Istorija školstva u Srbiji
Školski sistem u Srbiji je tako uređen da postoje osnovne, srednje i visoke škole, i univerziteti. Zakon o univerzitetu iz 2006. je regulisao rad univerziteta prema Bolonjskoj deklaraciji. Najstariji je Univerzitet u Beogradu, čije su preteče Licej i Velika škola u kontinuitetu od 1838, kao i Velika škola Ivana Jugovića koja je postojala od 1808. do 1813. godine.
Školstvo u Srbiji 19. veka[uredi | uredi izvor]
U vreme Prvog ustanka (1804-1813)[uredi | uredi izvor]
Prosveta i školstvo su na početku ustanka bili u veoma lošem stanju, a nepismenost je bila veoma velika.[1] U Srbiji jedva da je, kako to piše Vuk Karadžić, na sto sela bio jedan pismen čovek. U periodu između 1804-1813.godine došlo je do reorganizacije školstva i prosvete. Do kraja ustanka u Srbiji je bilo oko pedesetak osnovnih škola, najviše u beogradskoj, valjevskoj i kragujevačkoj nahiji. Govoreći o tome Vuk Karadžić piše: " Za vlade Crnog Đorđija u Srbiji bile su postavljene škole gotovo po svim varošima i gradovima, a i po gde kojim selima". Trajanje male škole (osnovne škole) određeno je na tri godine. Predavani su sledeći predmeti: u prvoj godini poznavanje slova i slogova tj. bukvar, u drugoj časlovac,u trećoj psaltir, i katihizis, računica, crkveno pojanje.
Značajnu ulogu u razvoju prosvete, u ovom periodu, odigraće Dositej Obradović, koji u avgustu 1807. godine dolazi u Srbiju. Karađorđe ga postavlja za direktora svih škola u Srbiji. Pored omasovljenju škola, vidnih poboljšanja u samoj organizaciji i sadržaju rada nije bilo. Pošto osnovna škola nije mogla da podmiri novonastale društvene potrebe 1. 11. 1808. godine u Beogradu se osniva Velika škola. Ona nije ni srednja škola (gimnazija), ni visoka (univerzitet), iako ima elemenata i jednog i drugog, već je to bila svojevrsna stručna škola, orijentisana na obrazovanje činovnika i javnih službenika.[2]
U Kneževini Srbiji[uredi | uredi izvor]
U Srbiji su u to vreme postojale sledeće vrste osnovnih škola: osnovne (muške i ženske), srednje (gimnazije, polugimnazije, realka, gimnazijske realke, viša ženska škola i bogoslovija) i viša (Licej, odnosno kasnije Velika škola).
Osnovne škole[uredi | uredi izvor]
1843. godine u Srbiji su postojale 143 osnovne škole u kojima je bilo 4400 učenika, dok je 1858. bilo 344 osnovne škole (od toga 22 škole za žensku decu) sa ukupno 11478 učenika. Školske 1869/70 bilo je 441 osnovna škola (od toga 39 ženskih) sa ukupno 23346 učenika (od toga 2438 učenica). U Srbiji je 1869/70 bilo ukupno 550 učitelja, od toga 63 učiteljice. Osnovne škole tog vremena su bile uglavnom četvorogodišnje ili manje.
OŠ „Anta Bogićević” u Loznici je osnovana 1795. godine, a otvorio ju je Grgur Grgurević. Pohađao ju je najveći reformator srpskog jezika Vuk Stefanović Karadžić.
Osnovne škole u Beogradu[uredi | uredi izvor]
U Beogradu su 1857/58 bile sledeće osnovne škole, muške: kod Velike crkve (4 razreda, 244 učenika), na Terazijama (4 razreda, 131 učenik), na Dorćolu (3 razreda, 67 učenika), u Paliluli (3 razreda, 25 učenika), na Vračaru (3 razreda, 39 učenika), 505 učenika. Ženske škole: kod Velike crkve (3 razreda, 145 učenica) i na Terazijama (2 razreda, 113 učenica), 258 učenica. Postojala je i grčka osnovna škola pri Velikoj crkvi (4 razreda, 33 učenika). Ukupno je bilo 796 učenika i učenica.
1862. godine u Beogradu je bilo 5 muških (kod Velike škole, na Terazijama, Dorćolu, Paliluli, Vračaru) i 4 ženske osnovne škole u kojima je bilo 577 učenika i 383 učenice. Osim toga postojalo je i 10 privatnih škola u kojima je bilo 199 učenica, to ukupno daje 582 učenice i sve zajedno 1159 učenika i učenica. Isti broj muških i ženskih škola zadržao se i 1863. godine do osnivanja jevrejske osnovne škole na Jaliji, osnovane su tada muška i ženska osnovna škola za jevrejsku decu.
1864. u Beogradu je u ženskim osnovnim školama kod Velike crkve i na Terazijama dodat i peti razred. 1865. godine bilo je 6 muških (kod Velike crkve, na Terazijama, na Dorćolu, na Vračaru, u Paliluli i Jaliji) u kojima je radilo 14 učitelja, bilo je 610 učenika. Bilo je 6 ženskih škola (kod Velike crkve, Terazije, Dorćol, Vračar, Palilula, Jalija).
1866. godine bilo je 6 muških i 6 ženskih osnovnih škola u kojima je bilo 13 učitelja i 10 učiteljica. Ukupno je bilo 1495 učenika, od toga 642 učenice. Školsku godinu je završilo 1138 učenika, od toga 521 učenica.
Trend rasta broja škola i broja učenika se nastavlja, tako da je 1868/69 bilo 14 osnovnih škola u Beogradu, 7 muških i 7 ženskih, 15 učitelja i 13 učiteljica. Ukupno je bilo 1408 upisanih učenika, a školsku godinu je završilo 1193 učenika.
Školske 1869/70 bilo je 15 osnovnih škola (7 muških i 8 ženskih), 15 učitelja i 14 učiteljica, 1442 upisanih učenika i 1318 onih koji su završili školsku godinu.[3]
Polugimnazije i gimnazija[uredi | uredi izvor]
1843. u polugimnazijama (u Šapcu, Negotinu i Čačku) bilo je 43 učenika, dok je 1858. u polugimnazijama (u Kragujevcu, Šapcu i Negotinu) bilo 507 učenika.
U gimnaziji u Beogradu bilo je 1843. 195 učenika, a školske 1857/58 bilo je 458 učenika.[3]
Zakonska regulativa[uredi | uredi izvor]
Školski sistem bio je regulisan zakonima, među kojima su najznačajniji:
- „Ustrojenije javnog učilišta nastavlenija“ od 23. septembra 1844. godine. Posle donošenja prvog Zakona o školama, u osnovnim školama više nije učilo samo čitanje, pisanje i račun, već i nauke kao što su: istorija, zemljopis i prirodne nauke.[2]
- „Ustrojenije devojačkih učilišta“ od 3. jula 1846, „Ustrojenije Knjažesko-Srbske gimnazije“ od 15. septembra 1853
- „Ustrojenije Knjažesko-Srbskog Liceja“ takođe od 15. septembra 1853,
- „Ustrojenije osnovni škola u Knjažestvu Srbiji“ od 22. avgusta 1857.
Po dolasku kneza Mihaila na vlast zakoni se nastavljaju: Zakon o ustrojstvu osnovnih škola 11. septembra 1863, Zakon o ustrojstvu više ženske škole 17. juna 1863, Zakon o ustrojstvu gimnazija 16. septembra 1863, Zakon o ustrojstvu realke 9. juna 1865, Zakon o uređenju učiteljske škole 5. oktobra 1870, Zakon o ustrojstvu velike škole (Akademije) 24. septembra 1863.[3]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vukićević, Milenko (1893). Škole i školovanje za vreme Prvog ustanka.
- ^ a b Jovanović, Natalija (2007). Škola u srpskom društvu 19. veka. Niš: Filozofski fakultet u Nišu. str. 47—51 str. ISBN 978-86-7379-134-0.
- ^ a b v Škole u Beogradu pre sto godina 1860-1870, Pedagoški muzej, katalog izložbe, Beograd maj 1967.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dimić, Ljubodrag (2001). „Materijalna osnova školovanja u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941” (PDF). Istorija 20. veka: časopis Instituta za savremenu istoriju. 19 (1): 33—42.
- Dimić, Ljubodrag (2003). „Prosveta u Kraljevini Jugoslaviji”. Obrazovanje kod Srba kroz vekove. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 211—231.
- Dimić, Ljubodrag (2005). „Dve slike prosvete u Srbiji dvadesetog veka”. Dva veka obrazovanja u Srbiji: Obrazovne i vaspitne ideje i ličnosti u Srbiji od 1804. do 2004. Beograd: Institut za pedagoška istraživanja. str. 213—244.
- Dimić, Ljubodrag; Tešić, Vladeta; Pavlović-Lazarević, Gordana (2000). Ministarstvo prosvete i ministri Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Kraljevine Jugoslavije 1918-1941. Beograd: Pedagoški muzej.
- Miloš Jagodić: Srpski studenti u Parizu sredinom šezdesetih godina 19. veka, Zbornik Matice srpske za istoriju, strane 175-182, broj 79-80, 2009. godine