Živan Savić

Živan Savić
Datum rođenja	28. jun 1902.
Mesto rođenja	Kruševac
Datum smrti	1983.

Živan D. Savić (Kruševac, 28. jun 1902 — Kruševac, 1983) bio je sveštenik u crkvi Lazarici u Kruševcu i pisac.

Biografija

Živan D. Savić rođen je na Vidovdan 1902. godine u Kruševcu. Završio je bogosloviju u Prizrenu a Bogoslovski fakultet u Beogradu. Rukopoložen za đakona 20.1.1931. godine i raspoređen u Lazaricu, kao i za suplenta Kruševačke gimnazije. Ovu dužnost doživljavao je kao čast, otud je iza svešteničkog čina protojerej dopisivao – profesor, kako piše i na njegovom spomeniku na Starom kruševačkom groblju. Odlikovan crvenim pojasom i za honorarnog đakona postavljen 18.1.1936. U čin sveštenika proizveden 21.8.1943. godine. Otpušten iz službe kao profesor gimnazije 5.5.1946.g. Bio paroh globodersko-mačkovačke parohije, odakle je 1949. postavljen na upražnjenu Četvrtu kruševačku parohiju. Odlikovan protojerejskim činom 15.8.1964. Hodočastio na Grob Gospodnji 1966. Član uređivačkog odbora eparhijskog časopisa Glas eparhije niške od 1967-1977. Za duhovnika manastira Pokrov Presvete Bogorodice postavljen 28. septembra 1966. Godine. Objavljivao poučne članke u mnogim časopisima, publikovao i tri knjige - u sopstvenom izdanju. Posle Drugog svetskog rata više nije bio katiheta – jer je taj predmet ukinut u školama, a zbog zalaganja za Crkvu bio je pod neprestanom političkom prismotrom. Sveštenik Živan uhapšen je posle Drugog svetskog rata i osuđen na prinudni, vaspitni rad, u Borskom rudniku, zajedno sa teologom i profesorom P. P. (svedočenje I. P.). Protojerej Živan Savić bio je svestrano obrazovan o čemu, pored savremenika i njegovih knjiga, svedoče i članci o umetnosti, objavljeni u fabričkom listu Industrije 14. oktobar iz Kruševca. Preporučujući sveštenika Živana za mesto profesora Beogradske bogoslovije, članu Svetog arhijerejskog sinoda Hrizostomu Vojinoviću (30.8.1957) dr Radivoj Josić, profesor Teološkog fakulteta piše da je u njegovoj ličnosti: savršena harmonija teorije i prakse... Upokojio se 1983. godine i sahranjen na Starom groblju u Kruševcu.

Letopisac i pisac

Prvu knjigu, Letopis crkve Lazarice, prva trećina od iskoni do propasti objavio je 1969. godine, posle pomnih istraživanja u Istorijskom arhivu Kruševac, bibliotekama Patrijaršije i Beogradske bogoslovije, u Narodnoj biblioteci Srbije, a naročito u Vizantološkom institutu Srpske akademije nauka i umetnosti. Sa velikom ljubavlju ispisuje letopis Crkve Lazarice, adiđara (-brušen dragi kamen, nakit, dragocenost) u prestonom Kruševcu. Na naslovnoj strani, pored naziva, piše:Kneževim kostima otpočin Beograd. Zavetni Kruševac potomstvom očuvan. (Mošti Svetog kneza Lazara tada su bile u Sabornoj crkvi u Beogradu) U predgovoru Prota objašnjava svoje motive i počinje svoj filigranski vez rečima o Lazarici od Porekla i postojbine predaka kneza Lazara i kneginje Milice, do pada Srbije i prelaska poslednjih srpskih kneževa, Brankovića u Ugarsku. Stil pisanja prote Živana sasvim je osoben, nekako letopisno-arhaičan, sažet, dodaje na toržestvenom oživljavanju slavnih vremena i ponosu na poslednje izdanke srpske vlastele. Živo uvodi čitaoca u komešanja na Balkanu nastala usred nadiranja Turaka iz Male Azije, govori o osvajanju ovih prostora i srpskog pada u agarjansko ropstvo.

Druga knjiga, prikazanje Otpočin u Črnomenu: Uroš peti: drugo razdoblje srpske carevine, (crkveno prikazanje – srednjovekovni liturgijski dramski žanr koji obrađuje starozavetno ili novozavetno (Isusovo) stradanje i životopise svetaca. Drama kao književna vrsta počinje svoj razvoj od religijskih prikazanja): Knjigu je objavio o jubileju – 600-oj godišnjici bitke na Marici: 1371. Otpočin šestolet proslavlja 1971. Na koričnom listu piše: Što zlatom što srebrom što tamnom što svetlom svilenom svilicom likovi trepere a život izgubljen smisao dobija. Mesta prikazanja su: Crkva svetih arhangela Mihaila i Gavrila u Prizrenu. Drugi čin odigrava se u Seru, treći i četvrti u Skoplju a peti čin je Odlazak vojske na Maricu. Černomen je mesto gde sa crnom slutnjom odlaze carice Jelena i Ana, despotica Jefimija sa drugim vlastelinkama čiji su muževi otišli u boj. Žene nadomak Svete Gore čuju loše vesti o propasti: Obe carice, ogrnute kostretom, uzdahnu na svaku jaču pomisao. Smrću Nejakoga (Uroš) prošlost kao da je sa poslednjim udarcem oglasila kobni zagrljaj sa onim što obe očekuju. Prvi znak svega toga je snažno šibanje vetra obe carice na jednom raskršću u pustinji.Slikovita najava vekova tamnih po Srbiju, po Balkan i njegove narode.

Svoju treću knjigu Knez Lazar : simfonijsko prikazanje napisao je u čast šest vekova od zidanja Lazarice, 1375-1975. Kao i prethodna, drama je u vidu prikazanja a radnja se događa od Maričke bitke do pogibije kneza Lazara i odvođenja mlade Olivere u harem turskog sultana Bajazita. Mnoštvom likova pojačana dramatičnost događanja: carica Jelena, knez Lazar, kneginja Milica, Stefan i Vuk, Balšići, Brankovići, Altomanović, strani emisari, ratnici, monasi... sultani Murat i Bajazit, bosanska i srpska vlastela... svi su plastično prikazani, kao i atmosfera pre, tokom i posle Kosovskog poraza. Prosto sve treperi od strepnje i slutnje tragedije koja se i događa, shvata i slute njene kobne posledice. U duhu srednjovekovnih prikazanja je i jezik drame, rečenice su jezgrovite, sa glagolom na kraju, te zvuče epski. Kada bi bile izgovorene, bile bi slične batu vojničkih koraka, zvuku truba i fanfara (ratnih), ili huku vode koja se bučno sliva niz potoke. Sasvim odgovarajuće dramatičnom preokretu i predstojećoj borbi za opstanak Srpstva. Pojavljivanju drame sledila je i lična drama i popa Živana i knjige. Sa procenom da je nacionalistička, od strane tadašnje vlasti, knjiga nije ni ugledala svetlost dana, celokupni tiraž od 3000 primeraka spaljen je.U biblioteci crkve Lazarice čuva se lektorski i jedan originalni primerak knjige.

Bibliografija Živana Savića

1. U interesu hrišćanstva, U: Prosvetni pokret, 6/1932, 68;
2. Najnovija otkrića o veri praistorijskog čoveka, Isto, br. 7/1931;
3. Letopis crkve Lazarice: prva trećina od iskona do propasti, Kruševac, autor, 1969.
4. Prikazanje Otpočin u Černomenu: Uroš peti. Drugo razdoblje srpske carevine, drama, Kruševac, crkva Lazarica, 1971.
5. Knez Lazar – simfonijsko prikazanje, drama, Kruševac, autor, 1975 spaljena.
6. Prota Hranislav Popović – nekrolog, Glasnik SPP, 1954/10.
7. Izložba vajara, U: Naš kolektiv: list industrije „14. oktobar“, 1965.br.75, str.13.
8. Sa izložbe slika grafike i skulpture, isto, 1966, br.77, str.11.
9. Crteži Tomislava Minića, isto, br. 81, str. 13.
10. Izložba posleratne srpske grafike, isto, br. 91, str. 12.
11. Mozaici Milorada Đokića, isto, br. 93, str. 13.
12. Beseda na grobu igumanije mati Ane Adžić, U: Odabrani zapisi i prepiska igumanije Ane Adžić, Manastir Vraćevšnica, 2003. str.309.
13. Gospođa Katarina Mladenovićka, beseda o godišnjem pomenu velike hrišćanke, 19.2.1954, L. Rukopisi-14.