnik, 1999.
Opširni popis bosanskog sandžaka iz 1604. godine, sv. III (naziv originala: Defter-i-mufassal-i liva-i Bosna cild salis, Ankara, Tapu Kadastro, Kuyûd-1 Kadîme Arşivi TD 479), Sarajevo, Bošnjački institut Zűrich, Odjeljenje Sarajevo, Orijentalni institut.

Spoljašnje veze

Mediji vezani za članak Ebin hauz — banja na Vikimedijinoj ostavi

Banja Direklija na mapio.net
Odluka komisije o zaštiti dobra Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. oktobar 2021)
Srpske Toplice umjesto Banje u Gornjem Šeheru? - www.slobodnaevropa.org od: 9. jula 2020.
Banjalučka atrakcija: Spoj tople mineralne vode i hladnog Vrbasa

[:0-1] „Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org.

[:02-2] „Istorija Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org.

[3] Tehnički snimak Turska banja - Gornji Šeher, osnova i presjek, mj. 1:50, Arhitektonski atelje, Zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1972.

[4] Karton spomenika i crteža Ebinog hauza u Banjoj Luci, Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske; dokumentacija Komisije u prethodnom sazivu.

[1]

[2]

[3]

[4]