Žbana (Banja Luka)
| Žbana | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | Banja Luka |
| Entitet |  Republika Srpska |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Koordinate | 44° 46′ 20″ S; 17° 11′ 27″ I / 44.77215° S; 17.19091° I |
  Žbana Žbana na karti Bosne i Hercegovine | |
| Vrsta spomenika | Nacionalni spomenik |
| Tip kulturnog dobra | Zaštićeno istorijsko područje |
Žbana je jedan od natkrivenih bazena-hauza u sastavu Graditeljskoj celini - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci, danas Mesna zajednica Srpske Toplice, koji je proglašen za nacionalni spomenik Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.[1] Nastao je uz izvore termalne vode (prosečne temperature iznose od 33° do 36 °C) u osmanskom periodu u Gornjem Šeheru (Srpske Toplice).
Objekt natkrivenog bazena-hauza je jednoprostorna građevina sa konstrukcijom od masivnih kamenih zidova i perforisanim otvorima (funkcija ventilacija banje) na kupolama od cigala, povezanih krečnim malterom sa dodatkom kokošjeg jajeta. Bazen za kupanje je oivičen drvenim klupama a dno bazena je pošljunčano. Ovaj tip banje ima različito prostorno rešenje u odnosu na rešenja turskog kupatila, što je, posedica drugačijeg tehnološkog procesa (banje Gornjeg Šehera koriste termalnu vodu).
Zaštita[uredi | uredi izvor]
Odlukom Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sednici održanoj od 25. do 31. januara 2005. godine Žbana je kao deo Graditeljska celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka, proglašena za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Žbana se nalazi u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u okviru kompleks banja u Gornjem Šeheru na desnoj obali Vrbasa, koji u ovom delu gubi osobine planinske i poprima osobine ravničarske reke, u prostornom obuhvatu definisanom sledećim granicama:[2]
- sa severozapadne strane je ograničen koritom rijeke Vrbas dužine oko 200 metra nizvodno od novog gvozdenog mosta, te granicom Ulice Od Zmijanja Rajka (raniji naziv: Ulica braće Alagić) u dužini oko 100 m jugozapadno od mosta;
- jugozapadnom granicom k.č. broj 662, k.o. Banja Luka III-8 (parcela na kojoj se nalazi Banjsko-rekreacioni centar “Šeher”);
- na jugoistočnoj stran prirodnom granicom prelaska obronaka Šehitluka u ravničarski deo, sa obroncima Banj brda (stari naziv Šehetluci), obrasli hrastom, grabom i crnim borom.
- na severoistočnoj strani k.č. broj 700, k.o. Banja Luka III-8 (Hadži-Isakovića kućom).
Na potezu između banja Žbana i Osmančevića banje, u jednom kraćem potezu (dužine oko 5-6 metara), na površini zemlje se pojavljuje potok koji od Žbane do severozapadnog podzida Ulice Od Zmijanja Rajka (stari naziv: Braće Alagić) ide ispod zemlje. Potok je konstrukcijom ispusta sproveden kroz nasip puta, a dalje se prirodnim padom spušta kanalom u Vrbas.
Opis dobra[uredi | uredi izvor]
Specifičnosti mahale Ilidža u kojoj je izgrađen Žbana - hauz zbog prirodnih resursa kraja imala je direktnu vezu sa ovom građevinom. Prisustvo termalnih izvorišta na jednom relativno malom prostornom obuhvatu odrazilo se na graditelje Žbana da korišćenjem prirodnih faktora, oblikuju prostor za stanovanje i obilato koriste termalne vode (prosečne temperature od 33 do 36 °C). Naime oni su unutar posebno izgrađenog objekta izgradili zasebnu prostoriju banju i u nju smestili bazene za kupanje.
Na lokalitetu nekadašnjeg austrougarskog vojnog kupališta ostao je sačuvan samo bazen dimenzija oko 4 x 5 metara i dubine oko jednog metra. Nema sačuvanih podataka o objektu unutar kog se nalazio bazen.
U sačuvanom bazenu postoji prirodni priliv termomineralne vode.
Stanje objekta[uredi | uredi izvor]
Lokalitet je neuređen i zarastao u korov i šipražje, površina bazena je pokrivena vodenim biljkama, a do bazena ne vodi nema staza i pristup bazenu je veoma otežan.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org.
- ^ „Istorija Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Austrougarska karta (kopija) sa prikazom Gornjeg Šehera
- Bejtić, Alija, Banja Luka pod turskom vladavinom, Arhitektura i teritorijalni razvitak grada u 16. i 17. vijeku, «Naše starine» I (Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine), Sarajevo.
- Banja Luka, Urbanistički plan, Dokumentacija, 2. istorijski razvoj i naslijeđe, 2.3. kulturno-istorijsko naslijeđe, Urbanistički zavod Banja Luka, 1975 (studiju priredio: Zavod za zaštitu spomenika kulture BiH, Sarajevo).
- Novelirani regulacioni plan Gornji Šeher, Urbanistički zavod Banja Luka.
- Kraljević, Gojko, Rimski novci iz okolice Banje Luke, Glasnik Zemaljskog muzeja (A), NS 3a,1983, str. 109-125, Sarajevo.
- Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga 2, Istočna i Centralna Bosna, 3. izdanje, Sarajevo.
- Husedžinović, Sabira, Vakufname-značajni istorijski izvori za upoznavanje urbane topografije Banjaluke XVI -XIX vijeka, Glasnik Arhiva i Društva arhivskih radnika Bosne i Hercegovine, god. 30, Sarajevo.
- Ryszard Pankiewicz: QUELQUES REMARQUES SUR L‘ÉCONOMIE PRÉMONTAIRE DANS LA ROME ARCHAÏQUE, ACTA CLASSICA XXXIII (1990) 65-75 ISSN 0065-1141 0065-1141
- Čelebi, Evlija, Putopis, Odlomci o jugoslovenskim zemljama (preveo, uvod i komentar napisao Hazim Šabanović), 3. izdanje, Sarajevo.
- Selman, Mehmed, Banja Luka – za svakog ponešto, Travnik, 1999.
- Opširni popis bosanskog sandžaka iz 1604. godine, sv. III (naziv originala: Defter-i-mufassal-i liva-i Bosna cild salis, Ankara, Tapu Kadastro, Kuyûd-1 Kadîme Arşivi TD 479), Sarajevo, Bošnjački institut Zűrich, Odjeljenje Sarajevo, Orijentalni institut.
